Kariotyp klasyczny - badanie cytogenetyczne limfocytów krwi

Kariotyp klasyczny - badanie cytogenetyczne limfocytów krwi: więcej informacji

Kariotyp to kompletny zestaw chromosomów charakterystyczny dla danego gatunku i osobnika, ułożony w pary według wielkości i kształtu. Genom człowieka prawidłowo składa się z 46 chromosomów, zgrupowanych w 23 pary: 22 pary autosomów (chromosomów dziedziczonych niezależnie od płci) oraz jedną parę chromosomów płciowych (XX u kobiet, XY u mężczyzn). Badanie kariotypu klasycznego polega na mikroskopowej analizie chromosomów w metafazie podziału komórkowego (mitoza), kiedy to są one najbardziej skondensowane i widoczne pod mikroskopem świetlnym. Materiałem do badania są najczęściej limfocyty krwi obwodowej, które są hodowane w warunkach laboratoryjnych, stymulowane do podziału, a następnie poddawane specjalistycznej preparatyce. Analiza obejmuje identyfikację ewentualnych aberracji liczbowych (np. dodatkowy lub brakujący chromosom) oraz strukturalnych (np. translokacje, inwersje, delecje, duplikacje), które mogą mieć istotne konsekwencje zdrowotne.

Kariotyp klasyczny - badanie cytogenetyczne limfocytów krwi: kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Wykonanie badania kariotypu klasycznego jest zalecane w wielu sytuacjach klinicznych, szczególnie gdy istnieje podejrzenie podłoża genetycznego problemów zdrowotnych. Wskazania do wykonania badania obejmują:

• Problemy z płodnością i niepowodzenia ciążowe:
  • Wystąpienie dwóch lub więcej samoistnych poronień w I trymestrze ciąży.
  • Urodzenie dziecka z wadami rozwojowymi o nieznanej etiologii.
  • Niepłodność o niejasnej przyczynie u par.
• Podejrzenie zespołów genetycznych u pacjenta:
  • Występowanie cech fenotypowych (np. nieprawidłowy rozstaw oczu, wady palców) charakterystycznych dla danego zespołu chromosomowego.
  • Wady rozwojowe (np. wady serca) i/lub opóźnienie rozwoju psychoruchowego.
• Zaburzenia rozwoju płciowego:
  • Nieprawidłowa budowa zewnętrznych narządów płciowych.
  • Brak cech dojrzewania płciowego, pierwotny lub wtórny brak miesiączki.
  • Zbyt niski wzrost u dziewczynek.
• Wywiad rodzinny:
  • Występowanie w rodzinie zrównoważonej aberracji chromosomowej, która, choć u nosiciela nie daje objawów, może prowadzić do niezrównoważonych aberracji u potomstwa.

Kariotyp klasyczny - badanie cytogenetyczne limfocytów krwi: normy

Prawidłowy wynik badania kariotypu klasycznego oznacza, że w badanych komórkach stwierdzono prawidłową liczbę i strukturę chromosomów.

• Dla kobiety: 46,XX (46 chromosomów, w tym dwa chromosomy płciowe X).
• Dla mężczyzny: 46,XY (46 chromosomów, w tym jeden chromosom płciowy X i jeden Y).

Wynik ten oznacza, że nie zaobserwowano żadnych istotnych liczbowych ani strukturalnych zmian w badanych chromosomach. W przypadku dzieci i dorosłych normy są identyczne, ponieważ kariotyp konstytucyjny (wrodzony) nie ulega zmianom w ciągu życia.

Kariotyp klasyczny - badanie cytogenetyczne limfocytów krwi: możliwe przyczyny odchyleń od normy

Nieprawidłowy wynik kariotypu wskazuje na obecność aberracji chromosomowych, które mogą być liczbowe lub strukturalne.

