Stwardnienie rozsiane to jedna z najczęstszych przewlekłych, autoimmunologicznych chorób ośrodkowego układu nerwowego. Rozpoznanie całkowicie zmienia życie chorych i ich rodzin. Przerażająco brzmiąca diagnoza nie jest jednak wyrokiem wobec rosnących możliwości co do leczenia i monitorowania choroby. Czym tak naprawdę jest stwardnienie rozsiane? Jakie są typowe objawy choroby? A może istnieją bardzo wczesne objawy pozwalające na szybsze postawienie rozpoznania? Jak diagnozuje i leczy się tę chorobę? Jakie jest rokowanie co do długości i jakości życia? Odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści
- Co to jest stwardnienie rozsiane?
- Postaci stwardnienia rozsianego
- Stwardnienie rozsiane – przyczyny
- Jakie są objawy stwardnienia rozsianego?
- Diagnostyka stwardnienia rozsianego – jakie badania należy wykonać?
- Na czym polega leczenie stwardnienia rozsianego?
- Stwardnienie rozsiane – rokowania
- Stwardnienie rozsiane (SM): Często zadawane pytania (FAQ)
Co to jest stwardnienie rozsiane?
Stwardnienie rozsiane jest chorobą, w której układ odpornościowy organizmu atakuje osłonkę mielinową komórek nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym. Mielina to izolacja zapewniająca szybkie i efektywne przewodzenie impulsów nerwowych. Jej uszkodzenie prowadzi do powstawania blizn, czyli stwardnień (stąd nazwa „rozsiane” – ogniska te są rozproszone w różnych miejscach). Choroba ma charakter postępujący, choć jej przebieg jest zróżnicowany.
Postaci stwardnienia rozsianego
Przebieg SM jest nieprzewidywalny, ale wyróżnia się kilka głównych postaci klinicznych:
- postać rzutowo-remisyjna – najczęstsza, występująca u około 85% pacjentów na początku choroby, charakteryzuje się okresami zaostrzeń (rzutów), w czasie których pojawiają się nowe lub nasilają istniejące objawy, oraz okresami remisji – całkowitego lub częściowego ustąpienia dolegliwości.
- postać wtórnie postępująca – ustępuje wyraźny podział na rzuty i remisje, a niepełnosprawność stale i powoli narasta, nawet bez ostrych zaostrzeń.
- postać pierwotnie postępująca – od samego początku następuje stopniowe narastanie objawów i niepełnosprawności bez wyraźnych rzutów i remisji.
- postać postępująco-nawracająca – najrzadsza, choroba od początku ma charakter postępujący, ale na tym tle występują również ostre rzuty.
Stwardnienie rozsiane – przyczyny
Etiologia nie jest w pełni poznana. Uważa się, że jest to choroba wieloczynnikowa, do której rozwoju konieczne jest współwystępowanie kilku elementów. Główne hipotezy dotyczące przyczyn obejmują czynniki immunologiczne, środowiskowe (np. niedobór witaminy D, palenie tytoniu, przebyte infekcje wirusowe, otyłość w okresie dojrzewania), genetyczne.
>> Przeczytaj też: Suplementacja witaminy D – co to dokładnie oznacza?
Kto jest szczególnie narażony na zachorowanie na SM?
Najczęściej zapadają ludzie młodzi, między 20. a 40. rokiem życia. Kobiety chorują 2-3 razy częściej niż mężczyźni.
Czy stwardnienie rozsiane jest dziedziczne?
Bezpośrednie dziedziczenie jest bardzo rzadkie. Dziedziczona jest natomiast pewna skłonność do rozwoju choroby. Dla krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) osoby chorej ryzyko to wzrasta do około 2-4%.
Jakie są objawy stwardnienia rozsianego?
