Hemoglobina glikowana (HbA1c) (diagnostyka cukrzycy)

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – więcej informacji

Hemoglobina glikowana (HbA1c) to rodzaj hemoglobiny, która uległa procesowi glikacji, czyli nieenzymatycznemu przyłączeniu glukozy. Reakcja ta, zwana również reakcją Maillarda, zachodzi w krwinkach czerwonych, do których glukoza łatwo przenika. Stopień glikacji hemoglobiny jest proporcjonalny do stężenia glukozy w otaczającym erytrocyty osoczu. Ponieważ erytrocyty żyją w organizmie około 120 dni, poziom HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi z ostatnich około 3 miesięcy. Dzięki temu badanie to dostarcza wartościowych informacji na temat długoterminowej kontroli glikemii, niezależnie od chwilowych wahań poziomu cukru we krwi.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) jest zalecane w kilku kluczowych sytuacjach:

• Diagnostyka cukrzycy: Zgodnie z najnowszymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), jednorazowy wynik HbA1c wynoszący co najmniej 48 mmol/mol (czyli powyżej 6,5%) uprawnia do zdiagnozowania cukrzycy. Badanie to stanowi uzupełnienie tradycyjnych pomiarów glukozy.
• Monitorowanie przebiegu cukrzycy: Pozwala ocenić skuteczność wdrożonego leczenia, w tym dobranie odpowiednich dawek leków oraz stopień przestrzegania zaleceń przez pacjenta.
• Ocena ryzyka powikłań: Im wyższy poziom HbA1c, tym większe ryzyko rozwoju przewlekłych powikłań cukrzycy, takich jak problemy z nerkami, uszkodzenia wzroku, choroby sercowo-naczyniowe (zawał, udar) czy zaburzenia układu nerwowego.
• Częstotliwość wykonywania badania:
  • U pacjentów z nowo zdiagnozowaną cukrzycą lub ze zmienionym leczeniem zaleca się badanie co 3 miesiące, aż do osiągnięcia indywidualnych celów terapeutycznych.
  • Po osiągnięciu stabilnych wartości docelowych, badanie powinno być wykonywane nie rzadziej niż co 6 miesięcy.
  • U kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę, ze względu na zmieniony obrót czerwonych krwinek, badanie należy wykonywać co miesiąc.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – normy

Interpretacja wyników badania hemoglobiny glikowanej (HbA1c) zależy od indywidualnych uwarunkowań pacjenta. Prawidłowe wartości wskazują na dobrą kontrolę glikemii, natomiast podwyższone poziomy wymagają dalszej diagnostyki lub modyfikacji leczenia.

• Osoby bez cukrzycy: Poziom HbA1c u osób z prawidłowym stężeniem glukozy zazwyczaj wynosi około 5% (w przedziale od 4% do 6%).
• Kryterium diagnostyczne cukrzycy: Wynik ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/mol), uzyskany jednorazowo, uprawnia do rozpoznania cukrzycy.

Zalecane cele terapeutyczne HbA1c dla pacjentów z rozpoznaną cukrzycą (wg PTD):

Grupa pacjentów	Zalecany poziom HbA1c
Pacjenci z cukrzycą typu 1	< 6,5%
Pacjenci z krótkotrwałą cukrzycą typu 2	< 6,5%
Dzieci i młodzież	< 6,5%
Kobiety planujące ciążę oraz w I trymestrze ciąży	< 6,5%
Kobiety w ciąży (II i III trymestr)	< 6%
Osoby starsze, pacjenci z wieloletnią cukrzycą i/lub powikłaniami sercowo-naczyniowymi (np. po zawale, udarze)	< 8%

Wartości docelowe powinny być zawsze ustalane indywidualnie przez lekarza, biorąc pod uwagę wiek pacjenta, choroby współistniejące oraz ryzyko hipoglikemii.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Odchylenia od normy w poziomie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) są kluczowym wskaźnikiem stanu gospodarki węglowodanowej.

