Gruźlica, wykrywanie utajonego zakażenia prątkami gruźlicy, test QuantiFERON-TB

Test QuantiFERON-TB: więcej informacji

Test QuantiFERON-TB, znany również jako test IGRA (Interferon Gamma Release Assays), to zaawansowana metoda diagnostyczna stosowana w celu wykrycia utajonego zakażenia prątkami gruźlicy (LTBI – Latent Tuberculosis Infection). LTBI oznacza obecność bakterii Mycobacterium tuberculosis w organizmie bez objawów aktywnej choroby, co jednak wiąże się z ryzykiem jej rozwoju w przyszłości. Gruźlica to jedna z najstarszych chorób zakaźnych, która wciąż stanowi poważne zagrożenie zdrowotne na świecie.

Badanie QuantiFERON-TB Gold Plus opiera się na ocenie odpowiedzi immunologicznej organizmu. Mierzy ono ilość interferonu gamma – cytokiny wydzielanej przez limfocyty T (komórki odpornościowe) w odpowiedzi na specyficzne antygeny prątka gruźlicy (ESAT-6, CFP-10). Są to antygeny niewystępujące w większości szczepów szczepionkowych BCG ani w większości prątków niegruźliczych.

Przez wiele lat podstawową metodą diagnostyki utajonego zakażenia była próba tuberkulinowa (PPD). Chociaż nadal jest stosowana, jej ograniczenia, takie jak niższa czułość i specyficzność (np. wyniki fałszywie dodatnie u osób zaszczepionych szczepionką BCG), wymusiły rozwój nowocześniejszych rozwiązań. Test QuantiFERON-TB stanowi istotną alternatywę, eliminującą problem wpływu szczepionki BCG na wynik badania, co czyni go cennym narzędziem w precyzyjnej diagnostyce.

Test QuantiFERON-TB: kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, testy IGRA, w tym QuantiFERON-TB, zaleca się w diagnostyce utajonego zakażenia prątkiem gruźlicy (LTBI) u dorosłych oraz u dzieci powyżej 5. roku życia. W przypadku dzieci poniżej 5. roku życia zaleca się równoczesne wykonanie dwóch badań: próby tuberkulinowej i testu IGRA.

Badanie jest szczególnie wskazane dla osób z grup wysokiego ryzyka rozwoju aktywnej gruźlicy, do których zalicza się:

• Pacjentów przed klasyfikacją do przeszczepu narządów.
• Pacjentów kwalifikowanych do leczenia biologicznego, np. antagonistami TNF.
• Osoby przed rozpoczęciem dializoterapii.
• Osoby mające bliski kontakt z chorymi na aktywną gruźlicę (tzw. "kontakty domowe" lub środowiskowe).
• Imigrantów pochodzących z krajów o wysokiej zapadalności na gruźlicę.

Test QuantiFERON-TB: normy i interpretacja wyników

Wynik testu QuantiFERON-TB jest zazwyczaj interpretowany jakościowo – jako pozytywny, negatywny lub nieokreślony (niejednoznaczny). W przeciwieństwie do wielu badań biochemicznych, nie ma tu numerycznych "norm" w typowym sensie zakresów referencyjnych.

• Wynik pozytywny: Wskazuje na prawdopodobne zakażenie prątkami gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Test nie pozwala odróżnić utajonego zakażenia od aktywnej postaci gruźlicy. Wymaga dalszej diagnostyki i konsultacji lekarskiej.
• Wynik negatywny: Wskazuje na brak zakażenia prątkami gruźlicy.
• Wynik nieokreślony (niejednoznaczny): Oznacza, że test nie dostarczył jednoznacznej odpowiedzi. Może to wynikać z niewystarczającej odpowiedzi immunologicznej pacjenta (np. z powodu immunosupresji), błędów przedanalitycznych lub innych czynników. W takim przypadku często zaleca się powtórzenie badania lub poszerzenie diagnostyki.

Interpretacja wyników zawsze powinna odbywać się w kontekście stanu klinicznego pacjenta, historii ekspozycji na prątki gruźlicy oraz innych czynników ryzyka.

Test QuantiFERON-TB: możliwe przyczyny odchyleń od normy

W kontekście testu QuantiFERON-TB "odchylenia od normy" oznaczają wynik pozytywny, a także wynik nieokreślony, który nie pozwala na jednoznaczną interpretację.

