Testosteron

Testosteron - więcej informacji: czemu służy badanie, co się oznacza, jaką rolę odgrywa w organizmie

Testosteron jest hormonem steroidowym, który u mężczyzn stanowi główny androgen, niezbędny do osiągnięcia dojrzałości płciowej, rozwoju męskich cech płciowych, wzrostu mięśni oraz prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego, w tym spermatogenezy. Większość testosteronu u mężczyzn syntetyzowana jest w jądrach przez komórki Leydiga.

U kobiet testosteron występuje w znacznie niższych stężeniach, jednak jest kluczowy dla wielu procesów fizjologicznych. Około połowa testosteronu u kobiet powstaje poprzez konwersję DHEA (dehydroepiandrosteronu) w obwodowej tkance tłuszczowej, 30% w nadnerczach, a 20% syntetyzują bezpośrednio jajniki. Testosteron u kobiet wpływa na libido, pomaga utrzymać odpowiednią masę mięśniową i gęstość kości, oddziałuje na produkcję czerwonych krwinek, a także na funkcje poznawcze, nastrój i ogólny stan zdrowia psychicznego. Wspólnie z estrogenem reguluje również płodność.

W organizmie testosteron krąży w trzech postaciach: wolnej (biologicznie aktywnej, stanowiącej ok. 1-3%), związanej silnie z globuliną wiążącą hormony płciowe (SHBG) oraz słabo związanej z albuminą. Tylko forma wolna jest biologicznie aktywna i działa poprzez wewnątrzkomórkowe receptory, regulując syntezę białek. W badaniu laboratoryjnym oznacza się zazwyczaj poziom całkowitego testosteronu (suma wszystkich form) oraz, w zależności od wskazań, poziom wolnego testosteronu lub dihydrotestosteronu (DHT), aktywnego metabolitu testosteronu.

Synteza i uwalnianie testosteronu są kontrolowane przez oś podwzgórze-przysadka-gonady. Podwzgórze wydziela gonadoliberynę (GnRH), która stymuluje przysadkę do produkcji gonadotropin: hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH). LH działa na komórki Leydiga, stymulując produkcję testosteronu, natomiast FSH wpływa na komórki Sertoliego, wspierając spermatogenezę. Testosteron zwrotnie hamuje uwalnianie LH, utrzymując tym samym równowagę hormonalną.

Testosteron - kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu testosteronu jest zalecane w przypadku podejrzenia zaburzeń hormonalnych oraz w diagnostyce niepłodności, zarówno u mężczyzn, jak i kobiet.

Wskazania do badania testosteronu u mężczyzn obejmują:

• Objawy hipogonadyzmu, takie jak spadek libido, zaburzenia erekcji, osłabienie mięśni, spadek masy kostnej, zmęczenie, depresja.
• Zaburzenia płodności.
• Podejrzenie przedwczesnego dojrzewania płciowego u młodych chłopców.
• Monitorowanie terapii hormonalnej.

Wskazania do badania testosteronu u kobiet obejmują:

• Występowanie nieregularnych miesiączek lub ich brak.
• Trudności z zajściem w ciążę.
• Objawy wirylizacji, takie jak nadmierne owłosienie (hirsutyzm) na twarzy i ciele, łysienie typu męskiego, trądzik, pogłębienie głosu, powiększenie łechtaczki.
• Podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS) lub wrodzonego przerostu nadnerczy (CAH).
• Niski poziom libido, zmęczenie, spadek nastroju.

Badanie poziomu testosteronu jest również wskazane dla osób intensywnie uprawiających sport, szczególnie tych korzystających z różnego rodzaju suplementacji, aby monitorować wpływ wysiłku fizycznego i przyjmowanych substancji na gospodarkę hormonalną.

Testosteron - normy

Poziom testosteronu wykazuje rytm dobowy, z najwyższym stężeniem rano (między godziną 4:00 a 8:00) i stopniowym spadkiem w ciągu dnia. Z tego względu, dla wiarygodności wyników, krew do badania należy pobierać rano, najlepiej w godzinach 8:00-9:00. Utrzymanie stałej pory pobrania jest szczególnie istotne przy powtarzanych analizach, ponieważ różnice w stężeniach wynikające z pory dnia mogą sięgać około 50%.