Objawy są niezwykle zróżnicowane i zależą od lokalizacji ognisk chorobowych. Do najczęstszych należą:
- zaburzenia wzroku – zapalenie nerwu wzrokowego, powodujące ból gałki ocznej, zamazane widzenie, a nawet czasową ślepotę w jednym oku,
- zaburzenia czucia – mrowienie, drętwienie, uczucie prądu przebiegającego wzdłuż kręgosłupa przy zgięciu szyi, nieprawidłowe odczuwanie temperatury,
- osłabienie siły mięśniowej i sztywność mięśni,
- przewlekłe zmęczenie,
- zaburzenia równowagi i koordynacji,
- nietrzymanie moczu, nagłe parcie na mocz, zaparcia,
- zaburzenia funkcji seksualnych,
- trudności z koncentracją, pamięcią, planowaniem.
Jakie są pierwsze objawy stwardnienia rozsianego?
Początkowe objawy są często subtelne i mogą być bagatelizowane. Do najczęstszych wczesnych symptomów należą:
- zapalenie nerwu wzrokowego,
- zaburzenia czucia, np. drętwienie ręki lub nogi,
- osłabienie kończyn,
- podwójne widzenie.
>> Warto przeczytać także: Drętwienie nóg – o czym może świadczyć? Kiedy zgłosić się do lekarza?
SM – przebieg choroby
Przebieg jest indywidualny. U większości zaczyna się od postaci rzutowo-remisyjnej, gdzie po rzucie często następuje niemal całkowita poprawa. Z czasem remisje mogą być niepełne, a uszkodzenia się kumulują. Po 15-20 latach u wielu chorych dochodzi do przejścia w fazę wtórnie postępującą.
Jak wygląda rzut choroby w stwardnieniu rozsianym?
Rzut (zaostrzenie) to pojawienie się nowych objawów neurologicznych lub znaczące nasilenie już istniejących, utrzymujące się co najmniej 24 godziny, przy braku gorączki lub infekcji. Rzut jest spowodowany powstaniem nowego ogniska zapalnego w OUN. Objawy narastają przez kilka dni, stabilizują się, a następnie, często pod wpływem leczenia steroidami, stopniowo ustępują. Pełna remisja nie jest jednak regułą.
Diagnostyka stwardnienia rozsianego – jakie badania należy wykonać?
Nie ma jednego testu diagnostycznego. Rozpoznanie opiera się na spełnieniu kryteriów klinicznych (wywiad, badanie neurologiczne) i radiologicznych (rezonans magnetyczny), a także na wykluczeniu innych chorób. Proces diagnostyczny obejmuje:
- wywiad i badanie neurologiczne,
- rezonans magnetyczny (MRI) głowy i rdzenia kręgowego: kluczowe badanie, które uwidacznia charakterystyczne ogniska choroby,
- badanie płynu mózgowo-rdzeniowego pozwala na wykrycie nieprawidłowych wzorców przeciwciał (prążki oligoklonalne), co świadczy o aktywności układu odpornościowego w centralnym układzie nerwowym,
- badania potencjałów wywołanych, które rejestrują elektryczną odpowiedź mózgu na bodźce (wzrokowe, słuchowe, czuciowe).
Na czym polega leczenie stwardnienia rozsianego?
Terapia jest kompleksowa i ma kilka na celu leczenie rzutów i modyfikację przebiegu choroby. Dodatkowo stosowane są leki łagodzące objawy i poprawiające jakość życia.
Nieodłącznym elementem procesu leczenia jest rehabilitacja obejmująca fizjoterapię, terapię zajęciową i neuropsychologiczną, które pomagają utrzymać sprawność.
Stwardnienie rozsiane – rokowania
Rokowanie jest bardzo indywidualne. Choroba na obecnym etapie wiedzy jest nieuleczalna, ale nie śmiertelna. Dzięki nowoczesnym terapiom średnia długość życia pacjentów zbliża się do średniej populacyjnej.
