Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu – więcej informacji

Badanie ogólne moczu jest kompleksową analizą, oceniającą zarówno cechy fizykochemiczne moczu, jak i obecność elementów upostaciowanych w osadzie. Do parametrów ocenianych w ramach badania fizykochemicznego należą:

• Barwa moczu: Zazwyczaj żółta (od słomkowej do ciemnożółtej).
• Przejrzystość: Mocz prawidłowy jest klarowny.
• Ciężar właściwy: Odzwierciedla zdolność nerek do zagęszczania i rozcieńczania moczu.
• Odczyn pH: Wskazuje na kwasowość lub zasadowość moczu.
• Obecność białka: W prawidłowych warunkach białko w moczu nie powinno występować.
• Obecność glukozy: Wskazuje na zaburzenia metabolizmu glukozy.
• Obecność ciał ketonowych: Może świadczyć o zaburzeniach metabolicznych, np. w cukrzycy.
• Obecność bilirubiny i urobilinogenu: Wskaźniki funkcji wątroby.
• Obecność leukocytów (esteraza leukocytowa), azotynów: Mogą wskazywać na infekcję dróg moczowych.
• Obecność krwi (erytrocytów, hemoglobiny): Sygnalizuje uszkodzenie układu moczowego.

W przypadku wykrycia nieprawidłowości w badaniu fizykochemicznym, przeprowadzana jest pogłębiona analiza mikroskopowa osadu moczu. Badanie osadu moczu pozwala na ocenę obecności i ilości takich elementów jak:

• Komórki nabłonka: Mogą pochodzić z różnych części układu moczowego.
• Leukocyty (krwinki białe): Wskazują na stan zapalny.
• Erytrocyty (krwinki czerwone): Mogą świadczyć o krwawieniu w układzie moczowym.
• Wałeczki: Powstają w cewkach nerkowych, ich obecność może wskazywać na choroby nerek.
• Bakterie i inne mikroorganizmy: Potwierdzają obecność infekcji.
• Kryształy: Wskazują na obecność związków chemicznych, które mogą tworzyć kamienie.
• Krople tłuszczu, pasma śluzu: Mogą mieć znaczenie diagnostyczne.

Badanie ogólne moczu – kto i kiedy powinien wykonać?

Badanie ogólne moczu jest rekomendowane w wielu sytuacjach, zarówno w ramach profilaktyki, jak i w diagnostyce oraz monitorowaniu chorób:

Wskazania diagnostyczne:

• Objawy ze strony układu moczowego: bolesne oddawanie moczu (dyzuria), częstomocz, skąpomocz, krwiomocz (obecność krwi w moczu), bóle brzucha lub okolicy lędźwiowej.
• Podejrzenie infekcji układu moczowego (tzw. „przeziębienie pęcherza”).
• Diagnostyka chorób nerek (np. kamica nerkowa, kłębuszkowe zapalenie nerek).
• Diagnostyka chorób wątroby.

Wskazania kontrolne i monitorujące:

• Badania profilaktyczne (przesiewowe): Jako element rutynowych badań kontrolnych u osób zdrowych, umożliwiający wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości.
• Ciąża: Rutynowo w początkowym okresie ciąży oraz w kolejnych trymestrach w celu wczesnego wykrycia infekcji lub problemów z nerkami.
• Cukrzyca: Regularne monitorowanie w celu wykrycia powikłań nerkowych (nefropatii cukrzycowej).
• Nadciśnienie tętnicze: Kontrola funkcji nerek, które mogą być dotknięte przez chorobę.
• Choroby wątroby: Monitorowanie funkcji wątroby.
• Stany gorączkowe: Zwłaszcza o niejasnej przyczynie, w celu wykluczenia infekcji dróg moczowych.
• Monitorowanie skuteczności leczenia zdiagnozowanych chorób nerek, dróg moczowych, wątroby, czy zaburzeń metabolicznych.

Badanie ogólne moczu – normy

W prawidłowym moczu pewne parametry powinny mieścić się w określonych zakresach, a inne nie powinny występować w ogóle lub tylko w minimalnych ilościach.

Parametry fizykochemiczne:

• Barwa: Od żółtej słomkowej do ciemnożółtej/bursztynowej.
• Przejrzystość: Klarowny.
• Ciężar właściwy: Zwykle 1,010-1,030 g/ml.
• Odczyn (pH): Zwykle lekko kwaśny, w przedziale 5,0-7,5 (optymalnie około 6,0-6,5).
• Białko, glukoza, ciała ketonowe, bilirubina, urobilinogen, azotyny: Nieobecne (wynik ujemny).
• Leukocyty (esteraza leukocytowa): Nieobecne lub śladowe.
• Krew/Hemoglobina: Nieobecna.

Elementy osadu moczu:

• Leukocyty: Prawidłowo 0-5 w polu widzenia (wpw) lub do 10 wpw u kobiet.
• Erytrocyty: Prawidłowo 0-3 wpw.
• Komórki nabłonka: Pojedyncze.
• Wałeczki: Zwykle nieobecne (sporadyczne wałeczki szkliste mogą być tolerowane).
• Bakterie, grzyby, pasożyty: Nieobecne.
• Kryształy: Pojedyncze, np. szczawiany wapnia.
• Śluz: Niewielka ilość dopuszczalna.

