Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. U większości osób zarażenie nie wywołuje objawów klinicznych, ale w przypadku pierwotnego zarażenia kobiet ciężarnych może dojść do przeniesienia pasożyta z matki na płód i rozwinięcia toksoplazmozy wrodzonej.
Diagnozowanie kobiety w ciąży lub planującej ciążę w kierunku toksoplazmozy ma wpływ na podjęcie właściwego leczenia i uniknięcie, lub ograniczenie poważnych konsekwencji choroby.
Spis treści:
- Czym jest toksoplazmoza ciąży i jak do niej dochodzi?
- Toksoplazmoza w ciąży – objawy
- Toksoplazmoza wrodzona – ryzyko wystąpienia
- Toksoplazmoza wrodzona – objawy
- Toksoplazmoza w ciąży– diagnostyka laboratoryjna
- Toksoplazmoza w ciąży- opieka okołoporodowa w Polsce
- Toksoplazmoza w ciąży– leczenie
- Toksoplazmoza w ciąży – podsumowanie
Czym jest toksoplazmoza w ciąży i jak do niej dochodzi?
Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Zarażenie jest powszechne na całym świecie – szacuje się, że w krajach tropikalnych zarażenie dotyka nawet 95% populacji, w Polsce problem dotyczy ok. 40-60% osób.
Cykl rozwojowy Toxoplasma gondii obejmuje żywiciela ostatecznego (koty i inne kotowate) oraz żywicieli pośrednich, do których należą ludzie, inne ssaki i niektóre ptaki. Pasożyt występuje w 3 formach rozwojowych, każda nich może być przyczyną zarażenia człowieka (Tab. 1).
Tabela 1 Drogi zarażenia toksoplazmozą
| Forma pasożyta | Charakterystyka | Droga zarażenia |
| Tachyzoit | Aktywna forma wegetatywna | Wewnątrzmaciczna, transfuzja krwi, transplantacja organów |
| Cysta tkankowa | Występuje u żywicieli pośrednich głównie w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym i mózgu. Cysta zawiera bradyzoity. | Pokarmowa, transplantacja organów |
| Oocysta (sporocysta) | Przetrwalna forma środowiskowa. Oocysty wydalane są wraz z kałem przez zarażonego kota przez 1-3 tygodnie (do kilku milionów dziennie). Wydalone oocysty dojrzewają po kilku dniach i utrzymują zdolność do inwazji przez ok. rok. | Pokarmowa |
Zarażenie toksoplazmozą w okresie płodowym określa się mianem zarażenia wrodzonego, w odróżnieniu od zarażenia nabytego, do którego dochodzi w późniejszym okresie życia.
Toksoplazmoza wrodzona – do zarażenia dochodzi na skutek przedostawania się wegetatywnych form pasożytów przez łożysko od zarażonej matki na płód.
Toksoplazmoza nabyta – do zarażenia dochodzi głównie drogą pokarmową, możliwe jest również przeniesienie pasożytów w trakcie transplantacji organów i transfuzji krwi.
Ze względu na możliwość przeniesienia pasożytów z matki na płód, szczególnie niebezpieczne jest zarażenie Toxoplasma gondii kobiet ciężarnych. Czynnikami ryzyka zarażenia toksoplazmozą są:
- spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa,
- spożywanie produktów, które mogą być zanieczyszczone odchodami kotów (np. niemyte owoce i warzywa, woda)
- kontakt ze skażoną ziemią.
>> Przeczytaj też: Infekcje pasożytnicze u dorosłych
Toksoplazmoza w ciąży – objawy
Zarażenie Toxoplasma gondii nie jest równoznaczne z chorobą, większość przypadków przebiega bezobjawowo. Pojawienie się objawów klinicznych związane jest z drogą zarażenia oraz sprawnością układu odpornościowego żywiciela.
W przebiegu toksoplazmozy nabytej mogą wystąpić:
- postać węzłowa – powiększenie jednego lub kilku węzłów chłonnych (głównie szyjnych, potylicznych, karkowych), osłabienie, bóle głowy, bóle mięśni, stany podgorączkowe
- postać oczna – zapalenie siatkówki i naczyniówki powodujące zaburzenia widzenia, bóle gałek ocznych, zaczerwienienie i łzawienie oczu,
- postać uogólniona– dotyczy osób z niedoborem odporności, może wystąpić zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie płuc, zapalenie wątroby, zapalenie mózgu.
Oddzielnym zagadnieniem jest toksoplazmoza wrodzona, do której dochodzi drogą wewnątrzmaciczną.
>> Przeczytaj też: Powiększone węzły chłonne na szyi – przyczyny, objawy i diagnostyka
Toksoplazmoza wrodzona – ryzyko wystąpienia
Ryzyko rozwinięcia toksoplazmozy wrodzonej związanie jest z przedostaniem się pasożytów na płód od matki pierwotnie zarażonej tuż przed poczęciem lub w trakcie ciąży.
