Płonica to jedna z najczęściej występujących chorób zakaźnych w populacji pediatrycznej. Szkarlatyna cechuje się charakterystycznymi symptomami skórno-śluzówkowymi. Jakie są pierwsze objawy szkarlatyny i ile trwa okres wylęgania choroby? Co robić w przypadku podejrzenia płonicy? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat objawów, diagnostyki i leczenia szkarlatyny.
Spis treści:
- Szkarlatyna: co to za choroba?
- Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: jak można się zarazić?
- Objawy szkarlatyny u dzieci i dorosłych
- Diagnostyka szkarlatyny. Jak wygląda rozpoznanie płonicy?
- Szkarlatyna: leczenie chorych na płonicę
- Niedoleczona szkarlatyna. Jakie mogą wystąpić powikłania po płonicy?
- Profilaktyka zakażeń na szkarlatynę
- Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: często zadawane pytania (FAQ)
- Zarażenie szkarlatyną: podsumowanie informacji
Szkarlatyna: co to za choroba?
Płonica (szkarlatyna, scarlet fever) to schorzenie bakteryjne, za które odpowiadają paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A, a przede wszystkim paciorkowiec ropotwórczy (Streptococcus pyogenes). Bakterie te zdolne są do produkcji specjalnych toksyn, nazywanych toksynami erytrogennymi, które odpowiadają za charakterystyczny obraz kliniczny opisywanego w tym artykule schorzenia.
Na płonicę istotnie częściej chorują dzieci, jednak możliwe jest również zachorowanie w wieku dorosłym. Schorzenie to po raz pierwszy zostało opisane przez angielskiego lekarza Sydenhama w 1675 roku.
>> Przeczytaj: Paciorkowce – czy te bakterie są groźne? Objawy zakażenia, diagnostyka, leczenie
Szkarlatyna: okres wylęgania płonicy
Okres wylęgania płonicy, a więc czas od zakażenia paciorkowcami do pojawienia się pierwszych objawów choroby, wynosi typowo od 2 do 5 dni. Niekiedy jest to tylko kilka lub kilkanaście godzin.
Ile trwa szkarlatyna?
Czas trwania choroby to zazwyczaj 7-10 dni, ale niektóre objawy, szczególnie skórne, mogą być widoczne dłużej. Dotyczy to między innymi złuszczania skóry. W przypadku wystąpienia powikłań choroby, okres rekonwalescencji może być znacznie dłuższy.
>> To może Cię zainteresować: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?
Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: jak można się zarazić?
Do zakażenia dochodzi zazwyczaj drogą kropelkową, ale jest możliwe również poprzez kontakt bezpośredni, na przykład z wydzieliną dróg oddechowych. Źródłem choroby jest wyłącznie człowiek, typowo chory pacjent, ale do zakażenia może dojść również poprzez kontakt z osobą będącą nosicielem paciorkowców β-hemolizujących z grupy A.
Warto wspomnieć, że znane są również przypadki zakażenia drogą pokarmową. Choć obecnie rzadko dochodzi do zakażenia tą drogą, to w przeszłości odnotowywano przypadki zachorowania na płonicę na skutek spożycia zanieczyszczonego drobnoustrojami mleka. W przypadku zakażenia pokarmowego, czas wylęgania jest zazwyczaj krótszy i może wynosić nawet kilka godzin.
Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?
Szkarlatyna jest zaliczana do chorób zakaźnych, bowiem wywoływana jest przez baterie, które przenoszą się drogą kropelkową lub drogą kontaktu bezpośredniego z wydzieliną dróg oddechowych. Do licznych zakażeń dochodzi w zbiorowiskach ludzi, w tym w żłobkach, przedszkolach czy szkołach. Zakażeniu sprzyjają również zaniedbania higieniczne. Co ciekawe, zauważono, że schorzenie częściej występuje w miesiącach jesienno-zimowych.