Szczególne grupy pacjentów:

• Dzieci do 5. roku życia oraz kobiety w ciąży: Należy zawsze wykonać badanie osadu moczu, nawet jeśli parametry fizykochemiczne są prawidłowe.
• Glukoza w moczu u dziecka: Wykryta nawet w najmniejszym stężeniu jest zawsze traktowana jako wartość krytyczna i wymaga dalszej diagnostyki.

Badanie ogólne moczu – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Odchylenia od normy w badaniu ogólnym moczu mogą sygnalizować różnorodne stany, od łagodnych i przejściowych po poważne schorzenia. Interpretacja wyników zawsze wymaga oceny lekarskiej.

Barwa moczu:

• Ciemnożółty/bursztynowy: Niedostateczne nawodnienie organizmu.
• Czerwony/różowy: Obecność erytrocytów (krwiomocz), spożycie niektórych pokarmów (np. buraki), leków.
• Pomarańczowy/brązowy: Duża ilość bilirubiny, odwodnienie, niektóre leki.
• Niebieski/zielony: Rzadziej, ale mogą być spowodowane przez niektóre leki lub choroby.

Ciężar właściwy:

• Podwyższony: Odwodnienie (np. w wyniku wymiotów, biegunek, gorączki), cukrzyca (obecność glukozy), obecność białka, kontrast po badaniu urograficznym.
• Obniżony: Nadmierne spożycie płynów, moczówka prosta, przewlekła choroba nerek (upośledzenie zdolności zagęszczania moczu).

Odczyn (pH):

• Zasadowy (pH > 7,5-8): Infekcje bakteryjne (bakterie rozkładające mocznik), dieta wegetariańska, długie przechowywanie moczu w temperaturze pokojowej, hiperkaliemia.
• Kwaśny (pH < 5,0): Dieta bogata w białko zwierzęce (np. dieta ketogeniczna), kwasica metaboliczna, niewydolność nerek, hipokaliemia, cukrzyca (niekontrolowana).

Białko w moczu (białkomocz):

• Patologiczny: Choroby nerek (kłębuszkowe zapalenie nerek, nefropatia cukrzycowa), nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, gorączka, stany zapalne.
• Fizjologiczny (przejściowy): Intensywny wysiłek fizyczny, gorączka, stres, pozycja ortostatyczna (białkomocz ortostatyczny u młodzieży), menstruacja, przyjmowanie niektórych leków (np. acetaminofen, aminoglikozydy).

Glukoza w moczu (cukromocz):

• Cukrzyca (najczęstsza przyczyna), choroby nerek (uszkodzenie cewek nerkowych), ciąża (glikozuria ciążowa), przyjmowanie niektórych leków (np. kortykosteroidy, diuretyki, preparaty tyroksyny, estrogeny).

Ciała ketonowe:

• Niekontrolowana cukrzyca (kwasica ketonowa), głodzenie, dieta niskowęglowodanowa, długotrwałe wymioty, gorączka u dzieci.

Bilirubina i urobilinogen:

• Bilirubina obecna: Choroby wątroby (np. wirusowe zapalenie wątroby, marskość), niedrożność dróg żółciowych.
• Zwiększony urobilinogen: Hemoliza (rozpad krwinek czerwonych), choroby wątroby.

Leukocyty (leukocyturia):

• Infekcje dróg moczowych (częste), stany zapalne nerek (np. odmiedniczkowe zapalenie nerek), kamica nerkowa, choroby autoimmunologiczne.

Erytrocyty (krwiomocz):

• Infekcje dróg moczowych, kamica nerkowa, nowotwory układu moczowego, choroby nerek (np. kłębuszkowe zapalenie nerek), urazy, leki przeciwzakrzepowe, wysiłek fizyczny.

Azotyny:

• Praktycznie zawsze wskazują na obecność bakterii w drogach moczowych (infekcja).

Elementy osadu moczu (wybrane przykłady):

• Wałeczki: Ich obecność (zwłaszcza erytrocytarnych, leukocytarnych, ziarnistych) wskazuje na patologie w nerkach, np. kłębuszkowe zapalenie nerek.
• Bakterie: Potwierdzają infekcję dróg moczowych, wymagają często dalszej diagnostyki (posiew moczu).
• Kryształy: Duża ich ilość może wskazywać na kamicę moczową lub predyspozycje do jej tworzenia, zależy od pH moczu i składu chemicznego.

Badanie ogólne moczu – przygotowanie do badania

Prawidłowe przygotowanie do badania i pobranie próbki moczu są kluczowe dla uzyskania wiarygodnych wyników.

