Testosteron

Testosteron - więcej informacji

Testosteron jest hormonem steroidowym, który u mężczyzn stanowi główny androgen, niezbędny do osiągnięcia dojrzałości płciowej, rozwoju męskich cech płciowych, wzrostu mięśni oraz prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego, w tym spermatogenezy. Większość testosteronu u mężczyzn syntetyzowana jest w jądrach przez komórki Leydiga.

U kobiet testosteron występuje w znacznie niższych stężeniach, jednak jest kluczowy dla wielu procesów fizjologicznych. Około połowa testosteronu u kobiet powstaje poprzez konwersję DHEA (dehydroepiandrosteronu) w obwodowej tkance tłuszczowej, 30% w nadnerczach, a 20% syntetyzują bezpośrednio jajniki. Testosteron u kobiet wpływa na libido, pomaga utrzymać odpowiednią masę mięśniową i gęstość kości, oddziałuje na produkcję czerwonych krwinek, a także na funkcje poznawcze, nastrój i ogólny stan zdrowia psychicznego. Wspólnie z estrogenem reguluje również płodność.

W organizmie testosteron krąży w trzech postaciach: wolnej (biologicznie aktywnej, stanowiącej ok. 1-3%), związanej silnie z globuliną wiążącą hormony płciowe (SHBG) oraz słabo związanej z albuminą. Tylko forma wolna jest biologicznie aktywna i działa poprzez wewnątrzkomórkowe receptory, regulując syntezę białek. W badaniu laboratoryjnym oznacza się zazwyczaj poziom całkowitego testosteronu (suma wszystkich form) oraz, w zależności od wskazań, poziom wolnego testosteronu lub dihydrotestosteronu (DHT), aktywnego metabolitu testosteronu.

Synteza i uwalnianie testosteronu są kontrolowane przez oś podwzgórze-przysadka-gonady. Podwzgórze wydziela gonadoliberynę (GnRH), która stymuluje przysadkę do produkcji gonadotropin: hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH). LH działa na komórki Leydiga, stymulując produkcję testosteronu, natomiast FSH wpływa na komórki Sertoliego, wspierając spermatogenezę. Testosteron zwrotnie hamuje uwalnianie LH, utrzymując tym samym równowagę hormonalną.

Testosteron - kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu testosteronu jest zalecane w przypadku podejrzenia zaburzeń hormonalnych oraz w diagnostyce niepłodności, zarówno u mężczyzn, jak i kobiet.

Wskazania do badania testosteronu u mężczyzn obejmują:

• Objawy hipogonadyzmu, takie jak spadek libido, zaburzenia erekcji, osłabienie mięśni, spadek masy kostnej, zmęczenie, depresja.
• Zaburzenia płodności.
• Podejrzenie przedwczesnego dojrzewania płciowego u młodych chłopców.
• Monitorowanie terapii hormonalnej.

Wskazania do badania testosteronu u kobiet obejmują:

• Występowanie nieregularnych miesiączek lub ich brak.
• Trudności z zajściem w ciążę.
• Objawy wirylizacji, takie jak nadmierne owłosienie (hirsutyzm) na twarzy i ciele, łysienie typu męskiego, trądzik, pogłębienie głosu, powiększenie łechtaczki.
• Podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS) lub wrodzonego przerostu nadnerczy (CAH).
• Niski poziom libido, zmęczenie, spadek nastroju.

Badanie poziomu testosteronu jest również wskazane dla osób intensywnie uprawiających sport, szczególnie tych korzystających z różnego rodzaju suplementacji, aby monitorować wpływ wysiłku fizycznego i przyjmowanych substancji na gospodarkę hormonalną.

Testosteron - normy

Poziom testosteronu wykazuje rytm dobowy, z najwyższym stężeniem rano (między godziną 4:00 a 8:00) i stopniowym spadkiem w ciągu dnia. Z tego względu, dla wiarygodności wyników, krew do badania należy pobierać rano, najlepiej w godzinach 8:00-9:00. Utrzymanie stałej pory pobrania jest szczególnie istotne przy powtarzanych analizach, ponieważ różnice w stężeniach wynikające z pory dnia mogą sięgać około 50%.

Normy testosteronu są różne dla kobiet i mężczyzn, a także zmieniają się z wiekiem.

Wartości referencyjne dla dorosłych kobiet wynoszą:

• Całkowity testosteron: 0,21–2,98 nmol/l (0,06–0,86 ng/ml)
• Wolny testosteron: 6,9–107,5 pmol/l (0,2–3,1 pg/ml)
• Dihydrotestosteron w surowicy: 50–300 pg/ml

Należy pamiętać, że podane normy mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium i zastosowanej metody badawczej. Wyniki zawsze powinny być interpretowane przez lekarza, w kontekście indywidualnego stanu zdrowia pacjenta.

Testosteron - możliwe przyczyny odchyleń od normy

Nieprawidłowe stężenie testosteronu może wskazywać na różne zaburzenia hormonalne lub stany chorobowe.

