Testosteron (O41)

U mężczyzn większość testosteronu wytwarzana jest w jądrach przez komórki Leydiga znajdujące się między kanalikami nasiennymi. U kobiet połowa testosteronu powstaje przez konwersję DHEA (dehydroepiandrosteronu) w obwodowej tkance tłuszczowej, 30% powstaje w nadnerczach przez analogiczną konwersję DHEA do testosteronu, a 20% syntetyzują bezpośrednio jajniki. Blisko 60% krążącego testosteronu silnie łączy się z globuliną (białkiem) wiążącą hormony płciowe - SHBG, tylko ok. 1-3% występuje w postaci wolnej, reszta natomiast jest słabo związana z albuminą. Tylko wolna forma testosteronu jest aktywna biologicznie. Działa przez wewnątrzkomórkowe receptory, regulując syntezę białek.

U mężczyzn, testosteron stymuluje wzrost i rozwój męskich narządów płciowych, drugorzędowych cech płciowych męskich, takich jak owłosienie typu męskiego, wzrost masy mięśniowej, czy obniżenie barwy głosu, stymuluje spermatogenezę, wpływa również na wzrost chrząstek nasadowych. Jego stężenie fizjologicznie wzrasta w okresie dojrzewania oraz podczas intensywnego wysiłku fizycznego i spada wraz z wiekiem.

Synteza oraz uwalnianie testosteronu są kontrolowane u mężczyzn przez te same hormony, które kontrolują syntezę estrogenów u kobiet.

Gonadoliberyna podwzgórzowa stymuluje przedni płat przysadki do wytwarzania gonadotropin LH i FSH. LH działa na komórki Leydiga, stymulując je do pierwszego etapu syntezy testosteronu. Testosteron zwrotnie działa na podwzgórze i przysadkę, hamując uwalnianie LH, natomiast wywiera niewielki wpływ na FSH. FSH działa na komórki Sertoliego, czego efektem jest wzrost receptorów testosteronu i rozpoczęcie spermatogenezy.

Nadmierne wytwarzanie testosteronu u młodych mężczyzn może powodować przedwczesne dojrzewanie płciowe. Nadmierne wytwarzanie testosteronu u kobiet powoduje maskulinizację, objawiającą się brakiem menstruacji i nadmiernym owłosieniem ciała (hirsutyzm). Obniżone stężenie u mężczyzn sugeruje hipogonadyzm.

W przypadku kobiet zaburzenia poziomu hormonów, w tym testosteronu, często objawiają się nieregularnymi cyklami menstruacyjnymi, brakiem lub zaburzeniem owulacji, a nawet zanikiem miesiączkowania. Ich wahania są główną przyczyną problemów związanych z niepłodnością.

Na poziom oznaczanego stężenia testosteronu istotny wpływ ma wysiłek fizyczny. Krótkotrwały wysiłek fizyczny (np. sprint) powoduje wzrost stężenia testosteronu. Długotrwałe obciążenie wyczerpującym wysiłkiem fizycznym, szczególnie w połączeniu ze stresem psychicznym powoduje zmniejszenie stężenia testosteronu. W wyniku przewlekle utrzymującego się niskiego stężenia testosteronu u osób długotrwale uprawiających sport może dojść do upośledzenia komórkowych i subkomórkowych procesów naprawczych zachodzących w mięśniach szkieletowych (i mięśniu sercowym). W sportach, w których siła odgrywa mało znaczącą rolę, nie ma to negatywnego wpływu na osiągane wyniki. Podczas długotrwałych i intensywnych ćwiczeń fizycznych wzrost stężenia testosteronu może być potrzebny do utrzymania prawidłowej funkcji mięśni. Liczba kontuzji wzrasta np. u biegaczy długodystansowych, których cechuje obniżone stężenie testosteronu. Przy jawnym klinicznie hipogonadyzmie nasilenie aktywności fizycznej może prowadzić do uszkodzenia tkanki mięśniowej z rabdomiolizą włącznie.

Badanie testosteronu - kto i kiedy powinien wykonać?

Badanie poziomu testosteronu u mężczyzn i kobiet powinno być wykonywane m.in. w diagnostyce niepłodności, a także w przypadku wystąpienia objawów, które wskazują na zbyt niski lub zbyt wysoki poziom tego hormonu.

Wskazania do wykonania badania testosteronu u kobiet:

• występowanie nieregularnych miesiączek lub ich brak,
• trudności z zajściem w ciążę,
• pojawienia się nadmiernego owłosienia na twarzy i ciele oraz łysienia typu męskiego.

Wydzielanie testosteronu ma charakter pulsacyjny i wykazuje rytm dobowy. Najwyższe stężenie osiąga między godziną 4.00 a 8.00 rano. Badanie poziomu testosteronu należy wykonywać rano, najlepiej w godzinach 8-9. Szczególnie istotne jest utrzymanie stałej pory przy powtarzaniu analiz, ponieważ różnice w stężeniach wynikające z pory dnia sięgają ok. 50%.

Wskazane jest kontrolowanie stężenia testosteronu u osób intensywnie uprawiających sport i korzystających z różnego rodzaju suplementacji.

Przyjmowanie pochodnych testosteronu zawartych w różnego rodzaju preparatach o właściwościach androgenno-anabolicznych może mieć poważne konsekwencje i wywołać liczne działania uboczne m.in. choroby układu sercowo-naczyniowego, zmiany skórne, łysienie androgenowe, demaskulinizację, zmiany w tkance łącznej powodujące zerwania ścięgien. Niekontrolowane przyjmowanie hormonu może powodować pojawienie się nowotworów (np. raka stercza) oraz wpływać na zdrowie psychiczne.

Dodatkowe przygotowanie