Prolaktyna (PRL)

Prolaktyna (PRL) – więcej informacji

Prolaktyna (PRL) to hormon polipeptydowy wytwarzany i wydzielany przede wszystkim przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej. W mniejszym stopniu jest również produkowana przez inne tkanki, takie jak neurony, komórki śródbłonka naczyń, gruczoł krokowy, skórę, a także komórki układu immunologicznego (głównie limfocyty T). Badanie stężenia prolaktyny odbywa się metodą chemiluminescencji.

Wydzielanie prolaktyny ma charakter pulsacyjny i cechuje się rytmem dobowym – jej stężenie jest najwyższe w nocy, mniejsze nad ranem, a najniższe po południu. Na poziom hormonu wpływa również stan emocjonalny (stres), rodzaj spożywanych pokarmów czy używki. Wydzielanie prolaktyny jest tonicznie hamowane przez dopaminę.

Biologiczne funkcje prolaktyny są różnorodne i można je sklasyfikować w kilku kategoriach:

• Funkcje reprodukcyjne: U kobiet prolaktyna jest kluczowa dla laktacji (produkcji mleka) oraz bierze udział w regulacji cyklu miesiączkowego, wpływając na płodność. Nadmierne stężenie prolaktyny może hamować wydzielanie gonadoliberyny (GnRH), LH i FSH, co utrudnia, a często uniemożliwia zajście w ciążę.
• Funkcje endokrynologiczne i metaboliczne: Wpływa na metabolizm glukozy, zwiększając masę komórek produkujących insulinę w ciąży, jednak jej nadmiar może nasilać insulinooporność.
• Regulacja równowagi wodno-elektrolitowej: Zwiększa wchłanianie wody i soli mineralnych w jelitach oraz zmniejsza wydalanie sodu i potasu przez nerki.
• Wzrost i rozwój mózgu: Może stymulować proliferację, różnicowanie i migrację neuronalnych komórek macierzystych, wspierając procesy regeneracyjne tkanki nerwowej.
• Funkcje immunomodulujące: Odgrywa istotną rolę w odpowiedzi immunologicznej (wrodzonej i nabytej), nasilając aktywność limfocytów, co może wpływać na rozwój chorób autoimmunizacyjnych (np. reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego).
• Wpływ na psychikę: Stymuluje zachowania ukierunkowane na potomstwo (instynkt macierzyński) i kształtuje libido (wysokie stężenie obniża popęd seksualny).

Prolaktyna (PRL) – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu prolaktyny jest zalecane w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na zaburzenia jej stężenia.

U kobiet badanie jest wskazane przy:

• Zaburzeniach miesiączkowania (wtórny brak miesiączki, rzadziej pierwotny brak, cykle bezowulacyjne).
• Obniżonym libido.
• Niepłodności (w tym trudnościach z utrzymaniem ciąży, poronieniach).
• Mlekotoku (wydzielanie mleka poza okresem ciąży i laktacji).
• Objawach niedomogi lutealnej, hipogonadyzmu.
• Nasileniu zmian trądzikowych (acne), hirsutyzmie (nadmierne owłosienie).
• Bólach piersi (mastalgia), mastopatii włóknisto-torbielowatej.
• Suchości pochwy i bolesnych stosunkach płciowych.
• Innych niespecyficznych objawach, takich jak skłonność do obrzęków, zwiększenie masy ciała, nadpobudliwość, depresja, stany lękowe.

U mężczyzn badanie zaleca się przy:

• Obniżonym libido, problemach z erekcją, impotencji.
• Mlekotoku (rzadko), ginekomastii (powiększenie piersi).
• Obniżonej liczbie plemników w nasieniu, spadku ich ruchliwości, zmniejszonej objętości ejakulatu, hipotrofii jąder.
• Tendencji do otyłości, depresji.

U obu płci badanie jest wskazane, gdy występują:

• Bóle głowy i zaburzenia widzenia (mogą wskazywać na makrogruczolaka przysadki).
• Podejrzenie gruczolaka przysadki wydzielającego prolaktynę (prolaktynoma), szczególnie przy stężeniu prolaktyny powyżej 150-200 ng/ml.

Prolaktyna (PRL) – normy

Referencyjne wartości poziomu prolaktyny mogą się różnić w zależności od laboratorium i użytej metody, jednak ogólnie przyjmuje się następujące zakresy dla metody chemiluminescencji:

• Kobiety (poza ciążą i laktacją): Poniżej 25 ng/ml.
  • W zależności od fazy cyklu:
    • Faza folikularna (pierwsza): poniżej 20 ng/ml.
    • Faza lutealna (druga): poniżej 40 ng/ml.
• Ciąża: Stężenie prolaktyny stopniowo rośnie. W III trymestrze ciąży może osiągać wartości w zakresie 80-400 ng/ml.
• Laktacja: Poziom prolaktyny jest naturalnie podwyższony.
• Menopauza: Poziom prolaktyny jest zbliżony do wartości u mężczyńn i zazwyczaj nie przekracza 20 ng/ml.
• Mężczyźni: Poniżej 20 ng/ml.