>> Sprawdź: Czyste piaskownice – zadbajmy o bezpieczeństwo dzieci
Objawy szkarlatyny u dzieci i dorosłych
Objawy choroby dotyczą przede wszystkim gardła i migdałków podniebiennych, a także skóry i błon śluzowych. Obserwuje się również powiększenie węzłów chłonnych szyjnych. Węzły są bolesne podczas badania palpacyjnego. Niekiedy występuje również biegunka, wymioty i bóle brzucha. W przebiegu szkarlatyny nie obserwuje się jednak kataru, kaszlu czy zapalenia spojówek.
Szkarlatyna: pierwsze objawy płonicy
Płonica charakteryzuje się nagłym i ostrym początkiem. Rozpoczyna się wysoką gorączką, sięgającą nawet 40 stopni, której towarzyszą dreszcze. Do podwyższonej temperatury ciała dołącza silny ból gardła, utrata apetytu i osłabienie.
Zarażenie szkarlatyną: objawy skórne
Po około 12-36 godzinach od wystąpienia pierwszych symptomów choroby pojawiają się charakterystyczne objawy skórne płonicy, które obejmują wystąpienie plamistej lub plamisto-grudkowej osutki skórnej na tułowiu. Z czasem osutka pojawia się również w innych obszarach skóry. Wykwity chorobowe są bardzo drobne, a ich wielkość odpowiada wielkości łebka od szpilki. Co ważne, zmiany skórne nie pojawiają się na dłoniowej powierzchni rąk oraz na podeszwach stóp.
Charakterystycznym objawem skórnym w przebiegu płonicy są linie Pastii, które są czerwonawymi, linijnymi wykwitami, lokalizującymi się w zgięciach stawowych.
Osutka w przebiegu płonicy ma tendencję do zlewania się. Zmiany skórne są najbardziej intensywne w obrębie dołów pachowych, a także na bocznych powierzchniach lędźwi i na wewnętrznej powierzchni skóry ramion i ud. Wykwitom chorobowym może towarzyszyć świąd. Po około tygodniu zmiany skórne ustępują w postaci delikatnego złuszczania skóry.
Jak wygląda przy szkarlatynie język i gardło?
W przebiegu szkarlatyny obserwuje się typowy wygląd języka. W pierwszych dniach choroby język pokryty jest białawym nalotem, a po około 2-3 dniach zaczyna się powoli oczyszczać, odsłaniając powiększone brodawki językowe. Oczyszczony z nalotu język z powiększonymi brodawkami przypomina swoim wyglądem truskawkę lub malinę, co sprawia, że jest nazywany językiem malinowym lub językiem truskawkowym.
Należy jednak wiedzieć, że zmiany śluzówkowe w płonicy to nie tylko język. Objawy obserwuje się również w obrębie migdałków, które często są powiększone i pokryte białawym nalotem. Na podniebieniu miękkim mogą natomiast pojawić się wykwity krwotoczne, co bywa nazywane w medycynie szkarłatnie zabarwionym gardłem.
>> Sprawdź: Malinowy (truskawkowy) język – co może oznaczać? Możliwe przyczyny
Szkarlatyna i tzw. trójkąt Fiłatowa
Nie można zapomnieć, że wykwity skórne w przebiegu szkarlatyny pojawiają się również na twarzy. Charakterystyczne jest wystąpienie płaskich zmian rumieniowych, którym towarzyszy bladość w okolicy skóry wokół ust, co nazywane jest trójkątem Fiłatowa. Jest to jeden z charakterystycznych objawów płonicy.
Diagnostyka szkarlatyny. Jak wygląda rozpoznanie płonicy?
Płonicę rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego, badania przedmiotowego pacjenta, a także badań dodatkowych, w tym mikrobiologicznych. W celu potwierdzenia zakażenia wykonuje się posiew (w tym celu konieczne jest pobranie wymazu z gardła). Badanie to jest złotym standardem w diagnostyce bakteryjnego zapalenia gardła i migdałków. Cechuje się bowiem wysoką czułością, wynoszącą około 90-95%.
