Kwas foliowy (witamina B9)

Kwas foliowy (witamina B9) – czemu służy badanie, co się oznacza, jaką rolę odgrywa w organizmie?

Badanie służy do określenia stężenia kwasu foliowego (witaminy B9) w surowicy krwi. Jest to kluczowe narzędzie diagnostyczne w przypadku podejrzenia niedoborów tej witaminy, zwłaszcza przy objawach niedokrwistości makrocytowej (megaloblastycznej), problemach neurologicznych czy planowaniu i przebiegu ciąży.

Kwas foliowy jest niezbędny do:

• Prawidłowego rozwoju układu krwiotwórczego (hematopoezy): Odgrywa istotną rolę w produkcji krwinek czerwonych, białych i płytek krwi, współpracując ściśle z witaminą B12.
• Rozwoju i funkcjonowania układu nerwowego: Ma znaczenie dla zdrowia mózgu i nerwów.
• Syntezy kwasów nukleinowych (DNA i RNA): Jest kluczowy dla podziału komórek i ich wzrostu.
• Przemian aminokwasów: Bierze udział w ważnych reakcjach metabolicznych, np. w procesie metylacji.
• Regulacji poziomu homocysteiny: Pomaga w przemianie homocysteiny do metioniny, co jest istotne dla zdrowia układu krążenia.

Foliany, czyli pochodne kwasu pteroiloglutaminowego, działają jako kofaktory w wielu reakcjach enzymatycznych, szczególnie tych związanych z przenoszeniem fragmentów jednowęglowych.

Kwas foliowy (witamina B9) – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu kwasu foliowego jest zalecane w wielu sytuacjach, szczególnie w celu diagnostyki i monitorowania niedoborów. Powinny je wykonać:

• Kobiety w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży oraz w okresie połogu i karmienia piersią: Prawidłowe stężenie kwasu foliowego przed ciążą i w jej trakcie jest kluczowe dla zapobiegania wadom cewy nerwowej u płodu.
• Osoby starsze: Często zmagają się z zaburzeniami wchłaniania, chorobami przewodu pokarmowego oraz zmniejszoną podażą kwasu foliowego w diecie.
• Osoby zażywające niektóre leki: W tym leki zmniejszające pH soku żołądkowego, doustne leki antykoncepcyjne, leki przeciwpadaczkowe oraz niektóre leki stosowane w terapii nowotworów.
• Osoby z podwyższonym poziomem homocysteiny w surowicy.
• Osoby nadużywające alkoholu: Alkohol zaburza wchłanianie i metabolizm folianów.
• Niemowlęta i dzieci w okresie intensywnego wzrostu: Zwłaszcza pomiędzy 2. a 17. miesiącem życia.
• Osoby na niewłaściwej diecie: Spożywające głównie żywność przetworzoną, ubogą w świeże warzywa, lub niewłaściwie przechowywaną (kwas foliowy jest wrażliwy na wysoką temperaturę i światło).
• Osoby z objawami niedoboru: Takimi jak niedokrwistość, przemęczenie, bladość skóry, stany zapalne jamy ustnej i języka, zaczerwienienie i owrzodzenia języka, przedwczesne siwienie włosów, bezsenność, zaburzenia koncentracji, nerwowość, depresja.
• W przypadku diagnostyki niedokrwistości megaloblastycznej: Badanie powinno być wykonane jednoczasowo z oznaczeniem witaminy B12 oraz morfologią krwi (szczególnie wskaźnikiem MCV).

Kwas foliowy (witamina B9) – normy

Normy stężenia kwasu foliowego (witaminy B9) mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium i stosowanej metody pomiarowej. Zawsze należy odnieść się do zakresów referencyjnych podanych na wyniku badania.

Przykładowo, poziom poniżej 3,1 ng/ml często wskazuje na niedobór witaminy B9 w organizmie. Należy pamiętać, że niedobór kwasu foliowego w niedokrwistości megaloblastycznej może wiązać się ze znacznie niższymi poziomami. Wartości referencyjne dla dorosłych zwykle mieszczą się w przedziale 3,1 – 20,0 ng/ml.

