Glukoza

Glukoza – więcej informacji

Glukoza to monosacharyd, czyli cukier prosty, stanowiący główne źródło energii dla komórek organizmu, a dla mózgu i układu nerwowego jedyne. Utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi jest kluczowe dla prawidłowego przebiegu wielu procesów metabolicznych.

Poziom glukozy jest ściśle regulowany przez dwa hormony trzustkowe: insulinę i glukagon. Insulina obniża stężenie glukozy we krwi, ułatwiając jej wnikanie do komórek i wykorzystanie w procesach energetycznych. Glukagon działa antagonistycznie do insuliny, podnosząc poziom glukozy, m.in. poprzez uwalnianie jej z zapasów glikogenu w wątrobie. Zachwianie równowagi między tymi hormonami może prowadzić do hiperglikemii (zbyt wysoki poziom cukru) lub hipoglikemii (zbyt niski poziom cukru).

Oznaczenie stężenia glukozy na czczo jest podstawowym badaniem diagnostycznym, wykonywanym w celach profilaktycznych, w diagnostyce cukrzycy i stanu przedcukrzycowego, a także w celu monitorowania skuteczności leczenia cukrzycy. Jest to również badanie rutynowo wykonywane u kobiet w ciąży.

Glukoza – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, badanie poziomu glukozy we krwi na czczo powinno być wykonywane regularnie:

• Co 3 lata – u osób zdrowych po 45. roku życia.
• Co rok – u osób z grupy ryzyka cukrzycy, niezależnie od wieku.

Zwiększone ryzyko zachorowania na cukrzycę występuje w przypadku:

• Nadwagi lub otyłości (BMI ≥ 25 kg/m² lub obwód talii > 80 cm u kobiet i > 94 cm u mężczyzn).
• Obciążającego wywiadu rodzinnego (cukrzyca u rodziców lub rodzeństwa).
• Podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi (≥ 140/90 mm Hg) i/lub innych chorób układu krążenia.
• Nieprawidłowych parametrów lipidowych (stężenie cholesterolu HDL < 40 mg/dl lub/i trójglicerydów > 150 mg/dl).
• Siedzącego trybu życia.
• Wystąpienia stanu przedcukrzycowego (glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl) w poprzednim pomiarze.
• Cukrzycy ciążowej w przeszłości lub urodzenia dziecka z masą ciała > 4 kg.

Badanie glukozy jest również niezbędne u wszystkich kobiet w ciąży, zgodnie z zaleceniami lekarza.

Glukoza – normy

Interpretacja wyników badania glukozy we krwi na czczo:

• Prawidłowy poziom glukozy na czczo: 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l)
• Nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, stan przedcukrzycowy): 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l)
• Cukrzyca: ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l) – rozpoznanie stawia się po dwukrotnym stwierdzeniu podwyższonego poziomu glukozy na czczo.

Powyższe normy dotyczą osób dorosłych i dzieci. W przypadku kobiet w ciąży, wykazanie nieprawidłowej glikemii na czczo jest wskazaniem do dalszej diagnostyki w kierunku cukrzycy ciążowej, często z wykorzystaniem doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT).

Glukoza – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Nieprawidłowe stężenie glukozy we krwi może wskazywać na różne zaburzenia.

Przyczyny hiperglikemii (zwiększonego poziomu glukozy):

• Cukrzyca: najczęstsza przyczyna (typ 1 – niedobór insuliny; typ 2 – oporność tkanek na insulinę lub niedostateczna produkcja insuliny).
• Cukrzyca ciężarnych: pojawiająca się w czasie ciąży.
• Nadczynność tarczycy: hormony tarczycy mogą wpływać na metabolizm glukozy.
• Nadczynność nadnerczy: nadmiar kortyzolu może podnosić poziom glukozy.
• Choroby trzustki: np. zapalenie trzustki, nowotwory, które mogą uszkodzić komórki produkujące insulinę.
• Leki: niektóre leki (np. glikokortykosteroidy) mogą podnosić poziom glukozy.

Przyczyny hipoglikemii (obniżonego poziomu glukozy):

• Niedoczynność nadnerczy: niedobór hormonów nadnerczowych może prowadzić do spadku glukozy.
• Insulinoma: guz trzustki wydzielający nadmierne ilości insuliny.
• Nieprawidłowa kontrola poziomu cukru w przebiegu cukrzycy: np. zbyt wysoka dawka insuliny lub leków doustnych.
• Zespół poposiłkowy: występujący po operacjach żołądka, związany z szybkim wchłanianiem glukozy.
• Intensywny wysiłek fizyczny: bez odpowiedniego spożycia węglowodanów.
• Spożycie alkoholu: może hamować uwalnianie glukozy z wątroby.

Glukoza – przygotowanie do badania

Aby wyniki badania glukozy były wiarygodne, należy odpowiednio się przygotować:

• Na czczo: Oznacza to, że od ostatniego posiłku (a także napojów innych niż woda) powinno upłynąć co najmniej 8 godzin (nie dłużej niż 12-14 godzin).
• Rano: Badanie najlepiej wykonać w godzinach porannych.
• Wypoczętym: Należy zgłosić się do laboratorium po przespanej nocy, będąc wypoczętym.
• Bez wysiłku: Przed badaniem należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego.
• Bez używek: Nie należy spożywać alkoholu, napojów zawierających kofeinę ani palić papierosów.

W przypadku przyjmowania leków, zwłaszcza tych, które mogą wpływać na poziom glukozy (np. metformina), należy omówić z lekarzem kwestię ich odstawienia przed badaniem. Nie należy wykonywać badania w trakcie infekcji, gorączki czy innych stanów zapalnych, ponieważ mogą one zafałszować wynik.

Glukoza – co może wpłynąć na wynik?

Na poziom glukozy we krwi i tym samym na wynik badania mogą wpływać różne czynniki, zniekształcając obraz rzeczywistego stanu metabolicznego:

• Spożycie posiłku przed badaniem: Nawet niewielka ilość jedzenia lub napojów (z wyjątkiem wody) podniesie poziom glukozy, fałszując wynik na czczo.
• Aktywność fizyczna: Intensywny wysiłek fizyczny tuż przed badaniem może obniżyć poziom glukozy.
• Stres i niewyspanie: Mogą wpływać na poziom hormonów stresu, które podnoszą poziom glukozy.
• Infekcje i stany zapalne: Choroby te często powodują przejściowy wzrost poziomu glukozy.
• Przyjmowane leki: Niektóre leki (np. kortykosteroidy, diuretyki tiazydowe, beta-blokery, niektóre leki psychotropowe) mogą podwyższać poziom glukozy. Z kolei insulina lub doustne leki przeciwcukrzycowe mogą go obniżać.
• Spożycie alkoholu: Może prowadzić do hipoglikemii, zwłaszcza u osób z cukrzycą.
• Palenie papierosów: Może wpływać na wrażliwość na insulinę.
• Ciąża: Zmienia gospodarkę węglowodanową organizmu, co jest powodem rutynowego badania glukozy u kobiet ciężarnych.

Zawsze informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i swoim stanie zdrowia, aby pomóc w prawidłowej interpretacji wyników.

Dodatkowe przygotowanie