Testosteron wolny

Testosteron wolny – więcej informacji

Testosteron we krwi występuje w trzech głównych postaciach: jako testosteron wolny (około 1-4% u mężczyzn i 1-2% u kobiet), związany z albuminami (mniej niż 44%) oraz związany z białkiem transportowym SHBG (około 50-55%). Zgodnie z hipotezą wolnych hormonów, to właśnie testosteron wolny najlepiej odzwierciedla biologiczną aktywność tego hormonu w organizmie. Testosteron, choć jest podstawowym męskim hormonem płciowym, występuje również u kobiet w mniejszych ilościach.

Odgrywa on kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. U mężczyzn odpowiada za rozwój i utrzymanie męskich cech płciowych, spermatogenezę (produkcję plemników), płodność, libido, masę mięśniową i kostną, a także wpływa na dystrybucję tłuszczu, produkcję czerwonych krwinek, nastrój i poziom energii. U kobiet, mimo niższych stężeń, testosteron również jest ważny dla libido, gęstości kości oraz ogólnego samopoczucia.

Testosteron wolny – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu testosteronu wolnego jest zalecane w różnych sytuacjach klinicznych, gdy podejrzewane są zaburzenia gospodarki hormonalnej:

• U mężczyzn:
  • W przypadku zaburzeń libido, erekcji lub płodności.
  • Przy objawach takich jak przewlekłe zmęczenie, obniżenie nastroju i energii.
  • W przypadku zmniejszonej masy mięśniowej.
  • Jest szczególnie istotne u mężczyzn powyżej 45. roku życia, u których naturalnie spada poziom testosteronu, a także u osób z otyłością, chorobami tarczycy, nadciśnieniem, wysokim cholesterolem czy cukrzycą typu 2.
• U kobiet:
  • W przypadku nieregularnych miesiączek lub ich braku.
  • Przy trudnościach z zajściem w ciążę lub niepłodnością.
  • Jeśli pojawia się nadmierne owłosienie na twarzy i ciele (hirsutyzm) lub łysienie typu męskiego (androgenowe).
  • Gdy obserwuje się obniżenie głosu lub zwiększenie masy mięśniowej.
• Niezależnie od płci: Badanie testosteronu wolnego jest rekomendowane jako lepszy wykładnik testosteronu biodostępnego w sytuacjach, gdy stężenie białka SHBG jest nieprawidłowe, co może zniekształcać wyniki testosteronu całkowitego.

Testosteron wolny – normy

Interpretacja wyników badania testosteronu wolnego zawsze wymaga konsultacji z lekarzem, który uwzględni objawy pacjenta oraz jego historię medyczną. Normy referencyjne mogą różnić się w zależności od laboratorium, płci i wieku pacjenta. Stężenie testosteronu wolnego jest znacznie wyższe u mężczyzn niż u kobiet. Należy pamiętać, że poziomy testosteronu, zwłaszcza u mężczyzn, mogą spadać z wiekiem.

Testosteron wolny – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Zarówno obniżony, jak i podwyższony poziom testosteronu wolnego może wskazywać na różne stany zdrowotne:

• Obniżony poziom testosteronu wolnego może występować w przypadku:
  • Hipogonadyzmu pierwotnego i wtórnego (niedoczynności jąder lub zaburzeń przysadki/podwzgórza).
  • Zespołu feminizacji jąder.
  • Zespołu Klinefeltera.
  • Terapii estrogenowej.
  • Starzenia się (szczególnie u mężczyzn).
  • Przewlekłych chorób, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, choroby tarczycy.
  • Zaburzeń snu, w tym bezsenności.
• Podwyższony poziom testosteronu wolnego może wystąpić w wyniku:
  • Wrodzonego lub nabytego przerostu nadnerczy.
  • Guza jąder lub nadnerczy.
  • Zespołu policystycznych jajników (PCOS) u kobiet.
  • Nadczynności tarczycy.
  • Obecności guzów jajników wydzielających androgeny.
  • Zespołu Cushinga.
  • Zaburzeń stężeń białek wiążących i transportujących hormony płciowe (np. niskie stężenie SHBG może zwiększać frakcję wolną testosteronu).

Testosteron wolny – przygotowanie do badania

Prawidłowe przygotowanie do badania jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnych wyników:

• Materiał do badania: Krew.
• Termin pobrania: Ze względu na dobowy rytm wydzielania testosteronu, na pobranie należy zgłosić się rano, najlepiej między godziną 7:00 a 9:00, kiedy stężenie hormonu jest najwyższe.
• Fasting: Nie trzeba być na czczo.
• Kobiety: W przypadku kobiet, oznaczenie testosteronu wolnego zaleca się wykonywać między 2. a 5. dniem cyklu miesiączkowego lub zgodnie z indywidualnymi zaleceniami lekarza.

Testosteron wolny – co może wpłynąć na wynik

Na poziom testosteronu wolnego i tym samym na wynik badania może wpływać wiele czynników:

• Rytm dobowy: Stężenie testosteronu jest najwyższe rano i stopniowo obniża się w ciągu dnia.
• Stres: Wysoki poziom stresu może wpływać na poziom hormonów.
• Dieta i styl życia: Niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, otyłość.
• Sen: Niedobór snu lub jego niska jakość mogą zaburzać produkcję testosteronu.
• Aktywność fizyczna: Ekstremalny wysiłek fizyczny może tymczasowo wpływać na poziom hormonu.
• Inne hormony: Zaburzenia innych hormonów (np. tarczycy, kortyzolu) mogą wpływać na stężenie testosteronu.
• Leki: Niektóre leki mogą wpływać na poziom testosteronu lub na stężenie białek transportujących.
• Zmiany poziomu SHBG: Bezpośrednio wpływają na proporcje między wolnym a związanym testosteronem.

Testosteron wolny – FAQ - często zadawane pytania

• Czym jest testosteron wolny i jaka jest jego rola?

  Testosteron wolny to biologicznie aktywna forma testosteronu, niezwiązana z białkami w krwiobiegu, co pozwala mu na bezpośrednie oddziaływanie na komórki docelowe. Odpowiada za kluczowe funkcje, takie jak płodność, libido, rozwój cech płciowych, utrzymanie masy mięśniowej i kostnej, a także wpływa na nastrój i poziom energii.

• Dlaczego w diagnostyce hormonalnej bada się testosteron wolny?

  Testosteron wolny jest uważany za najlepszy wskaźnik aktywności biologicznej testosteronu, ponieważ to ta forma jest dostępna dla komórek docelowych. Jest szczególnie przydatny, gdy występują nieprawidłowości w stężeniu białka SHBG (białko wiążące hormony płciowe), które wiąże testosteron, co może zniekształcić wynik testosteronu całkowitego.

• Kto powinien rozważyć badanie poziomu testosteronu wolnego?

  Badanie jest zalecane mężczyznom z problemami z libido, erekcją, płodnością, chronicznym zmęczeniem i spadkiem nastroju. U kobiet wskazaniem są nieregularne miesiączki, trudności z zajściem w ciążę, nadmierne owłosienie (hirsutyzm), łysienie typu męskiego czy objawy wskazujące na zespół policystycznych jajników (PCOS).

• Jak przygotować się do badania testosteronu wolnego?

  Badanie wymaga pobrania krwi, najlepiej rano, między godziną 7:00 a 9:00, ze względu na dobowe wahania poziomu hormonu. Nie ma konieczności bycia na czczo. Kobiety powinny wykonać badanie między 2. a 5. dniem cyklu menstruacyjnego, chyba że lekarz zaleci inaczej.

Dodatkowe przygotowanie