Szczególne potrzeby:

• Kobiety w ciąży: Mają zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy, dlatego często zaleca się suplementację, aby zapewnić odpowiedni poziom dla prawidłowego rozwoju płodu i zapobiegania wadom cewy nerwowej. W ich przypadku monitorowanie poziomu jest szczególnie istotne.

Interpretacja wyników zawsze powinna być dokonana przez lekarza w kontekście objawów klinicznych, diety i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Kwas foliowy (witamina B9) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki poziom kwasu foliowego może mieć znaczenie diagnostyczne.

Niskie stężenie kwasu foliowego (niedobór) może być spowodowane przez:

• Niska podaż w diecie: Kwas foliowy jest bardzo wrażliwy na działanie wysokiej temperatury i światła, ulega rozkładowi pod wpływem długotrwałej obróbki cieplnej i utlenianiu podczas przechowywania. Źródłem są wątroba, szpinak, warzywa o ciemnozielonych liściach, rośliny strączkowe, sok pomarańczowy.
• Zaburzenia wchłaniania: Wynikające z chorób układu pokarmowego (np. celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, resekcja jelita).
• Niewystarczające wykorzystanie: Spowodowane niedoborem enzymów lub stosowaniem leków będących antagonistami kwasu foliowego (np. leki przeciwmalaryczne, metotreksat).
• Nadużywanie alkoholu: Alkohol upośledza wchłanianie i metabolizm folianów.
• Przyjmowanie niektórych leków: Takich jak leki przeciwpadaczkowe, doustne leki antykoncepcyjne.
• Wzmożone zapotrzebowanie organizmu: Występujące w ciąży, laktacji, okresie intensywnego wzrostu u dzieci, w niektórych chorobach (np. przewlekłe choroby hemolityczne).
• Niedobór witaminy B12: Kwas foliowy i witamina B12 są ze sobą powiązane metabolicznie. Niedobór B12 może prowadzić do "pułapki folianowej", gdzie kwas foliowy nie jest prawidłowo przekształcany i wykorzystywany.

Skutki niedoboru kwasu foliowego:

• Niedokrwistość megaloblastyczna (makrocytowa): Charakteryzująca się obecnością nieprawidłowo dużych i niedojrzałych krwinek czerwonych, skróceniem ich czasu przeżycia.
• Wady cewy nerwowej u płodu: Takie jak rozszczep kręgosłupa czy bezmózgowie.
• Wzrost poziomu homocysteiny: Zwiększone stężenie homocysteiny jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca, zmiany zakrzepowe i nadciśnienie tętnicze.
• Upośledzenie metylacji DNA: Może sprzyjać rozwojowi niektórych nowotworów, np. raka jelita grubego.
• Objawy neurologiczne i psychiczne: Przemęczenie, bezsenność, zaburzenia koncentracji, nerwowość, depresja.
• Objawy ogólne: Bladość skóry, przedwczesne siwienie włosów, stany zapalne i owrzodzenia jamy ustnej i języka.

Wysokie stężenie kwasu foliowego (nadmiar) może być spowodowane przez:

• Nadmierna suplementacja: Przyjmowanie zbyt dużych dawek suplementów kwasu foliowego.
• Wzbogacanie żywności: W niektórych krajach żywność jest wzbogacana w kwas foliowy, co może prowadzić do wyższych średnich stężeń w populacji.

Choć nadmiar kwasu foliowego rzadziej prowadzi do poważnych objawów toksycznych niż niedobór, wysokie poziomy mogą maskować niedobór witaminy B12, co może mieć poważne konsekwencje neurologiczne.