• Wynik pozytywny: Główną przyczyną pozytywnego wyniku jest utajone zakażenie prątkami gruźlicy (LTBI) lub aktywna gruźlica. Test QuantiFERON-TB nie rozróżnia tych dwóch stanów, dlatego pozytywny wynik zawsze wymaga dalszej oceny klinicznej w celu wykluczenia aktywnej postaci choroby. Kluczową zaletą testu IGRA jest fakt, że szczepionka przeciwko gruźlicy (BCG) nie ma wpływu na wyniki, co eliminuje problem fałszywie dodatnich wyników obserwowany w próbie tuberkulinowej.
• Wynik nieokreślony (niejednoznaczny): Przyczyny takiego wyniku mogą być różnorodne i obejmują:
  • Niski poziom odpowiedzi immunologicznej pacjenta: Może to dotyczyć osób z obniżoną odpornością (np. w wyniku immunosupresji, chorób autoimmunologicznych, HIV/AIDS, leczenia nowotworów), u których limfocyty T mogą nie wytwarzać wystarczającej ilości interferonu gamma, nawet w przypadku zakażenia.
  • Wysoki poziom interferonu gamma w próbce kontrolnej (Nil control): Może świadczyć o niespecyficznej aktywności limfocytów T w próbce, niezwiązanej z antygenami prątka gruźlicy, co utrudnia prawidłową interpretację.
  • Błędy przedanalityczne: Niewłaściwe pobranie krwi, zbyt długi czas transportu, nieprawidłowe warunki przechowywania próbki lub błędy w inkubacji mogą wpłynąć na jakość próbki i prowadzić do nieokreślonego wyniku.

Test QuantiFERON-TB: przygotowanie do badania

Przygotowanie do badania QuantiFERON-TB jest proste i nie wymaga specjalnych działań ze strony pacjenta:

• Materiał do badania: Do wykonania testu pobierana jest próbka krwi.
• Na czczo: Pacjent nie musi być na czczo przed pobraniem krwi. Można normalnie spożywać posiłki i przyjmować leki.
• Termin pobrania po próbie tuberkulinowej: Jeśli badanie QuantiFERON-TB jest wykonywane po próbie tuberkulinowej (PPD), pobranie krwi do testu IGRA powinno nastąpić najpóźniej w dniu odczytu próby tuberkulinowej. Pozwala to uniknąć potencjalnego wpływu próby tuberkulinowej na wyniki testu IGRA, choć generalnie wpływ ten jest minimalny.
• Specjalny zestaw do pobrania: Należy pamiętać, że do pobrania krwi do testu QuantiFERON-TB wymagany jest specjalny zestaw probówek. Z tego powodu przed udaniem się do Punktu Pobrań zaleca się wcześniejszy kontakt telefoniczny z wybraną placówką ALAB laboratoria, aby upewnić się, że zestaw jest dostępny i umówić dogodny termin pobrania.

Test QuantiFERON-TB: co może wpłynąć na wynik?

Na wynik testu QuantiFERON-TB mogą wpływać różne czynniki, choć badanie to charakteryzuje się wysoką specyficznością i rzadko daje fałszywie pozytywne wyniki niezwiązane z ekspozycją na prątki gruźlicy.

• Szczepienie BCG: Istotną zaletą testu QuantiFERON-TB jest to, że szczepionka przeciwko gruźlicy (BCG) nie ma wpływu na jego wyniki. Oznacza to, że osoby zaszczepione BCG nie otrzymają fałszywie pozytywnego wyniku z powodu samego szczepienia, co jest częstym problemem w przypadku próby tuberkulinowej.
• Stan układu odpornościowego pacjenta: Osłabienie układu odpornościowego (np. w wyniku chorób, przyjmowania leków immunosupresyjnych, zaawansowanego wieku) może prowadzić do zmniejszonej produkcji interferonu gamma. W takich przypadkach wynik testu może być nieokreślony (niejednoznaczny), nawet jeśli pacjent jest zakażony. Niewystarczająca odpowiedź limfocytów T może utrudnić wykrycie utajonego zakażenia.
• Błędy przedanalityczne: Niewłaściwe pobranie, transport lub przechowywanie próbki krwi może obniżyć jakość testu i wpłynąć na jego wynik. Np. zbyt długie opóźnienie w inkubacji probówek po pobraniu krwi może skutkować nieprawidłową aktywacją limfocytów i fałszywie negatywnymi lub nieokreślonymi wynikami.
• Ekspozycja na prątki niegruźlicze: Chociaż test QuantiFERON-TB jest zaprojektowany tak, aby reagować na specyficzne antygeny Mycobacterium tuberculosis, bardzo rzadko mogą wystąpić reakcje krzyżowe z niektórymi gatunkami prątków niegruźliczych (tzw. atypowych mykobakterii), jeśli pacjent miał z nimi kontakt i wykształcił silną odpowiedź immunologiczną.