• Podwyższony poziom HbA1c:
  • Niewyrównana cukrzyca: Najczęstszą przyczyną wysokiego poziomu HbA1c jest zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi w dłuższym okresie, co świadczy o złym wyrównaniu cukrzycy. Wymaga to modyfikacji leczenia, diety lub stylu życia.
  • Nowo rozpoznana cukrzyca: Wartości powyżej 6,5% są podstawą do postawienia diagnozy cukrzycy.
  • Zwiększone ryzyko powikłań: Utrzymujące się wysokie poziomy HbA1c zwiększają ryzyko rozwoju i progresji powikłań cukrzycy, takich jak retinopatia (problemy z widzeniem), nefropatia (choroby nerek), neuropatia (uszkodzenia nerwów) oraz choroby układu sercowo-naczyniowego.
• Niski poziom HbA1c (w kontekście pacjentów z cukrzycą):
  • Dobre wyrównanie cukrzycy: U pacjentów z cukrzycą spadek poziomu HbA1c poniżej ustalonych celów terapeutycznych świadczy o poprawie kontroli glikemii i zmniejszeniu ryzyka powikłań.
  • Ryzyko hipoglikemii: Bardzo niski poziom HbA1c (szczególnie poniżej 6%) u pacjentów intensywnie leczonych może sygnalizować epizody niedocukrzenia, co wymaga dostosowania terapii.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – przygotowanie do badania

Badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) nie wymaga specjalnego przygotowania, co czyni je bardzo wygodnym dla pacjentów:

• Na czczo: Nie ma potrzeby bycia na czczo przed badaniem. Można normalnie jeść i pić.
• Leki: Przyjmowane leki nie mają wpływu na wynik badania, dlatego nie ma konieczności ich odstawiania.
• Pora dnia: Pora dnia, o której wykonuje się badanie, nie wpływa na jego wynik.
• Materiał do badania: Materiałem do badania jest krew pobierana z żyły łokciowej. Badanie wykonane z krwi włośniczkowej (z palca) nie jest wystarczające do postawienia diagnozy cukrzycy.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – co może wpłynąć na wynik?

Na wynik badania hemoglobiny glikowanej (HbA1c) mogą wpływać czynniki, które zmieniają średni czas przeżycia krwinek czerwonych lub ich stężenie, prowadząc do fałszywie zawyżonych lub zaniżonych wyników:

• Anemia (niedokrwistość): Różne rodzaje anemii (np. z niedoboru żelaza, witaminy B12, hemolityczna) mogą wpływać na żywotność erytrocytów, co zaburza wynik HbA1c.
• Ciąża: Zmieniający się obrót czerwonych krwinek u kobiet w ciąży może wpływać na wynik.
• Stan po krwotoku lub przetoczeniu krwi: Wprowadzenie "nowych" krwinek lub utrata "starych" może zafałszować średni poziom glikacji.
• Dializy: U pacjentów dializowanych wyniki HbA1c mogą być niemiarodajne.
• Choroby nerek i wątroby: Zaawansowane schorzenia tych organów mogą wpływać na metabolizm glukozy i czas życia erytrocytów.
• Niektóre hemoglobinopatie: Rzadkie warianty hemoglobiny mogą wpływać na metody pomiaru HbA1c.

W przypadku podejrzenia występowania czynników wpływających na wynik HbA1c, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak morfologia krwi, w celu prawidłowej interpretacji wyników.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – FAQ - często zadawane pytania

1. Czy do badania HbA1c trzeba być na czczo?

Nie, do badania hemoglobiny glikowanej (HbA1c) nie trzeba być na czczo. Można normalnie jeść i pić przed pobraniem krwi.

2. Co oznacza wysoki poziom HbA1c?

Wysoki poziom HbA1c, zwłaszcza powyżej 6,5%, oznacza podwyższone średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy. Jest to kryterium diagnostyczne cukrzycy oraz wskaźnik niewyrównania cukrzycy u osób już zdiagnozowanych, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powikłań.

3. Jak często należy wykonywać badanie HbA1c?

Częstotliwość zależy od sytuacji klinicznej:

• Przy nowo rozpoznanej cukrzycy lub zmianie leczenia: co 3 miesiące.
• Po osiągnięciu stabilnych wartości docelowych: nie rzadziej niż co 6 miesięcy.
• U kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę: co miesiąc.

4. Czy badanie HbA1c może zastąpić pomiar glukozy na czczo?

Nie, badanie HbA1c nie zastępuje pomiarów glukozy na czczo, lecz stanowi ich uzupełnienie. Jest to nowe kryterium diagnostyczne cukrzycy, jednak pomiary glikemii na czczo nadal pozostają aktualne w rozpoznawaniu i monitorowaniu choroby. Badania te dostarczają różnych, ale równie ważnych informacji o gospodarce węglowodanowej.