Cynk

Badanie cynku – czemu służy i jaką rolę odgrywa w organizmie?

Badanie cynku w surowicy służy do oceny stężenia tego niezbędnego mikropierwiastka we krwi. Cynk jest obecny we wszystkich komórkach i płynach ustrojowych, pełniąc kluczowe role w organizmie, dlatego bywa nazywany "pierwiastkiem XXI wieku". Jego prawidłowy poziom jest fundamentalny dla zachowania zdrowia.

Cynk odgrywa w organizmie funkcje strukturalne i katalityczne. Jest składnikiem ponad 300 enzymów (w tym oksydoreduktaz, transferaz, hydrolaz, liaz, izomeraz i ligaz) oraz kofaktorem ponad 80 enzymów, co oznacza, że jest niezbędny do ich prawidłowego działania. Jego rola obejmuje:

• Metabolizm: Uczestniczy w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów.
• Hormony: Wpływa na syntezę, funkcje i wzajemne zależności wielu hormonów, w tym insuliny, ACTH, testosteronu, gonadotropin i somatotropiny.
• Układ odpornościowy: Posiada silne właściwości antyoksydacyjne i immunomodulujące, wpływając na odporność komórkową i humoralną. Jego niedobór często prowadzi do zwiększonej podatności na infekcje.
• Układ nerwowy: Bierze udział w modulacji przewodzenia sygnałów nerwowych w synapsach OUN, wspierając prawidłowe funkcjonowanie i rozwój mózgu oraz wpływając na funkcje poznawcze.
• Wzrok: Jako składnik enzymu dehydrogenazy alkoholowej katalizuje przemianę witaminy A do jej aktywnej formy, co jest kluczowe dla widzenia w ciemności.
• Detoksykacja: Odgrywa rolę ochronną w zatruciu metalami ciężkimi, zwłaszcza ołowiem.
• Płodność: Ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego, szczególnie u mężczyzn.

Badanie cynku – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Wskazaniem do wykonania badania cynku w surowicy są objawy, które mogą świadczyć o jego nieprawidłowym poziomie, zarówno niedoborze, jak i nadmiarze. Badanie jest zalecane w przypadku wystąpienia:

• Osłabienia włosów (wypadanie), łamliwości paznokci (z białymi plamkami na płytce).
• Trudnego gojenia się ran, zwiększonej podatności na infekcje.
• Problemów skórnych, takich jak trądzik młodzieńczy czy trądzik różowaty.
• Zaburzeń widzenia zmierzchowego.
• Upośledzenia zmysłów węchu i smaku.
• Objawów dysfunkcji tarczycy.
• Niedokrwistości.

Ponadto, badanie jest wskazane w kontekście konkretnych stanów i grup ryzyka:

• Stany chorobowe: marskość wątroby, żywienie pozajelitowe, acrodermatitis enteropathica (zespół Brandta, zespół Danbolta-Clossa) u niemowląt, choroby układu pokarmowego (celiakia, nieswoiste zapalne choroby jelit, niewydolność trzustki, stan po usunięciu części żołądka lub jelit).
• Diety: Osoby na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej (ze względu na wysoką zawartość fitynianów zmniejszających wchłanianie cynku), a także osoby stosujące dietę niskobiałkową lub niezbilansowaną.
• Mężczyźni: Z problemami z płodnością (oligospermia) oraz obniżonym poziomem testosteronu.
• Monitorowanie suplementacji: Ze względu na to, że nadmiar cynku może być szkodliwy, badanie jest niezbędne do kontrolowania jego stężenia we krwi podczas suplementacji.

Badanie cynku – normy

Normy referencyjne dla poziomu cynku w surowicy mogą się różnić w zależności od laboratorium, użytej metody badawczej oraz grupy wiekowej i płci pacjenta. Wyniki zawsze powinny być interpretowane przez lekarza, w odniesieniu do indywidualnego stanu zdrowia pacjenta oraz występujących objawów. Warto pamiętać, że jedynie około 1% całkowitej zawartości cynku w organizmie (która wynosi 2-2,5 g) znajduje się we krwi. Większość cynku magazynowana jest w mięśniach (ok. 50%), kościach (25-30%) oraz wątrobie.