Normy testosteronu są różne dla kobiet i mężczyzn, a także zmieniają się z wiekiem.

Wartości referencyjne dla dorosłych kobiet wynoszą:

• Całkowity testosteron: 0,21–2,98 nmol/l (0,06–0,86 ng/ml)
• Wolny testosteron: 6,9–107,5 pmol/l (0,2–3,1 pg/ml)
• Dihydrotestosteron w surowicy: 50–300 pg/ml

Należy pamiętać, że podane normy mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium i zastosowanej metody badawczej. Wyniki zawsze powinny być interpretowane przez lekarza, w kontekście indywidualnego stanu zdrowia pacjenta.

Testosteron - możliwe przyczyny odchyleń od normy

Nieprawidłowe stężenie testosteronu może wskazywać na różne zaburzenia hormonalne lub stany chorobowe.

Wysoki poziom testosteronu:

• U mężczyzn: Nadmierne wytwarzanie testosteronu u młodych mężczyzn może powodować przedwczesne dojrzewanie płciowe.
• U kobiet: Może prowadzić do objawów maskulinizacji (wirylizacji), takich jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie ciała i twarzy), łysienie typu męskiego, nieregularne lub brak miesiączek (amenorrhea), trądzik, powiększenie łechtaczki, zwiększona masa mięśniowa, pogłębienie głosu. Przyczynami mogą być:
  • Zespół policystycznych jajników (PCOS) – najczęstsza przyczyna hiperandrogenizmu u kobiet.
  • Wrodzony przerost nadnerczy (CAH).
  • Guzy jajnika lub nadnerczy produkujące androgeny (rzadziej).

Niski poziom testosteronu:

• U mężczyzn: Obniżone stężenie testosteronu sugeruje hipogonadyzm. Objawy mogą obejmować spadek libido, zaburzenia erekcji, osłabienie, zmęczenie, spadek masy mięśniowej i kostnej, trudności z koncentracją, depresję.
• U kobiet: Poziom testosteronu zaczyna stopniowo spadać po trzydziestym roku życia, a znaczne obniżenie następuje w okresie menopauzy (nawet o połowę). Inne przyczyny niskiego testosteronu u kobiet to:
  • Usunięcie jajników (oophorektomia).
  • Chemioterapia lub radioterapia.
  • Niewydolność jajników lub nadnerczy.
  • Nowotwory przysadki mózgowej.
  • Zespół Turnera (zaburzenie genetyczne).
  • Niedożywienie.
  • Niedoczynność tarczycy.
  • Przyjmowanie niektórych leków, np. doustnych środków antykoncepcyjnych, glikokortykosteroidów.
  Niski poziom testosteronu u kobiet może objawiać się spadkiem libido, zmęczeniem, osłabieniem mięśni, utratą masy kostnej oraz zaburzeniami nastroju.

Wpływ aktywności fizycznej:
Krótkotrwały wysiłek fizyczny (np. sprint) może powodować wzrost stężenia testosteronu. Długotrwałe i wyczerpujące obciążenie fizyczne, szczególnie w połączeniu ze stresem psychicznym, może prowadzić do zmniejszenia stężenia testosteronu. Przewlekle niskie stężenie testosteronu u osób intensywnie uprawiających sport może upośledzać procesy naprawcze w mięśniach i zwiększać ryzyko kontuzji.

Testosteron - przygotowanie do badania

Przygotowanie do badania poziomu testosteronu jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnego wyniku:

• Pora pobrania: Krew do badania należy pobrać rano, najlepiej w godzinach 8:00-9:00, ze względu na dobowy rytm wydzielania testosteronu.
• Powtarzalność: W przypadku konieczności wykonania kilku badań kontrolnych, zawsze staraj się wykonywać je o tej samej porze dnia, aby zminimalizować wpływ wahań dobowych na interpretację wyników.
• Na czczo/nie na czczo: Bycie na czczo nie jest bezwzględnie wymagane, jednak wiele laboratoriów zaleca to dla większej stabilności wyników innych parametrów krwi. Najlepiej skonsultować się z punktem pobrań lub lekarzem.
• U kobiet: W przypadku kobiet, porę pobrania krwi należy ustalić z lekarzem prowadzącym, często w odniesieniu do fazy cyklu menstruacyjnego, co ma znaczenie dla prawidłowej interpretacji wyniku.