Wartości w zakresie 25-100 ng/ml, przy braku innych rozpoznawalnych przyczyn patologicznych, mogą stanowić fizjologiczną reakcję organizmu na stres, intensywny wysiłek fizyczny, podniecenie seksualne, hipoglikemię lub wahania rytmu dobowego.

Prolaktyna (PRL) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Wysokie stężenie prolaktyny (Hiperprolaktynemia): Jest to jedno z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych, występujące częściej u kobiet.

• Przyczyny fizjologiczne:
  • Ciąża i karmienie piersią.
  • Sen, stres (emocjonalny lub fizyczny), intensywny wysiłek fizyczny.
  • Spożycie obfitego posiłku, podniecenie seksualne, drażnienie brodawek sutkowych.
• Przyczyny patologiczne (chorobowe):
  • Gruczolaki przysadki (prolaktynoma) – najczęstsza przyczyna patologiczna, szczególnie przy stężeniach przekraczających 150-200 ng/ml.
  • Niedoczynność tarczycy.
  • Zespół policystycznych jajników (PCOS).
  • Zespół pustego siodła.
  • Niewydolność nerek i wątroby.
  • Niektóre choroby autoimmunizacyjne (np. twardzina układowa, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena), gdzie prolaktyna może nasilać aktywność immunologiczną.
• Przyczyny farmakologiczne (polekowe):
  • Leki psychotropowe (neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne) – mogą podnosić prolaktynę nawet powyżej 200 ng/ml.
  • Leki przeciwwymiotne, przeciwhistaminowe.
  • Hormonalne (np. niektóre leki antykoncepcyjne).
  • Opiaty.
  • Leki poprawiające perystaltykę jelit.
  • Pochodne alkaloidu sporyszu, niektóre leki hipotensyjne.
  • Niektóre narkotyki (np. marihuana).
• Makroprolaktynemia: W około 25% przypadków idiopatycznej hiperprolaktynemii stwierdza się obecność makroprolaktyny (wielkocząsteczkowej prolaktyny związanej z przeciwciałami). Ma ona niewielki efekt biologiczny ze względu na dużą masę cząsteczkową, ale może zawyżać wynik badania. W przypadku podwyższonego stężenia prolaktyny bez typowych objawów klinicznych zaleca się oznaczenie poziomu makroprolaktyny.

Niskie stężenie prolaktyny (Hipoprolaktynemia): Występuje bardzo rzadko.

• Przyczyny: Udar przysadkowy, zniszczenie przysadki (np. przez guz podwzgórza).
• Skutki: Może mieć wpływ na odporność organizmu i zwiększać podatność na niektóre zakażenia.

Prolaktyna (PRL) – przygotowanie do badania

Aby wynik badania prolaktyny był jak najbardziej wiarygodny, należy przestrzegać kilku zaleceń:

• Badanie najlepiej wykonać 2-3 godziny po przebudzeniu.
• Skonsultuj się z lekarzem w celu ustalenia optymalnego dnia cyklu miesiączkowego do wykonania badania (szczególnie ważne dla kobiet).
• Przed badaniem należy unikać stresu (emocjonalnego i fizycznego), intensywnego wysiłku fizycznego.
• Unikać drażnienia brodawek sutkowych.
• W dniu poprzedzającym badanie oraz w dniu badania należy unikać obfitych posiłków, spożywania alkoholu i innych używek.

Prolaktyna (PRL) – co może wpłynąć na wynik?

Na poziom prolaktyny w surowicy krwi mogą wpływać liczne czynniki, zarówno fizjologiczne, jak i patologiczne oraz farmakologiczne:

• Pora dnia i rytm dobowy: Poziom prolaktyny jest zmienny w ciągu doby, z najwyższym stężeniem w nocy i najniższym po południu.
• Stres: Zarówno psychiczny, jak i fizyczny (np. intensywny wysiłek, hipoglikemia, operacje) może znacząco podnieść poziom prolaktyny.
• Ciąża i laktacja: Są naturalnymi stanami fizjologicznymi związanymi ze znacznie podwyższonym poziomem prolaktyny.
• Stymulacja brodawek sutkowych i stosunek płciowy: Mogą prowadzić do chwilowego wzrostu stężenia prolaktyny.
• Spożycie obfitego posiłku: Może wpływać na wynik.
• Przyjmowane leki: Szeroka gama leków, w tym niektóre leki antykoncepcyjne, psychotropowe (neuroleptyki, antydepresanty), przeciwwymiotne, przeciwhistaminowe, opioidy, leki poprawiające perystaltykę jelit, a także niektóre leki hipotensyjne, mogą powodować wzrost stężenia prolaktyny.
• Schorzenia: Gruczolaki przysadki, niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niewydolność nerek lub wątroby, a także niektóre choroby autoimmunizacyjne, mogą prowadzić do zmian w poziomie prolaktyny.
• Makroprolaktynemia: Obecność nieaktywnej biologicznie makroprolaktyny może zawyżać wynik, maskując rzeczywisty poziom aktywnego hormonu.

Prolaktyna (PRL) – FAQ - często zadawane pytania

Dodatkowe przygotowanie