Możliwe jest również wykonanie testu antygenowego w kierunku paciorkowców, który dostępny jest w coraz większej liczbie placówek medycznych. Taki test antygenowy wykonywany jest poprzez pobranie wymazu z gardła, a wynik uzyskuje się w ciągu kilkunastu minut.
W odniesieniu do populacji pediatrycznej i podejrzenia bakteryjnego zapalenia gardła, uzyskanie ujemnego wyniku w kierunku paciorkowców w szybkim teście antygenowym powinno zostać potwierdzone poprzez wykonanie posiewu materiału (konieczne jest więc wykonanie wymazu z gardła). Najnowsze wytyczne IDSA (Infectious Diseases Society of America) podkreślają jednak istotę potwierdzania ujemnego wyniku za pomocą posiewu również u pacjentów dorosłych. Posiew mikrobiologiczny cechuje się bowiem wyższą czułością w wykrywaniu bakteryjnej etiologii zapalenia gardła i migdałków.
Niekiedy pomocniczo wykonuje się również badania laboratoryjne, w wynikach których obserwuje się:
- wzrost liczby leukocytów i neutrofili w morfologii krwi obwodowej,
- wzrost stężenia białka CRP,
- wzrost miana antystreptolizyny (ASO).
Testy serologiczne, takie jak test antystreptolizynowy (ASO) są nieprzydatne w ostrej fazie choroby, mają natomiast znaczenie w diagnostyce różnicowej potencjalnych powikłań, ponieważ wzrost poziomu ASO we krwi obserwuje się po 1-3 tygodniach od zakażenia i utrzymuje się przez pewien czas po wyzdrowieniu.
>> Zobacz: Wysypka u dzieci – możliwe przyczyny, diagnostyka i leczenie
Jakie choroby dają podobne objawy do płonicy?
Inne schorzenia, które mogą mieć zbliżony obraz kliniczny do płonicy to przede wszystkim:
- różyczka,
- mononukleoza zakaźna,
- kiła,
- ostre zakażenie HIV,
- gronkowcowy zespół oparzonej skóry,
- sepsa z towarzyszącą skazą krwotoczną,
- choroba Kawasaki,
- osutki polekowe.
>> Sprawdź: Gronkowiec złocisty – zakażenia skóry
Szkarlatyna: leczenie chorych na płonicę
Płonica jest wywoływana przez bakterie, więc w leczeniu wykorzystuje się antybiotyki. W pierwszym rzucie stosuje się penicylinę fenoksymetylową. W przypadku alergii na penicyliny w wywiadzie, rekomendowane jest wykonanie antybiogramu, w celu weryfikacji wrażliwości bakterii na wykorzystywane w II rzucie antybiotyki: makrolidy (azytromycyna, klarytromycyna czy erytromycyna) i klindamycynę.
Konieczny jest również odpoczynek i odpowiednie nawadnianie. W przypadku wysokiej gorączki stosuje się leki przeciwgorączkowe, na przykład paracetamol.
Niedoleczona szkarlatyna. Jakie mogą wystąpić powikłania po płonicy?
Odpowiednio leczona płonica wiąże się z pomyślnymi rokowaniami. Jednak w przypadku niepodjęcia terapii, śmiertelność może wynosić nawet do 20%, co jest związane z wystąpieniem powikłań. Zalicza się do nich przede wszystkim takie stany jak:
- gorączka reumatyczna,
- paciorkowcowe ostre zapalenie nerek,
- ropień okołogardłowy,
- ropne zapalenie zatok przynosowych,
- ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych,
- rzadziej: zapalenie płuc czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
>> Przeczytaj: Zapalenie płuc: objawy, przyczyny, leczenie
Profilaktyka zakażeń na szkarlatynę
Nie istnieje szczepienie chroniące przed zachorowaniem na szkarlatynę. W celu zmniejszenia ryzyka zachorowania należy dbać o higienę (częste mycie rąk), unikać przebywania w zbiorowiskach, a także unikać kontaktu z chorymi na płonicę. Warto podkreślić, że rozpoznanie płonicy nie wymaga przyjmowania profilaktycznej antybiotykoterapii przez członków rodziny czy grupy rówieśniczej (przedszkole, szkoła).