Przed pobraniem moczu:

• Dieta i płyny: Zachowaj dotychczasową dietę i przyjmuj standardową ilość płynów. Nie należy pić nadmiernych ilości płynów przed badaniem, aby nie rozcieńczyć moczu.
• Aktywność fizyczna: Unikaj intensywnej aktywności fizycznej na 24 godziny przed badaniem.
• Aktywność seksualna: Powstrzymaj się od aktywności seksualnej na 24 godziny przed pobraniem próbki.
• Menstruacja: Kobiety nie powinny wykonywać badania w czasie menstruacji oraz na 2 dni przed i 2 dni po niej, chyba że lekarz zaleci inaczej (np. w przypadku pilnej diagnostyki).
• Częstość oddawania moczu: Pobrana próbka powinna być porannym moczem, po co najmniej 4-godzinnym zaleganiu w pęcherzu (najlepiej po nocy).

Pobranie moczu – instrukcja krok po kroku:

• Pojemniki: Użyj specjalnej, jałowej próbówki transportowej na mocz, którą bezpłatnie otrzymasz w placówkach ALAB laboratoria. Dostępny jest również zwykły, jałowy pojemnik na mocz.
• Higiena: Bezpośrednio przed pobraniem dokładnie umyj ręce wodą z mydłem. Następnie umyj dokładnie okolice cewki moczowej (u kobiet: od przodu do tyłu, rozchylając wargi sromowe; u mężczyzn: odciągając napletek i myjąc żołądź). Do osuszenia użyj jednorazowego ręcznika papierowego.
• Pobranie:
  • Pierwszą niewielką porcję moczu oddaj do toalety (ok. 20-30 ml) – tzw. pierwszy strumień.
  • Następnie, nie przerywając strumienia, oddaj środkową porcję moczu (ok. 50-100 ml) do jałowego pojemnika na mocz.
  • Resztę moczu oddaj do toalety.
• Przelew do probówki transportowej: Jeśli masz probówkę transportową, przelej do niej część moczu ze zwykłego pojemnika (do około ¾ objętości probówki). Dokładnie zakręć probówkę.
• Dostarczenie próbki: Próbka moczu powinna zostać dostarczona do laboratorium jak najszybciej po pobraniu, najlepiej w ciągu 2 godzin. Jeśli nie jest to możliwe, próbkę należy przechowywać w lodówce (w temperaturze 2-8°C) maksymalnie do 4 godzin.

Badanie ogólne moczu – co może wpłynąć na wynik?

Na wynik badania ogólnego moczu może wpłynąć wiele czynników, prowadząc do fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych rezultatów, a tym samym do błędnej interpretacji stanu zdrowia.

Czynniki wpływające na wynik:

• Niewłaściwe przygotowanie do badania:
  • Niedostateczna higiena: Może prowadzić do zanieczyszczenia próbki bakteriami, leukocytami lub komórkami nabłonka z dróg rodnych/zewnętrznych narządów płciowych.
  • Pobranie całej porcji moczu zamiast środkowego strumienia: Zwiększa ryzyko zanieczyszczenia.
  • Pobranie moczu w czasie menstruacji lub krwawienia z dróg rodnych: Może skutkować fałszywie dodatnim wynikiem na obecność krwi i leukocytów.
• Aktywność fizyczna: Intensywny wysiłek fizyczny przed badaniem może wywołać przejściową białkomocz (białkomocz wysiłkowy).
• Dieta i nawodnienie:
  • Duże spożycie płynów: Może obniżyć ciężar właściwy moczu i rozcieńczyć składniki, prowadząc do zaniżonych wyników.
  • Odwodnienie: Może podwyższyć ciężar właściwy i stężenie składników.
  • Dieta: Niektóre produkty spożywcze (np. buraki, szpinak) mogą zmieniać barwę moczu. Dieta bogata w białko może zakwasić mocz, a wegetariańska – alkalizować.
• Leki i suplementy: Wiele leków może wpływać na parametry moczu:
  • Antybiotyki: Mogą wpływać na obecność bakterii (dając fałszywie ujemny wynik, jeśli badanie jest wykonywane zbyt wcześnie po rozpoczęciu leczenia).
  • Kortykosteroidy, diuretyki, estrogeny, preparaty tyroksyny: Mogą powodować obecność glukozy w moczu.
  • Acetaminofen, aminoglikozydy, bacitracin, kaptopril, kolistyna, chlorpropamid: Mogą wpływać na wynik białka w moczu.
  • Witaminy z grupy B, preparaty żelaza: Mogą zmieniać barwę moczu.
• Stany fizjologiczne i chorobowe:
  • Gorączka: Może spowodować przejściową białkomocz.
  • Stres: Może mieć wpływ na niektóre parametry.
  • Infekcje: Oprócz infekcji układu moczowego, inne infekcje ogólnoustrojowe mogą wpływać na skład moczu.
  • Długotrwałe przechowywanie próbki w nieodpowiedniej temperaturze: Pozostawienie moczu w temperaturze pokojowej może prowadzić do namnażania się bakterii i zmian pH, dając fałszywie pozytywne lub fałszywie negatywne wyniki (np. rozpad leukocytów).

Pamiętaj, aby zawsze poinformować lekarza lub personel laboratorium o wszystkich przyjmowanych lekach, suplementach, a także o ewentualnych stanach fizjologicznych (np. ciąża, menstruacja), które mogą mieć wpływ na wynik badania.

Dodatkowe przygotowanie