Hemoglobina glikowana (HbA1c) (diagnostyka cukrzycy)

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – więcej informacji

Hemoglobina glikowana (HbA1c) to rodzaj hemoglobiny, która uległa procesowi glikacji, czyli nieenzymatycznemu przyłączeniu glukozy. Reakcja ta, zwana również reakcją Maillarda, zachodzi w krwinkach czerwonych, do których glukoza łatwo przenika. Stopień glikacji hemoglobiny jest proporcjonalny do stężenia glukozy w otaczającym erytrocyty osoczu. Ponieważ erytrocyty żyją w organizmie około 120 dni, poziom HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi z ostatnich około 3 miesięcy. Dzięki temu badanie to dostarcza wartościowych informacji na temat długoterminowej kontroli glikemii, niezależnie od chwilowych wahań poziomu cukru we krwi.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) jest zalecane w kilku kluczowych sytuacjach:

• Diagnostyka cukrzycy: Zgodnie z najnowszymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), jednorazowy wynik HbA1c wynoszący co najmniej 48 mmol/mol (czyli powyżej 6,5%) uprawnia do zdiagnozowania cukrzycy. Badanie to stanowi uzupełnienie tradycyjnych pomiarów glukozy.
• Monitorowanie przebiegu cukrzycy: Pozwala ocenić skuteczność wdrożonego leczenia, w tym dobranie odpowiednich dawek leków oraz stopień przestrzegania zaleceń przez pacjenta.
• Ocena ryzyka powikłań: Im wyższy poziom HbA1c, tym większe ryzyko rozwoju przewlekłych powikłań cukrzycy, takich jak problemy z nerkami, uszkodzenia wzroku, choroby sercowo-naczyniowe (zawał, udar) czy zaburzenia układu nerwowego.
• Częstotliwość wykonywania badania:
  • U pacjentów z nowo zdiagnozowaną cukrzycą lub ze zmienionym leczeniem zaleca się badanie co 3 miesiące, aż do osiągnięcia indywidualnych celów terapeutycznych.
  • Po osiągnięciu stabilnych wartości docelowych, badanie powinno być wykonywane nie rzadziej niż co 6 miesięcy.
  • U kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę, ze względu na zmieniony obrót czerwonych krwinek, badanie należy wykonywać co miesiąc.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – normy

Interpretacja wyników badania hemoglobiny glikowanej (HbA1c) zależy od indywidualnych uwarunkowań pacjenta. Prawidłowe wartości wskazują na dobrą kontrolę glikemii, natomiast podwyższone poziomy wymagają dalszej diagnostyki lub modyfikacji leczenia.

• Osoby bez cukrzycy: Poziom HbA1c u osób z prawidłowym stężeniem glukozy zazwyczaj wynosi około 5% (w przedziale od 4% do 6%).
• Kryterium diagnostyczne cukrzycy: Wynik ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/mol), uzyskany jednorazowo, uprawnia do rozpoznania cukrzycy.

Zalecane cele terapeutyczne HbA1c dla pacjentów z rozpoznaną cukrzycą (wg PTD):

Grupa pacjentów Zalecany poziom HbA1c Pacjenci z cukrzycą typu 1 < 6,5% Pacjenci z krótkotrwałą cukrzycą typu 2 < 6,5% Dzieci i młodzież < 6,5% Kobiety planujące ciążę oraz w I trymestrze ciąży < 6,5% Kobiety w ciąży (II i III trymestr) < 6% Osoby starsze, pacjenci z wieloletnią cukrzycą i/lub powikłaniami sercowo-naczyniowymi (np. po zawale, udarze) < 8%

Wartości docelowe powinny być zawsze ustalane indywidualnie przez lekarza, biorąc pod uwagę wiek pacjenta, choroby współistniejące oraz ryzyko hipoglikemii.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Odchylenia od normy w poziomie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) są kluczowym wskaźnikiem stanu gospodarki węglowodanowej.

• Podwyższony poziom HbA1c:
  • Niewyrównana cukrzyca: Najczęstszą przyczyną wysokiego poziomu HbA1c jest zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi w dłuższym okresie, co świadczy o złym wyrównaniu cukrzycy. Wymaga to modyfikacji leczenia, diety lub stylu życia.
  • Nowo rozpoznana cukrzyca: Wartości powyżej 6,5% są podstawą do postawienia diagnozy cukrzycy.
  • Zwiększone ryzyko powikłań: Utrzymujące się wysokie poziomy HbA1c zwiększają ryzyko rozwoju i progresji powikłań cukrzycy, takich jak retinopatia (problemy z widzeniem), nefropatia (choroby nerek), neuropatia (uszkodzenia nerwów) oraz choroby układu sercowo-naczyniowego.
• Niski poziom HbA1c (w kontekście pacjentów z cukrzycą):
  • Dobre wyrównanie cukrzycy: U pacjentów z cukrzycą spadek poziomu HbA1c poniżej ustalonych celów terapeutycznych świadczy o poprawie kontroli glikemii i zmniejszeniu ryzyka powikłań.
  • Ryzyko hipoglikemii: Bardzo niski poziom HbA1c (szczególnie poniżej 6%) u pacjentów intensywnie leczonych może sygnalizować epizody niedocukrzenia, co wymaga dostosowania terapii.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – przygotowanie do badania

Badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) nie wymaga specjalnego przygotowania, co czyni je bardzo wygodnym dla pacjentów:

• Na czczo: Nie ma potrzeby bycia na czczo przed badaniem. Można normalnie jeść i pić.
• Leki: Przyjmowane leki nie mają wpływu na wynik badania, dlatego nie ma konieczności ich odstawiania.
• Pora dnia: Pora dnia, o której wykonuje się badanie, nie wpływa na jego wynik.
• Materiał do badania: Materiałem do badania jest krew pobierana z żyły łokciowej. Badanie wykonane z krwi włośniczkowej (z palca) nie jest wystarczające do postawienia diagnozy cukrzycy.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – co może wpłynąć na wynik?

Na wynik badania hemoglobiny glikowanej (HbA1c) mogą wpływać czynniki, które zmieniają średni czas przeżycia krwinek czerwonych lub ich stężenie, prowadząc do fałszywie zawyżonych lub zaniżonych wyników:

• Anemia (niedokrwistość): Różne rodzaje anemii (np. z niedoboru żelaza, witaminy B12, hemolityczna) mogą wpływać na żywotność erytrocytów, co zaburza wynik HbA1c.
• Ciąża: Zmieniający się obrót czerwonych krwinek u kobiet w ciąży może wpływać na wynik.
• Stan po krwotoku lub przetoczeniu krwi: Wprowadzenie "nowych" krwinek lub utrata "starych" może zafałszować średni poziom glikacji.
• Dializy: U pacjentów dializowanych wyniki HbA1c mogą być niemiarodajne.
• Choroby nerek i wątroby: Zaawansowane schorzenia tych organów mogą wpływać na metabolizm glukozy i czas życia erytrocytów.
• Niektóre hemoglobinopatie: Rzadkie warianty hemoglobiny mogą wpływać na metody pomiaru HbA1c.

W przypadku podejrzenia występowania czynników wpływających na wynik HbA1c, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak morfologia krwi, w celu prawidłowej interpretacji wyników.