Wcześniejsze zarażenie kobiety Toxoplasma gondii w zdecydowanej większości przypadków nie ma wpływu na płód ze względu na obecność w surowicy matki specyficznych przeciwciał. Sporadycznie występujące reaktywacje zarażenia powiązane są z poważnymi zaburzeniami odporności ciężarnej.
Ryzyko zarażenia płodu w Europie szacowane jest na 1,6 – 3,5/1000 porodów, a prawdopodobieństwo rozwinięcia toksoplazmozy wrodzonej wśród zarażonych wynosi ok.22%.
Toksoplazmoza u matki nie jest równoznaczna z zakażeniem płodu, ale warto wiedzieć, że prawdopodobieństwo zarażenia płodu wzrasta wraz z upływem ciąży (Tabela 2).
Tabela 2 Prawdopodobieństwo zarażenia płodu Toxoplasma gondii w zależności od okresu ciąży (źródło: Infectious Diseases of the Fetus and Newborn Infant; Remington i wsp. 2011)
| Okres ciąży | Prawdopodobieństwo zarażenia płodu |
| 0 – 16 tyg. | 3% |
| 17 – 20 tyg. | 17% |
| 21- 35 tyg. | 29% |
| okres okołoporodowy | 75% |
Toksoplazmoza wrodzona – objawy
Ryzyko i rodzaj uszkodzeń płodu na skutek toksoplazmozy w ciąży zależy od:
- okresu ciąży,
- stopnia rozwoju łożyska,
- wydolności układu immunologicznego ciężarnej i płodu,
- intensywności inwazji i zjadliwości pasożyta,
- czasu wykrycia zarażenia i rozpoczęcia leczenia.
Im wcześniej dojdzie do zarażenia toksoplazmozą w trakcie życia płodowego, tym częściej stwierdza się ciężką postać choroby. Objawy kliniczne toksoplazmozy w zależności od momentu zarażenia przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3 Skutki kliniczne zarażenia płodu toksoplazmozą
| Okres ciąży | Objawy kliniczne toksoplazmozy wrodzonej |
| I trymestr | Głębokie uogólnione zmiany prowadzące do obumarcia płodu i poronień |
| II trymestr | Wodogłowie, zwapnienia śródczaszkowe, zmiany zapalne w dnie oka, żółtaczka, powiększenie wątroby i śledziony, małopłytkowość |
| III trymestr | Opóźnienie rozwoju psychoruchowego, drgawki, objawy oczne (zapalenie siatkówki/naczyniówki oka, zez, jaskra) Objawy pojawiają się z opóźnieniem w okresie niemowlęcym i później. |
>> Przeczytaj też: Żółtaczka u noworodka – objawy, przyczyny, badania stężenia bilirubiny
Toksoplazmoza w ciąży – diagnostyka laboratoryjna
W diagnostyce laboratoryjnej toksoplazmozy wykorzystywane są metody:
- serologiczne,
- molekularne (PCR),
- biologiczne,
- histopatologiczne.
Materiałem klinicznym do testów w kierunku toksoplazmozy nabytej jest krew i bioptaty węzłów chłonnych. U osób z obniżoną odpornością pobierane są również szpik, popłuczyny oskrzelowo – pęcherzykowe, płyn mózgowo – rdzeniowy i bioptaty tkanki mózgowej.
W przypadku diagnozowania toksoplazmozy wrodzonej próbką badaną w laboratorium jest krew płodu, krew pępowinowa, płyn owodniowy i łożysko.
Testy serologiczne z krwi są podstawową metodą diagnozowania kobiet w ciąży i planujących ciążę. Umożliwiają one określenie statusu immunologicznego kobiety, jego monitorowanie w trakcie ciąży oraz określenie czasu zarażenia, jeśli do takiego doszło.
Diagnostykę rozpoczyna się od czułych testów przesiewowych, wyniki dodatnie są przesłanką do wykonania testów potwierdzających. W badaniach wykrywane są specyficzne przeciwciała w klasach IgM, IgG, IgA oraz określana jest tzw. awidność, która umożliwia wykluczenie niedawnej infekcji.
Serologicznymi markerami ostrej toksoplazmozy są:
- Obecność w surowicy krwi specyficznych przeciwciał w klasach IgA i IgM – przeciwciała IgA i IgM pojawiają się po upływie ok. 7 dni od momentu zarażenia. IgM osiągają najwyższy poziom w okresie 4–12 tygodni, po czym ich liczba maleje (utrzymują się w organizmie przez 4–6 mies.). IgA charakteryzuje podobna dynamika, mogą być wykrywane w surowicy nawet do 9. miesiąca.