Głównym celem leczenia jest nie tyle wyleczenie, co wygaszenie aktywności choroby, maksymalne opóźnienie jej postępu i utrzymanie jak najwyższej jakości życia oraz samodzielności przez jak najdłuższy czas.
| UWAGA nr 1 Wczesne rozpoznanie i wdrożenie skutecznego leczenia ma kluczowe znaczenie dla długoterminowego rokowania! Zachowaj czujność. |
Stwardnienie rozsiane (SM): Często zadawane pytania (FAQ)
Obecnie nie ma metody prowadzącej do całkowitego wyleczenia.
Choroba raczej nie powoduje chudnięcia, jednak spadek masy ciała może być skutkiem ubocznym innych problemów: trudności z połykaniem, zmęczenia utrudniającego przygotowywanie posiłków czy depresji.
Lekarz musi wykluczyć inne choroby dające podobne objawy neurologiczne. Należą do nich: zapalenie naczyń, borelioza, niedobór witaminy B12, choroby mitochondrialne, udary, a także inne choroby autoimmunologiczne, takie jak zespół Sjögrena lub toczeń rumieniowaty układowy.
Do mniej typowych objawów należą: napady padaczkowe, ciężkie bóle głowy (np. migrenowe), zaburzenia psychotyczne, świąd skóry o charakterze neuropatycznym oraz całkowita utrata słuchu.
Nieleczona, agresywna postać SM może prowadzić do postępującej i nieodwracalnej niepełnosprawności. Konsekwencjami mogą być: trwałe porażenie kończyn, nasilone zaburzenia czucia, ślepota, nietrzymanie moczu i stolca, poważne zaburzenia poznawcze.
Piśmiennictwo
- Tremlett H, Munger KL, Makhani N. The Multiple Sclerosis Prodrome: Evidence to Action. Front Neurol. 2022 Jan 31;12:761408. doi: 10.3389/fneur.2021.761408. PMID: 35173664; PMCID: PMC8841819. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8841819/
- Rae-Grant A, Day GS, Marrie RA, Rabinstein A, Cree BAC, Gronseth GS, Haboubi M, Halper J, Hosey JP, Jones DE, Lisak R, Pelletier D, Potrebic S, Sitcov C, Sommers R, Stachowiak J, Getchius TSD, Merillat SA, Pringsheim T. Practice guideline recommendations summary: Disease-modifying therapies for adults with multiple sclerosis: Report of the Guideline Development, Dissemination, and Implementation Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology. 2018 Apr 24;90(17):777-788. doi: 10.1212/WNL.0000000000005347. Erratum in: Neurology. 2019 Jan 8;92(2):112. doi: 10.1212/WNL.0000000000006722. PMID: 29686116. https://www.neurology.org/doi/10.1212/WNL.0000000000005347
- Lunde HMB, Assmus J, Myhr KM, Bø L, Grytten N. Survival and cause of death in multiple sclerosis: a 60-year longitudinal population study. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2017 Aug;88(8):621-625. doi: 10.1136/jnnp-2016-315238. Epub 2017 Apr 1. PMID: 28365589; PMCID: PMC5537547. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5537547/
- Guinebretiere O, Nedelec T, Gantzer L, Lekens B, Durrleman S, Louapre C. Association Between Diseases and Symptoms Diagnosed in Primary Care and the Subsequent Specific Risk of Multiple Sclerosis. Neurology. 2023 Dec 12;101(24):e2497-e2508. doi: 10.1212/WNL.0000000000207981. Epub 2023 Nov 29. Erratum in: Neurology. 2024 Jul 9;103(1):e209573. doi: 10.1212/WNL.0000000000209573. PMID: 38052493; PMCID: PMC10791050. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10791050/
- Klotz L, Saraste M, Airas L, Kuhlmann T. Multiple sclerosis: 2024 update. Free Neuropathol. 2025 Jul 8;6:14. doi: 10.17879/freeneuropathology-2025-6762. PMID: 40636815; PMCID: PMC12238822. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12238822/