Testosteron - co może wpłynąć na wynik?

Na poziom testosteronu we krwi i tym samym na wynik badania mogą wpływać liczne czynniki:

• Pora dnia: Znaczące wahania dobowe (najwyższe stężenie rano).
• Aktywność fizyczna: Krótkotrwały, intensywny wysiłek może przejściowo zwiększyć poziom, natomiast długotrwały i wyczerpujący trening może go obniżyć.
• Stres: Przewlekły stres może wpływać na poziom hormonów, w tym testosteronu.
• Dieta i sen: Niewłaściwa dieta i niedobór snu mogą zaburzać równowagę hormonalną.
• Wiek: Poziom testosteronu spada fizjologicznie wraz z wiekiem, szczególnie u mężczyzn po 30. roku życia i u kobiet w okresie menopauzy.
• Stan zdrowia: Choroby przewlekłe, zaburzenia endokrynologiczne (np. choroby tarczycy, nadnerczy, przysadki), czy schorzenia wątroby i nerek.
• Przyjmowane leki: Niektóre leki, w tym doustne środki antykoncepcyjne, glikokortykosteroidy, a także leki wpływające na metabolizm hormonalny, mogą zmieniać stężenie testosteronu.
• Suplementacja: Przyjmowanie preparatów zawierających pochodne testosteronu lub inne substancje o właściwościach androgenno-anabolicznych może drastycznie zaburzyć naturalny poziom hormonu, prowadząc do poważnych konsekwencji zdrowotnych (np. choroby układu sercowo-naczyniowego, zmiany skórne, łysienie, nowotwory).

Testosteron - FAQ - często zadawane pytania

1. Czy badanie testosteronu wymaga bycia na czczo?
Nie, badanie poziomu testosteronu nie wymaga bycia na czczo. Ważniejsze jest, aby pobrać krew rano, najlepiej między godziną 8:00 a 9:00, ze względu na dobowe wahania stężenia hormonu.

2. O której godzinie najlepiej wykonać badanie testosteronu?
Najlepiej wykonać badanie między godziną 8:00 a 9:00 rano. Jest to czas, w którym poziom testosteronu jest zazwyczaj najwyższy. Przy powtarzaniu badania należy zachować tę samą porę dnia, aby porównywalność wyników była jak największa.

3. Jakie są typowe objawy zbyt wysokiego poziomu testosteronu u kobiet?
Typowe objawy to nadmierne owłosienie (hirsutyzm), łysienie typu męskiego, nieregularne lub brak miesiączek, trądzik, a także pogłębienie głosu czy powiększenie łechtaczki. Często są one związane z zespołem policystycznych jajników (PCOS).

4. Jakie są objawy zbyt niskiego poziomu testosteronu u mężczyzn?
U mężczyzn niski poziom testosteronu może objawiać się spadkiem libido, zaburzeniami erekcji, przewlekłym zmęczeniem, osłabieniem mięśni, spadkiem masy kostnej, a także obniżeniem nastroju lub depresją.

5. Czy wysiłek fizyczny wpływa na wynik badania testosteronu?
Tak, wysiłek fizyczny może wpływać na poziom testosteronu. Krótkotrwały, intensywny wysiłek może przejściowo zwiększyć jego stężenie, natomiast długotrwały i wyczerpujący trening, zwłaszcza w połączeniu ze stresem, może prowadzić do obniżenia poziomu testosteronu.

6. Dlaczego testosteron jest ważny dla kobiet, skoro to "męski" hormon?
Mimo że testosteron jest głównym męskim hormonem płciowym, u kobiet również pełni kluczowe funkcje. Jest niezbędny dla utrzymania prawidłowego libido, masy mięśniowej, gęstości kości, produkcji czerwonych krwinek, a także wpływa na nastrój i funkcje poznawcze. Jego równowaga z estrogenami jest ważna dla płodności.

Dodatkowe przygotowanie