- Obecność przeciwciał IgG o niskiej awidności – przeciwciała klasy IgG pojawiają się w surowicy krwi po 1-2 tygodniach od zarażenia i osiągają najwyższy poziom po 1-2 miesiącach. Niska siła wiązania przeciwciała IgG z antygenem (niska widność) świadczą o pierwotnym zarażeniu. Wysoka awidność IgG z jest silną przesłanką przeciwko świeżemu zarażeniu, wskazującą na bezpieczeństwo płodu.
- Szybkie narastanie miana (stężenia) przeciwciał IgG (co najmniej czterokrotny wzrost miana przeciwciał IgG w próbkach surowicy pobranych w odstępie dwóch tygodni) – przeciwciała IgG utrzymują się w surowicy latami.
>> Warto sprawdzić też: Badania laboratoryjne dla kobiet w ciąży – okiem ginekologa
Toksoplazmoza w ciąży – opieka okołoporodowa w Polsce
Badania w kierunku toksoplazmozy w Polsce w ramach opieki okołoporodowej nie są w Polsce obowiązkowe, lecz mają rangę rekomendacji i zaleceń.
- Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej zakres badań diagnostycznych obejmuje:
- do 10. tygodnia ciąży lub w chwili pierwszego zgłoszenia się – badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG,IgM), o ile ciężarna nie przedstawi wyniku potwierdzającego występowanie przeciwciał IgG sprzed ciąży.
- w okresie 21–26 tydzień ciąży – u kobiet z ujemnym wynikiem w I trymestrze – badanie w kierunku toksoplazmozy (IgM).
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy chorób zakaźnych obejmują:
- wykonanie badania w kierunku toksoplazmozy (IgG,IgM) jak najwcześniej, idealnie przez planowaną ciążą.
- monitoring kobiet z ujemnym wynikiem w kierunku toksoplazmowy do końca ciąży (co najmniej 3x):
- na początku ciąży
- w II trymestrze (24 tyg.)
- 2 tygodnie przed terminem porodu
>> Warto znać: Kalendarz badań w ciąży. Kiedy i jakie badania należy wykonać?
Toksoplazmoza w ciąży – leczenie
Rozpoznanie toksoplazmozy u immunokompetentnych osób dorosłych nie wymaga zazwyczaj leczenia. W przypadku rozwinięcia ciężkich postaci narządowych konieczna jest terapia prowadzona przez lekarza specjalistę.
Pierwotne (świeże) zarażenie Toxoplasma gondii kobiet ciężarnych, niezależnie od objawów chorobowych, jest obligatoryjnym wskazaniem do leczenia ze względu na konieczność ochrony płodu. Terapia ustalana jest indywidualnie.
Ciężarnej podawana jest spiromycyna – bezpieczny dla płodu antybiotyk makrolidowy. Tego typu leczenie jest skuteczne w przypadku, jeśli nie doszło jeszcze do inwazji pasożytów na płód (potwierdzeniem toksoplazmozy wrodzonej jest wykrycie DNA pasożyta w płynie owodniowym przy użyciu metody molekularnej – PCR). W przypadku stwierdzenia zarażenia płodu konieczne jest zastosowanie leków pokonujących barierę łożyska.
Toksoplazmoza w ciąży – podsumowanie
- Toksoplazmoza jest powszechnie występującą na świecie chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii.
- Zarażenie toksoplazmozą jest szczególnie niebezpieczne w okresie ciąży, ze względu na możliwość rozwoju toksoplazmozy wrodzonej.
- Ryzyko zarażenia płodu pierwotniakiem Toxoplasma gondii od matki wzrasta wraz z rozwojem ciąży i jest najwyższe w okresie okołoporodowym.
- Im wcześniej dochodzi do zarażenia płodu tym wyższe jest ryzyko rozwoju ciężkiej postaci toksoplazmozy wrodzonej.
- Każda kobieta ciężarna oraz planująca ciążę powinna być poddana diagnostyce w kierunku toksoplazmozy oraz monitorowana do końca przebiegu ciąży.
- Moment wykrycia zarażenia toksoplazmozą ma istotne znaczenie dla zastosowania odpowiedniej terapii.
Piśmiennictwo
- dr n.med. Ewa Talarek Toksoplazmoza (zakażenie Toxoplasma gondii): przyczyny, objawy i leczenie https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zarazenia-pasozytnicze/159099,toksoplazmoza (dostęp 30.03.2025 r.)
- Toksoplazmoza https://www.gov.pl/web/wsse-warszawa/epid-toksoplazmoza (dostęp 30.03.2025 r.)
- Dr n. med. Andrzej Bacz Toksoplazmoza w ciąży https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63126,toksoplazmoza-w-ciazy (dostęp 31.03.2025 r.)
- dr n. farm. Monika Jabłonowska „Diagnostyka ToRCH” (materiały z kursu specjalizacyjnego w dziedzinie mikrobiologii medycznej 2011 -2014)
- E. Gołąb „Rozpoznawanie zarażeń Toxoplasma gondii” (materiały z kursu specjalizacyjnego w dziedzinie mikrobiologii medycznej 2011-2014)