Badanie cynku – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Niedobór cynku

Niski poziom cynku w organizmie może wynikać z różnych przyczyn, pomimo mechanizmów regulujących jego wchłanianie. Do głównych przyczyn niedoborów należą:

• Problemy z wchłanianiem: Choroby przewodu pokarmowego, takie jak celiakia, nieswoiste zapalne choroby jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna), niewydolność trzustki, czy stany po resekcji części żołądka lub jelit, znacznie ograniczają przyswajanie cynku.
• Dieta: Niezbilansowana dieta, zwłaszcza wegańska lub wegetariańska (z wysoką zawartością fitynianów, które hamują wchłanianie cynku), oraz dieta niskobiałkowa.
• Leki: Niektóre leki, w tym inhibitory pompy protonowej (zobojętniające kwasowość soku żołądkowego) i sterydy (zwiększające wydalanie), mogą przyczyniać się do niedoboru.
• Zwiększone wydalanie: Nadmierne wydalanie cynku z moczem obserwuje się w alkoholizmie, marskości wątroby, zatruciu ołowiem czy zespole nerczycowym.

Objawy niedoboru cynku są różnorodne ze względu na jego wszechstronną rolę w organizmie. Mogą to być: łamliwe paznokcie i białe plamki na nich, wypadanie włosów, utrudnione gojenie się ran, zwiększona podatność na infekcje. U mężczyzn niewielki niedobór cynku może prowadzić do oligospermii i zmniejszenia poziomu testosteronu. Znaczne niedobory mogą skutkować zaburzeniami wzrostu, zaburzeniami funkcji układu nerwowego (depresja, zahamowanie apetytu, osłabienie funkcji poznawczych), a także powiększeniem wątroby i śledziony oraz zanikiem jajników i jąder.

Nadmiar cynku

Zbyt wysoki poziom cynku w organizmie, najczęściej wynikający z nadmiernej suplementacji, również jest szkodliwy i może prowadzić do działań niepożądanych. Cynk gromadzi się w wątrobie i nerkach. Długotrwałe przyjmowanie dawek powyżej 50 mg/dobę wiąże się z objawami przewlekłego zatrucia, takimi jak:

• Niedokrwistość i leukopenia (zmniejszenie liczby krwinek białych).
• Obniżenie przyswajalności innych ważnych pierwiastków, takich jak miedź, fosfor, żelazo, wapń. W szczególności nadmiar cynku hamuje wchłanianie miedzi i aktywność enzymów miedziozależnych.
• Zmniejszenie stężenia frakcji HDL-cholesterolu (tzw. "dobrego cholesterolu").
• Podrażnienie śluzówki przewodu pokarmowego, nudności i wymioty.
• Paradoksalnie, nadmierna ilość cynku może również osłabiać odporność, choć często suplementuje się go w celu jej poprawy.

Osoby z cukrzycą, insulinoopornością i hemochromatozą są szczególnie podatne na rozwój działań niepożądanych cynku. Górny tolerowany poziom spożycia cynku (UL) dla dorosłych wynosi 25 mg/dobę.

Badanie cynku – przygotowanie do badania

Do badania poziomu cynku w surowicy pacjent powinien zgłosić się na czczo (minimum 8-12 godzin od ostatniego posiłku). Pobranie krwi zazwyczaj odbywa się w godzinach porannych. Należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach i suplementach, zwłaszcza tych zawierających cynk, gdyż mogą one wpływać na wynik.

Badanie cynku – co może wpłynąć na wynik?

Na poziom cynku w surowicy mogą wpływać różne czynniki, z którymi warto zapoznać się przed wykonaniem badania:

• Dieta: Obecność fitynianów (w produktach zbożowych), żelaza, miedzi, fosforanów, alkoholu i błonnika w diecie może hamować wchłanianie cynku. Z drugiej strony, białko bogate w cysteinę może je zwiększać.
• Suplementacja: Przyjmowanie suplementów cynku może znacząco podwyższyć jego poziom, podczas gdy niedobory mogą zwiększyć przyswajalność cynku z diety nawet dwukrotnie.
• Leki: Leki zobojętniające kwasowość żołądka (np. inhibitory pompy protonowej) oraz sterydy mogą zmniejszać poziom cynku w organizmie poprzez ograniczenie wchłaniania lub zwiększenie wydalania.
• Choroby przewodu pokarmowego: Celiakia, zapalenia jelit, niewydolność trzustki zmniejszają biodostępność cynku.
• Spożycie alkoholu: Alkohol nasila wydalanie cynku z organizmu.
• Metale ciężkie: Obecność metali ciężkich (np. rtęci, kadmu) może wpływać na metabolizm cynku.