Testosteron wolny

Testosteron wolny – więcej informacji

Testosteron we krwi występuje w trzech głównych postaciach: jako testosteron wolny (około 1-4% u mężczyzn i 1-2% u kobiet), związany z albuminami (mniej niż 44%) oraz związany z białkiem transportowym SHBG (około 50-55%). Zgodnie z hipotezą wolnych hormonów, to właśnie testosteron wolny najlepiej odzwierciedla biologiczną aktywność tego hormonu w organizmie. Testosteron, choć jest podstawowym męskim hormonem płciowym, występuje również u kobiet w mniejszych ilościach.

Odgrywa on kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. U mężczyzn odpowiada za rozwój i utrzymanie męskich cech płciowych, spermatogenezę (produkcję plemników), płodność, libido, masę mięśniową i kostną, a także wpływa na dystrybucję tłuszczu, produkcję czerwonych krwinek, nastrój i poziom energii. U kobiet, mimo niższych stężeń, testosteron również jest ważny dla libido, gęstości kości oraz ogólnego samopoczucia.

Testosteron wolny – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu testosteronu wolnego jest zalecane w różnych sytuacjach klinicznych, gdy podejrzewane są zaburzenia gospodarki hormonalnej:

• U mężczyzn:
  • W przypadku zaburzeń libido, erekcji lub płodności.
  • Przy objawach takich jak przewlekłe zmęczenie, obniżenie nastroju i energii.
  • W przypadku zmniejszonej masy mięśniowej.
  • Jest szczególnie istotne u mężczyzn powyżej 45. roku życia, u których naturalnie spada poziom testosteronu, a także u osób z otyłością, chorobami tarczycy, nadciśnieniem, wysokim cholesterolem czy cukrzycą typu 2.
• U kobiet:
  • W przypadku nieregularnych miesiączek lub ich braku.
  • Przy trudnościach z zajściem w ciążę lub niepłodnością.
  • Jeśli pojawia się nadmierne owłosienie na twarzy i ciele (hirsutyzm) lub łysienie typu męskiego (androgenowe).
  • Gdy obserwuje się obniżenie głosu lub zwiększenie masy mięśniowej.
• Niezależnie od płci: Badanie testosteronu wolnego jest rekomendowane jako lepszy wykładnik testosteronu biodostępnego w sytuacjach, gdy stężenie białka SHBG jest nieprawidłowe, co może zniekształcać wyniki testosteronu całkowitego.

Testosteron wolny – normy

Interpretacja wyników badania testosteronu wolnego zawsze wymaga konsultacji z lekarzem, który uwzględni objawy pacjenta oraz jego historię medyczną. Normy referencyjne mogą różnić się w zależności od laboratorium, płci i wieku pacjenta. Stężenie testosteronu wolnego jest znacznie wyższe u mężczyzn niż u kobiet. Należy pamiętać, że poziomy testosteronu, zwłaszcza u mężczyzn, mogą spadać z wiekiem.

Testosteron wolny – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Zarówno obniżony, jak i podwyższony poziom testosteronu wolnego może wskazywać na różne stany zdrowotne:

• Obniżony poziom testosteronu wolnego może występować w przypadku:
  • Hipogonadyzmu pierwotnego i wtórnego (niedoczynności jąder lub zaburzeń przysadki/podwzgórza).
  • Zespołu feminizacji jąder.
  • Zespołu Klinefeltera.
  • Terapii estrogenowej.
  • Starzenia się (szczególnie u mężczyzn).
  • Przewlekłych chorób, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, choroby tarczycy.
  • Zaburzeń snu, w tym bezsenności.
• Podwyższony poziom testosteronu wolnego może wystąpić w wyniku:
  • Wrodzonego lub nabytego przerostu nadnerczy.
  • Guza jąder lub nadnerczy.
  • Zespołu policystycznych jajników (PCOS) u kobiet.
  • Nadczynności tarczycy.
  • Obecności guzów jajników wydzielających androgeny.
  • Zespołu Cushinga.
  • Zaburzeń stężeń białek wiążących i transportujących hormony płciowe (np. niskie stężenie SHBG może zwiększać frakcję wolną testosteronu).

Testosteron wolny – przygotowanie do badania

Prawidłowe przygotowanie do badania jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnych wyników:

• Materiał do badania: Krew.
• Termin pobrania: Ze względu na dobowy rytm wydzielania testosteronu, na pobranie należy zgłosić się rano, najlepiej między godziną 7:00 a 9:00, kiedy stężenie hormonu jest najwyższe.
• Fasting: Nie trzeba być na czczo.
• Kobiety: W przypadku kobiet, oznaczenie testosteronu wolnego zaleca się wykonywać między 2. a 5. dniem cyklu miesiączkowego lub zgodnie z indywidualnymi zaleceniami lekarza.

Testosteron wolny – co może wpłynąć na wynik

Na poziom testosteronu wolnego i tym samym na wynik badania może wpływać wiele czynników:

• Rytm dobowy: Stężenie testosteronu jest najwyższe rano i stopniowo obniża się w ciągu dnia.
• Stres: Wysoki poziom stresu może wpływać na poziom hormonów.
• Dieta i styl życia: Niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, otyłość.
• Sen: Niedobór snu lub jego niska jakość mogą zaburzać produkcję testosteronu.
• Aktywność fizyczna: Ekstremalny wysiłek fizyczny może tymczasowo wpływać na poziom hormonu.
• Inne hormony: Zaburzenia innych hormonów (np. tarczycy, kortyzolu) mogą wpływać na stężenie testosteronu.
• Leki: Niektóre leki mogą wpływać na poziom testosteronu lub na stężenie białek transportujących.
• Zmiany poziomu SHBG: Bezpośrednio wpływają na proporcje między wolnym a związanym testosteronem.

Dodatkowe przygotowanie