• Aberracje liczbowe: Są to zmiany w całkowitej liczbie chromosomów.
  • Trisomie: Obecność dodatkowej kopii chromosomu (np. 47,XX,+21 w zespole Downa – dodatkowy chromosom 21; 47,XX,+18 w zespole Edwardsa – dodatkowy chromosom 18; 47,XX,+13 w zespole Pataua – dodatkowy chromosom 13).
  • Monosomie: Brak jednej kopii chromosomu (np. 45,X w zespole Turnera – brak jednego chromosomu X u kobiet).
  • Inne, np. obecność dodatkowego chromosomu X u mężczyzn (47,XXY w zespole Klinefeltera).
• Aberracje strukturalne: Są to zmiany w budowie chromosomów, wynikające ze złamania chromosomu i jego nieprawidłowego połączenia. Mogą być zrównoważone lub niezrównoważone.
  • Translokacje: Przeniesienie fragmentu chromosomu na inny chromosom (np. translokacje robertsonowskie, translokacje wzajemne). Zrównoważone translokacje często nie dają objawów u nosiciela, ale mogą prowadzić do urodzenia dzieci z niezrównoważonymi kariotypami.
  • Inwersje: Odwrócenie fragmentu chromosomu o 180 stopni.
  • Delecje: Utrata fragmentu chromosomu.
  • Duplikacje: Podwojenie fragmentu chromosomu.
  • Izochromosomy, chromosomy pierścieniowe.

Interpretacja każdego odstępstwa od normy wymaga konsultacji ze specjalistą genetykiem klinicznym, który oceni jego znaczenie kliniczne dla pacjenta i jego rodziny.

Kariotyp klasyczny - badanie cytogenetyczne limfocytów krwi: przygotowanie do badania

Przygotowanie do badania kariotypu klasycznego jest stosunkowo proste, ale wymaga przestrzegania kilku ważnych zasad:

• Materiał do pobrania: Krew obwodowa z żyły łokciowej.
• Termin pobrania: Materiał można pobierać od poniedziałku do czwartku, aby zapewnić odpowiedni czas na transport do laboratorium i założenie hodowli komórkowej.
• Formularz zgody: Na każde badanie z zakresu genetyki człowieka wymagana jest podpisana przez pacjenta deklaracja świadomej zgody na wykonanie takiego badania. Odpowiednie dokumenty są dostępne do pobrania w placówkach ALAB laboratoria lub na stronie internetowej.
• Specjalne przygotowanie: Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, takiego jak bycie na czczo.

Kariotyp klasyczny - badanie cytogenetyczne limfocytów krwi: co może wpłynąć na wynik

Kluczowym czynnikiem wpływającym na możliwość przeprowadzenia badania i uzyskania wiarygodnego wyniku jest jakość i żywotność pobranego materiału.

• Żywe komórki: Niezwykle ważne jest, aby pobrane komórki (limfocyty) były żywe, ponieważ badanie opiera się na ich hodowli i stymulacji do podziału. Z tego powodu pobranej krwi nie można zamrażać.
• Warunki transportu: Materiał powinien być transportowany w odpowiednich warunkach (temperatura, czas transportu), aby zapewnić optymalną przeżywalność komórek.
• Jakość próbki: Hemoliza (rozpad krwinek) lub obecność skrzepów w próbce krwi mogą utrudnić lub uniemożliwić założenie hodowli komórkowej, a tym samym wykonanie badania.
• Czynniki techniczne: Rzadziej, czynniki związane z procesem laboratoryjnym, takie jak zanieczyszczenie hodowli, mogą wpłynąć na jej powodzenie, ale są one minimalizowane dzięki rygorystycznym procedurom laboratoryjnym.

Warto pamiętać, że wynik kariotypu klasycznego jest odzwierciedleniem konstytucyjnego (wrodzonego) materiału genetycznego pacjenta, a zatem nie jest podatny na chwilowe stany fizjologiczne, choroby czy przyjmowane leki (o ile nie wpływają bezpośrednio na żywotność komórek).

Dodatkowe przygotowanie