Folikulotropina (FSH)

Folikulotropina (FSH) – więcej informacji

FSH, czyli hormon folikulotropowy, jest jednym z gonadotropin wydzielanych przez przedni płat przysadki mózgowej. Jego produkcja jest ściśle kontrolowana przez podwzgórzową gonadoliberynę (GnRH) oraz poprzez mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego z krążącymi we krwi hormonami płciowymi. Miejscem docelowego działania FSH są gonady – jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn. Poziom FSH we krwi zależy od płci, wieku, a u kobiet w wieku rozrodczym dodatkowo od fazy cyklu miesiączkowego.

U kobiet FSH jest odpowiedzialny za wzrost i dojrzewanie pęcherzyków Graafa w jajnikach oraz wspomaga syntezę estradiolu i progesteronu. Maksymalne stężenie FSH obserwuje się w połowie cyklu miesiączkowego, tuż przed owulacją. Po menopauzie, gdy czynność jajników wygasa, poziom FSH znacznie wzrasta, ponieważ brak jest hamującego wpływu hormonów jajnikowych na przysadkę. Ocena stężenia FSH u kobiet jest również kluczowym wskaźnikiem rezerwy czynnościowej jajników.

U mężczyzn FSH działa na komórki Sertoliego w jądrach, wpływając na produkcję nasienia (spermatogenezę). Wraz z lutropiną (LH) stymuluje syntezę testosteronu w jądrach. Poziom FSH u mężczyzn wzrasta w okresie dojrzewania, a następnie utrzymuje się na stałym poziomie, zależąc od wieku.

Folikulotropina (FSH) – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu folikulotropiny (FSH) jest zalecane w wielu sytuacjach klinicznych, dotyczących zarówno kobiet, jak i mężczyzn, szczególnie w diagnostyce zaburzeń układu rozrodczego i hormonalnego:

• Diagnostyka niepłodności u kobiet i mężczyzn.
• Zaburzenia cyklu miesiączkowego, w tym nieregularne miesiączki, brak miesiączki (amenorrhea).
• Objawy menopauzy, zarówno fizjologicznej, jak i przedwczesnej menopauzy.
• Diagnostyka małej ilości plemników w nasieniu (oligospermii) oraz innych nieprawidłowości w badaniu nasienia u mężczyzn.
• Podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS).
• Diagnostyka zaburzeń dojrzewania płciowego u dzieci i młodzieży (przedwczesne lub opóźnione dojrzewanie).
• Podejrzenie chorób przysadki mózgowej, wpływających na produkcję hormonów.
• Diagnostyka chorób jajników lub jąder.
• Diagnostyka przyczyn hiperandrogenizacji (nadmiaru androgenów) u kobiet.

Folikulotropina (FSH) – normy

Normy poziomu FSH są zależne od płci, wieku pacjenta, a u kobiet w wieku rozrodczym również od fazy cyklu miesiączkowego. Dokładne wartości referencyjne są zawsze podawane na wyniku badania przez laboratorium wykonujące oznaczenie, ponieważ mogą się nieznacznie różnić w zależności od zastosowanej metody analitycznej.

Ogólnie:

• U kobiet wartości referencyjne są podawane dla poszczególnych faz cyklu (faza folikularna, owulacyjna, lutealna) oraz dla okresu po menopauzie.
• U mężczyzn i dzieci normy są zróżnicowane w zależności od wieku.

Wartości interpretacyjne:

• Jednocyfrowe stężenie FSH (IU/l) u kobiet w wieku rozrodczym zwykle świadczy o prawidłowej czynności hormonalnej jajników.
• Stężenie w granicach kilkunastu IU/l może wskazywać na obniżoną rezerwę jajnikową, dając niewielkie szanse na spontaniczną owulację i ciążę.
• Stężenie powyżej 20 IU/l u kobiet w wieku rozrodczym sugeruje bardzo niskie prawdopodobieństwo zajścia w ciążę.
• Dla menopauzy typowe są stężenia FSH powyżej 60 IU/l, często przekraczające 100 IU/l.

Folikulotropina (FSH) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Interpretacja wyników badania FSH powinna być zawsze dokonana przez lekarza w kontekście ogólnego stanu zdrowia pacjenta, objawów klinicznych oraz wyników innych badań.

Podwyższone wartości FSH mogą świadczyć o:

• Pierwotnej niewydolności jajników (u kobiet) lub jąder (u mężczyzn) – np. w zespole Turnera (dysgenezja jajników), zespole Klinefeltera (dysgenezja jąder), po kastracji, zaniku jąder. Przysadka próbuje stymulować niewydolne gonady, zwiększając produkcję FSH.
• Menopauzie – zarówno fizjologicznej, jak i przedwczesnej. Wysoki poziom FSH jest typowy po wygaśnięciu funkcji jajników.
• Niektórych guzach przysadki mózgowej, które mogą prowadzić do nadprodukcji FSH.
• Przedwczesnym dojrzewaniu płciowym (w niektórych przypadkach).
• Zespole policystycznych jajników (PCOS) – chociaż w PCOS częściej obserwuje się prawidłowe lub obniżone FSH w stosunku do LH.
• Przewlekłym alkoholizmie.
• W przypadku kobiet z nieregularnymi cyklami, jednorazowe podwyższone stężenie FSH może nie być jednoznaczne. W celu potwierdzenia np. niemożności zajścia w ciążę z powodu rezerwy jajnikowej, zaleca się wykazanie stężenia FSH powyżej 40 IU/l w co najmniej dwutygodniowym odstępie.