Kwas foliowy (witamina B9) – przygotowanie do badania

Aby wynik badania był jak najbardziej wiarygodny, należy przestrzegać kilku zasad:

• Na czczo: Badanie powinno być wykonane na czczo, co oznacza, że należy powstrzymać się od jedzenia przez co najmniej 8 godzin przed pobraniem krwi. Kwas foliowy osiąga maksymalne stężenie w osoczu po około 2-3 godzinach od spożycia, a jego okres półtrwania wynosi 3,5 godziny.
• Suplementacja: Jeśli pacjent przyjmuje suplementy kwasu foliowego, powinien wstrzymać się z ich przyjęciem w dniu badania. Najlepiej przyjąć tabletkę dzień przed badaniem, w przeciwnym wypadku wynik może być fałszywie zawyżony.

Kwas foliowy (witamina B9) – co może wpłynąć na wynik?

Na wynik badania stężenia kwasu foliowego w surowicy mogą wpływać różne czynniki:

• Spożycie posiłku: Badanie na czczo jest kluczowe, ponieważ poziom kwasu foliowego w surowicy może gwałtownie wzrosnąć po posiłku lub suplementacji.
• Suplementacja kwasu foliowego: Bezpośrednie przyjęcie suplementu przed badaniem znacząco zawyży wynik.
• Dieta w ostatnich dniach: Poziom kwasu foliowego w surowicy szybko spada w ciągu kilku dni od zmniejszenia jego spożycia z posiłkami.
• Niedobór witaminy B12: Może wpływać na metabolizm i wykorzystanie kwasu foliowego, prowadząc do jego "czynnościowego niedoboru", nawet przy prawidłowych poziomach w surowicy.
• Przyjmowane leki: Leki przeciwpadaczkowe, doustne leki antykoncepcyjne, antagoniści kwasu foliowego (np. metotreksat) mogą prowadzić do obniżenia poziomu. Leki zmniejszające pH soku żołądkowego również mogą wpływać na wchłanianie.
• Choroby przewodu pokarmowego: Zaburzenia wchłaniania, takie jak celiakia, mogą prowadzić do niskich poziomów, nawet przy prawidłowej podaży w diecie.
• Nadużywanie alkoholu: Negatywnie wpływa na wchłanianie i wykorzystanie kwasu foliowego.
• Metoda badania: Chociaż istnieje możliwość badania kwasu foliowego w krwinkach czerwonych, co miałoby odzwierciedlać długoterminowe zasoby, zmienność analityczna testów często utrudnia interpretację. Z tego powodu preferowane jest badanie w surowicy, pod warunkiem odpowiedniego przygotowania pacjenta.

Kwas foliowy (witamina B9) – FAQ – często zadawane pytania

Co to jest kwas foliowy?

Kwas foliowy to witamina B9, niezbędny składnik odżywczy, kluczowy dla syntezy DNA, produkcji krwinek i prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.

Dlaczego ważne jest badanie kwasu foliowego w ciąży?

Badanie kwasu foliowego w ciąży (a najlepiej jeszcze przed jej planowaniem) jest niezwykle ważne, ponieważ odpowiedni poziom tej witaminy zapobiega poważnym wadom wrodzonym u płodu, w tym wadom cewy nerwowej.

Jakie są objawy niedoboru kwasu foliowego?

Niedobór kwasu foliowego może objawiać się niedokrwistością megaloblastyczną, zmęczeniem, bladością skóry, stanami zapalnymi jamy ustnej i języka, nerwowością, zaburzeniami koncentracji, a także podwyższonym poziomem homocysteiny, co zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Czy kwas foliowy i witamina B9 to to samo?

Tak, kwas foliowy i witamina B9 to synonimy. Kwas foliowy to potoczna nazwa dla grupy związków chemicznych zwanych folianami, w tym witaminy B9.

Czy nadmiar kwasu foliowego jest szkodliwy?

Nadmiar kwasu foliowego, zazwyczaj spowodowany nadmierną suplementacją, rzadziej prowadzi do ostrych objawów toksycznych. Jednak wysokie poziomy kwasu foliowego mogą maskować niedobór witaminy B12, co może opóźnić diagnozę i leczenie poważnych powikłań neurologicznych wynikających z niedoboru B12. Z tego względu suplementacja powinna być kontrolowana, a jej zasadność oceniona przez lekarza.