Wysoki poziom testosteronu

• U mężczyzn: Nadmierne wytwarzanie testosteronu u młodych mężczyzn może powodować przedwczesne dojrzewanie płciowe.
• U kobiet: Może prowadzić do objawów maskulinizacji (wirylizacji), takich jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie ciała i twarzy), łysienie typu męskiego, nieregularne lub brak miesiączek (amenorrhea), trądzik, powiększenie łechtaczki, zwiększona masa mięśniowa, pogłębienie głosu. Przyczynami mogą być:
  • Zespół policystycznych jajników (PCOS) – najczęstsza przyczyna hiperandrogenizmu u kobiet.
  • Wrodzony przerost nadnerczy (CAH).
  • Guzy jajnika lub nadnerczy produkujące androgeny (rzadziej).

Niski poziom testosteronu

• U mężczyzn: Obniżone stężenie testosteronu sugeruje hipogonadyzm. Objawy mogą obejmować spadek libido, zaburzenia erekcji, osłabienie, zmęczenie, spadek masy mięśniowej i kostnej, trudności z koncentracją, depresję.
• U kobiet: Poziom testosteronu zaczyna stopniowo spadać po trzydziestym roku życia, a znaczne obniżenie następuje w okresie menopauzy (nawet o połowę). Inne przyczyny niskiego testosteronu u kobiet to: Niski poziom testosteronu u kobiet może objawiać się spadkiem libido, zmęczeniem, osłabieniem mięśni, utratą masy kostnej oraz zaburzeniami nastroju.
  • Usunięcie jajników (oophorektomia).
  • Chemioterapia lub radioterapia.
  • Niewydolność jajników lub nadnerczy.
  • Nowotwory przysadki mózgowej.
  • Zespół Turnera (zaburzenie genetyczne).
  • Niedożywienie.
  • Niedoczynność tarczycy.
  • Przyjmowanie niektórych leków, np. doustnych środków antykoncepcyjnych, glikokortykosteroidów.

Wpływ aktywności fizycznej

Krótkotrwały wysiłek fizyczny (np. sprint) może powodować wzrost stężenia testosteronu. Długotrwałe i wyczerpujące obciążenie fizyczne, szczególnie w połączeniu ze stresem psychicznym, może prowadzić do zmniejszenia stężenia testosteronu. Przewlekle niskie stężenie testosteronu u osób intensywnie uprawiających sport może upośledzać procesy naprawcze w mięśniach i zwiększać ryzyko kontuzji.

Testosteron - przygotowanie do badania

Przygotowanie do badania poziomu testosteronu jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnego wyniku:

• Pora pobrania: Krew do badania należy pobrać rano, najlepiej w godzinach 8:00-9:00, ze względu na dobowy rytm wydzielania testosteronu.
• Powtarzalność: W przypadku konieczności wykonania kilku badań kontrolnych, zawsze staraj się wykonywać je o tej samej porze dnia, aby zminimalizować wpływ wahań dobowych na interpretację wyników.
• Na czczo/nie na czczo: Bycie na czczo nie jest bezwzględnie wymagane, jednak wiele laboratoriów zaleca to dla większej stabilności wyników innych parametrów krwi. Najlepiej skonsultować się z punktem pobrań lub lekarzem.
• U kobiet: W przypadku kobiet, porę pobrania krwi należy ustalić z lekarzem prowadzącym, często w odniesieniu do fazy cyklu menstruacyjnego, co ma znaczenie dla prawidłowej interpretacji wyniku.

Testosteron - co może wpłynąć na wynik?

Na poziom testosteronu we krwi i tym samym na wynik badania mogą wpływać liczne czynniki:

• Pora dnia: Znaczące wahania dobowe (najwyższe stężenie rano).
• Aktywność fizyczna: Krótkotrwały, intensywny wysiłek może przejściowo zwiększyć poziom, natomiast długotrwały i wyczerpujący trening może go obniżyć.
• Stres: Przewlekły stres może wpływać na poziom hormonów, w tym testosteronu.
• Dieta i sen: Niewłaściwa dieta i niedobór snu mogą zaburzać równowagę hormonalną.
• Wiek: Poziom testosteronu spada fizjologicznie wraz z wiekiem, szczególnie u mężczyzn po 30. roku życia i u kobiet w okresie menopauzy.
• Stan zdrowia: Choroby przewlekłe, zaburzenia endokrynologiczne (np. choroby tarczycy, nadnerczy, przysadki), czy schorzenia wątroby i nerek.
• Przyjmowane leki: Niektóre leki, w tym doustne środki antykoncepcyjne, glikokortykosteroidy, a także leki wpływające na metabolizm hormonalny, mogą zmieniać stężenie testosteronu.
• Suplementacja: Przyjmowanie preparatów zawierających pochodne testosteronu lub inne substancje o właściwościach androgenno-anabolicznych może drastycznie zaburzyć naturalny poziom hormonu, prowadząc do poważnych konsekwencji zdrowotnych (np. choroby układu sercowo-naczyniowego, zmiany skórne, łysienie, nowotwory).

Dodatkowe przygotowanie