Szkarlatyna u dzieci i dorosłych: często zadawane pytania (FAQ)
Szkarlatyna to częste schorzenie w populacji pediatrycznej, ciągle jeszcze kojarzone z groźnymi w skutkach epidemiami. Nic dziwnego, że choroba ta rodzi wśród pacjentów i rodziców wiele wątpliwości. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.
Szkarlatyna to schorzenie wywoływane przez bakterie, a do zakażenia może dojść drogą kropelkową, pokarmową, a także drogą kontaktu bezpośredniego z wydzieliną dróg oddechowych chorego.
Klasyczne choroba trwa około 7-10 dni, jednak w przypadku wystąpienia powikłań objawy mogą występować znacznie dłużej. Złuszczanie skóry może utrzymywać się nawet kilka tygodni.
Przed erą antybiotyków, szkarlatyna była chorobą potencjalnie śmiertelną. Nieleczona płonica może bowiem wiązać się z ryzykiem wystąpienia groźnych powikłań, w tym ze zgonem włącznie.
Zgodnie z zaleceniami, izolacja pacjenta jest niezbędna przez pierwszą dobę od rozpoczęcia leczenia zalecanym antybiotykiem. Jednak przy obecności objawów choroby, w tym osłabienia, warto odpocząć i pozostać w domu dłużej, zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.
Szkarlatynę można przechorować więcej niż jeden raz. Wynika to z faktu, iż wyróżnia się więcej niż jedną toksynę pirogenną produkowaną przez paciorkowce. Przechorowanie płonicy uodparnia wyłącznie na jeden rodzaj toksyny bakteryjnej.
Pierwsze objawy, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych obejmują wysoką gorączkę i dreszcze, ból gardła, a także osłabienie. Należy podkreślić, że symptomy pojawiają się nagle.
Nieodpowiednio leczeni pacjenci mogą zarażać bardzo długo, nawet do kilku tygodni. Jednak włączenie skutecznej antybiotykoterapii skraca zakaźność aż do 24 godzin. Włączenie odpowiedniego leczenia pozwala na zmniejszenie ryzyka kolejnych zachorowań i pojawienia się lokalnych ognisk epidemicznych.
Bostonka to potoczne określenie używane często przez pacjentów w odniesieniu do choroby dłoni, stóp i jamy ustnej. W przeciwieństwie do płonicy, jest to schorzenie wywołane przez wirusy, najczęściej wirusy Coxsackie. W przebiegu choroby dłoni stóp i jamy ustnej również obserwuje się zmiany skórno-śluzówkowe, jednak mają one inną morfologię niż te występujące w trakcie szkarlatyny.
Badania po szkarlatynie wykonuje się w celu wykrycia ewentualnych powikłań. Mogą to być morfologia, badanie ogólne moczu, ASO, CRP. Może być również zlecone EKG.
Zarażenie szkarlatyną: podsumowanie informacji
- Płonica to schorzenie bakteryjne, wywoływane przez paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A, zdolne do produkowania toksyn pirogennych.
- Objawy kliniczne płonicy to przede wszystkim gorączka, ból gardła, a także charakterystyczne objawy skórno-śluzówkowe.
- W diagnostyce płonicy wykorzystuje się badania mikrobiologiczne i szybkie testy antygenowe.
- Leczenie płonicy polega na zastosowaniu antybiotykoterapii; lekiem z wyboru jest penicylina fenoksymetylowa.
- Nieleczona szkarlatyna może wiązać się z możliwością wystąpienia poważnych powikłań, w tym z ryzykiem zgonu pacjenta.
Bibliografia
- M. P. Czarkowski i inni, Płonica w Polsce w 2009 roku, Przegl Epidemiol. 2012;66:215-220,
- L. Szenborn, Płonica, Pediatria po Dyplomie, 2012/06,
- A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.