Obniżone wartości FSH mogą wskazywać na:

• Niewydolność przysadki mózgowej (np. z powodu guza, niedokrwienia), która nie produkuje wystarczającej ilości FSH.
• Niewydolność podwzgórza, które nie wytwarza odpowiedniej ilości GnRH, stymulującej przysadkę.
• Niektóre guzy nadnerczy lub przerost nadnerczy.
• Niedożywienie, jadłowstręt psychiczny oraz przewlekły silny stres.
• Określone fazy cyklu miesiączkowego u kobiet, gdy poziom FSH naturalnie spada.

Folikulotropina (FSH) – przygotowanie do badania

Prawidłowe przygotowanie do badania FSH jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnego wyniku:

• Pora dnia: Zaleca się pobranie krwi w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 10:00, ze względu na dobowy rytm wydzielania FSH.
• Na czczo: Pacjent powinien być na czczo (minimum 8-12 godzin od ostatniego posiłku). Dopuszczalne jest picie niewielkich ilości wody niegazowanej.
• Faza cyklu u kobiet: U kobiet w wieku rozrodczym, jeśli celem badania jest ocena rezerwy jajnikowej lub diagnostyka zaburzeń cyklu, badanie zazwyczaj wykonuje się między 2. a 5. dniem cyklu miesiączkowego (wczesna faza folikularna), chyba że lekarz zaleci inny termin.
• Leki: Należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, suplementach i ziołach, ponieważ niektóre z nich mogą wpływać na poziom FSH. Nie należy samodzielnie odstawiać żadnych leków.

Folikulotropina (FSH) – co może wpłynąć na wynik?

Na poziom FSH i tym samym na wynik badania mogą wpływać różne czynniki:

• Płeć i wiek: Poziom FSH naturalnie zmienia się z wiekiem (np. wzrasta po menopauzie u kobiet) i różni się między płciami.
• Faza cyklu miesiączkowego: U kobiet stężenie FSH waha się w zależności od fazy cyklu, osiągając szczyt przed owulacją.
• Przyjmowane leki:
  • Zmniejszające stężenie FSH: środki antykoncepcyjne (hormonalne), fenotiazyny.
  • Zwiększające stężenie FSH: lewodopa, glikozydy nasercowe, klomifen, niektóre leki hormonalne.
• Stres, niedożywienie, jadłowstręt psychiczny: Mogą prowadzić do obniżenia poziomu FSH.
• Choroby przewlekłe: Niewydolność nerek lub wątroby może wpływać na metabolizm i wydalanie hormonów, w tym FSH.
• Spożycie alkoholu: Długotrwałe nadużywanie alkoholu może podwyższać poziom FSH.

Folikulotropina (FSH) – często zadawane pytania

• Czy badanie FSH jest ważne tylko dla kobiet?

  Nie, badanie FSH jest istotne zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. U kobiet pomaga w diagnostyce niepłodności, zaburzeń miesiączkowania i menopauzy, natomiast u mężczyzn jest wykorzystywane w ocenie płodności, produkcji nasienia i diagnostyce zaburzeń funkcji jąder.

• Jaki poziom FSH wskazuje na menopauzę?

  Typowe stężenia FSH wskazujące na menopauzę wynoszą powyżej 60 IU/l, często przekraczając 100 IU/l. Jednak samo badanie FSH nie jest jedynym kryterium. Diagnoza menopauzy wymaga również oceny objawów klinicznych i zazwyczaj potwierdzenia innymi badaniami hormonalnymi.

• Czy wysoki poziom FSH uniemożliwia zajście w ciążę?

  Bardzo wysokie poziomy FSH (>20 IU/l, a zwłaszcza >40 IU/l) w fazie folikularnej u kobiet znacznie zmniejszają lub praktycznie uniemożliwiają zajście w ciążę naturalnymi metodami ze względu na znacznie obniżoną rezerwę jajnikową. Należy to jednak zawsze interpretować w kontekście indywidualnego przypadku i innych badań.

• Czy leki mogą wpływać na wynik FSH?

  Tak, wiele leków, w tym środki antykoncepcyjne, niektóre hormony oraz leki stosowane w innych schorzeniach (np. fenotiazyny, lewodopa), mogą wpływać na poziom FSH. Zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach przed badaniem.

Dodatkowe przygotowanie