Cynk

Badanie cynku – czemu służy i jaką rolę odgrywa w organizmie?

Badanie cynku w surowicy służy do oceny stężenia tego niezbędnego mikropierwiastka we krwi. Cynk jest obecny we wszystkich komórkach i płynach ustrojowych, pełniąc kluczowe role w organizmie, dlatego bywa nazywany "pierwiastkiem XXI wieku". Jego prawidłowy poziom jest fundamentalny dla zachowania zdrowia.

Cynk odgrywa w organizmie funkcje strukturalne i katalityczne. Jest składnikiem ponad 300 enzymów (w tym oksydoreduktaz, transferaz, hydrolaz, liaz, izomeraz i ligaz) oraz kofaktorem ponad 80 enzymów, co oznacza, że jest niezbędny do ich prawidłowego działania. Jego rola obejmuje:

• Metabolizm: Uczestniczy w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów.
• Hormony: Wpływa na syntezę, funkcje i wzajemne zależności wielu hormonów, w tym insuliny, ACTH, testosteronu, gonadotropin i somatotropiny.
• Układ odpornościowy: Posiada silne właściwości antyoksydacyjne i immunomodulujące, wpływając na odporność komórkową i humoralną. Jego niedobór często prowadzi do zwiększonej podatności na infekcje.
• Układ nerwowy: Bierze udział w modulacji przewodzenia sygnałów nerwowych w synapsach OUN, wspierając prawidłowe funkcjonowanie i rozwój mózgu oraz wpływając na funkcje poznawcze.
• Wzrok: Jako składnik enzymu dehydrogenazy alkoholowej katalizuje przemianę witaminy A do jej aktywnej formy, co jest kluczowe dla widzenia w ciemności.
• Detoksykacja: Odgrywa rolę ochronną w zatruciu metalami ciężkimi, zwłaszcza ołowiem.
• Płodność: Ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego, szczególnie u mężczyzn.

Badanie cynku – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Wskazaniem do wykonania badania cynku w surowicy są objawy, które mogą świadczyć o jego nieprawidłowym poziomie, zarówno niedoborze, jak i nadmiarze. Badanie jest zalecane w przypadku wystąpienia:

• Osłabienia włosów (wypadanie), łamliwości paznokci (z białymi plamkami na płytce).
• Trudnego gojenia się ran, zwiększonej podatności na infekcje.
• Problemów skórnych, takich jak trądzik młodzieńczy czy trądzik różowaty.
• Zaburzeń widzenia zmierzchowego.
• Upośledzenia zmysłów węchu i smaku.
• Objawów dysfunkcji tarczycy.
• Niedokrwistości.

Ponadto, badanie jest wskazane w kontekście konkretnych stanów i grup ryzyka:

• Stany chorobowe: marskość wątroby, żywienie pozajelitowe, acrodermatitis enteropathica (zespół Brandta, zespół Danbolta-Clossa) u niemowląt, choroby układu pokarmowego (celiakia, nieswoiste zapalne choroby jelit, niewydolność trzustki, stan po usunięciu części żołądka lub jelit).
• Diety: Osoby na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej (ze względu na wysoką zawartość fitynianów zmniejszających wchłanianie cynku), a także osoby stosujące dietę niskobiałkową lub niezbilansowaną.
• Mężczyźni: Z problemami z płodnością (oligospermia) oraz obniżonym poziomem testosteronu.
• Monitorowanie suplementacji: Ze względu na to, że nadmiar cynku może być szkodliwy, badanie jest niezbędne do kontrolowania jego stężenia we krwi podczas suplementacji.

Badanie cynku – normy

Normy referencyjne dla poziomu cynku w surowicy mogą się różnić w zależności od laboratorium, użytej metody badawczej oraz grupy wiekowej i płci pacjenta. Wyniki zawsze powinny być interpretowane przez lekarza, w odniesieniu do indywidualnego stanu zdrowia pacjenta oraz występujących objawów. Warto pamiętać, że jedynie około 1% całkowitej zawartości cynku w organizmie (która wynosi 2-2,5 g) znajduje się we krwi. Większość cynku magazynowana jest w mięśniach (ok. 50%), kościach (25-30%) oraz wątrobie.

Badanie cynku – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Niedobór cynku:

Niski poziom cynku w organizmie może wynikać z różnych przyczyn, pomimo mechanizmów regulujących jego wchłanianie. Do głównych przyczyn niedoborów należą:

• Problemy z wchłanianiem: Choroby przewodu pokarmowego, takie jak celiakia, nieswoiste zapalne choroby jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna), niewydolność trzustki, czy stany po resekcji części żołądka lub jelit, znacznie ograniczają przyswajanie cynku.
• Dieta: Niezbilansowana dieta, zwłaszcza wegańska lub wegetariańska (z wysoką zawartością fitynianów, które hamują wchłanianie cynku), oraz dieta niskobiałkowa.
• Leki: Niektóre leki, w tym inhibitory pompy protonowej (zobojętniające kwasowość soku żołądkowego) i sterydy (zwiększające wydalanie), mogą przyczyniać się do niedoboru.
• Zwiększone wydalanie: Nadmierne wydalanie cynku z moczem obserwuje się w alkoholizmie, marskości wątroby, zatruciu ołowiem czy zespole nerczycowym.

Objawy niedoboru cynku są różnorodne ze względu na jego wszechstronną rolę w organizmie. Mogą to być: łamliwe paznokcie i białe plamki na nich, wypadanie włosów, utrudnione gojenie się ran, zwiększona podatność na infekcje. U mężczyzn niewielki niedobór cynku może prowadzić do oligospermii i zmniejszenia poziomu testosteronu. Znaczne niedobory mogą skutkować zaburzeniami wzrostu, zaburzeniami funkcji układu nerwowego (depresja, zahamowanie apetytu, osłabienie funkcji poznawczych), a także powiększeniem wątroby i śledziony oraz zanikiem jajników i jąder.

Nadmiar cynku:

Zbyt wysoki poziom cynku w organizmie, najczęściej wynikający z nadmiernej suplementacji, również jest szkodliwy i może prowadzić do działań niepożądanych. Cynk gromadzi się w wątrobie i nerkach. Długotrwałe przyjmowanie dawek powyżej 50 mg/dobę wiąże się z objawami przewlekłego zatrucia, takimi jak:

• Niedokrwistość i leukopenia (zmniejszenie liczby krwinek białych).
• Obniżenie przyswajalności innych ważnych pierwiastków, takich jak miedź, fosfor, żelazo, wapń. W szczególności nadmiar cynku hamuje wchłanianie miedzi i aktywność enzymów miedziozależnych.
• Zmniejszenie stężenia frakcji HDL-cholesterolu (tzw. "dobrego cholesterolu").
• Podrażnienie śluzówki przewodu pokarmowego, nudności i wymioty.
• Paradoksalnie, nadmierna ilość cynku może również osłabiać odporność, choć często suplementuje się go w celu jej poprawy.

Osoby z cukrzycą, insulinoopornością i hemochromatozą są szczególnie podatne na rozwój działań niepożądanych cynku. Górny tolerowany poziom spożycia cynku (UL) dla dorosłych wynosi 25 mg/dobę.

Badanie cynku – przygotowanie do badania

Do badania poziomu cynku w surowicy pacjent powinien zgłosić się na czczo (minimum 8-12 godzin od ostatniego posiłku). Pobranie krwi zazwyczaj odbywa się w godzinach porannych. Należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach i suplementach, zwłaszcza tych zawierających cynk, gdyż mogą one wpływać na wynik.

Badanie cynku – co może wpłynąć na wynik?

Na poziom cynku w surowicy mogą wpływać różne czynniki, z którymi warto zapoznać się przed wykonaniem badania:

• Dieta: Obecność fitynianów (w produktach zbożowych), żelaza, miedzi, fosforanów, alkoholu i błonnika w diecie może hamować wchłanianie cynku. Z drugiej strony, białko bogate w cysteinę może je zwiększać.
• Suplementacja: Przyjmowanie suplementów cynku może znacząco podwyższyć jego poziom, podczas gdy niedobory mogą zwiększyć przyswajalność cynku z diety nawet dwukrotnie.
• Leki: Leki zobojętniające kwasowość żołądka (np. inhibitory pompy protonowej) oraz sterydy mogą zmniejszać poziom cynku w organizmie poprzez ograniczenie wchłaniania lub zwiększenie wydalania.
• Choroby przewodu pokarmowego: Celiakia, zapalenia jelit, niewydolność trzustki zmniejszają biodostępność cynku.
• Spożycie alkoholu: Alkohol nasila wydalanie cynku z organizmu.
• Metale ciężkie: Obecność metali ciężkich (np. rtęci, kadmu) może wpływać na metabolizm cynku.

Badanie cynku – FAQ - często zadawane pytania

1. Czy dieta wegańska lub wegetariańska wpływa na poziom cynku?

Tak, diety wegańskie i wegetariańskie, ze względu na dużą zawartość fitynianów w produktach roślinnych, mogą zmniejszać wchłanianie cynku w przewodzie pokarmowym. Osoby stosujące te diety mogą być narażone na niedobory.

2. Czy suplementacja cynkiem wymaga kontroli poziomu we krwi?

Zdecydowanie tak. Nadmiar cynku może być szkodliwy dla organizmu, powodując działania niepożądane, takie jak nudności, wymioty, niedokrwistość czy zaburzenia wchłaniania innych pierwiastków. Monitorowanie poziomu cynku we krwi pozwala na bezpieczne i efektywne prowadzenie suplementacji.

3. Jakie są najczęstsze objawy niedoboru cynku?

Najczęstsze objawy niedoboru cynku to łamliwość paznokci z białymi plamkami, wypadanie włosów, utrudnione gojenie się ran, zwiększona podatność na infekcje oraz problemy skórne (np. trądzik). U mężczyzn może wystąpić obniżony poziom testosteronu i problemy z płodnością.