Rezerwa jajnikowa to jedno z podstawowych pojęć w diagnostyce płodności kobiet. Określa liczbę i pośrednio jakość pozostałych pęcherzyków jajnikowych, z których może dojrzeć komórka jajowa. Jej ocena pozwala oszacować potencjał rozrodczy, a tym samym przewidzieć szanse na naturalne zajście w ciążę lub skuteczność leczenia niepłodności. Dowiedz się, jak zbadać rezerwę jajnikową i jakie czynniki wpływają na jej zmniejszenie.
Spis treści:
- Czym jest rezerwa jajnikowa?
- Dlaczego rezerwa jajnikowa może się wyczerpać?
- Rezerwa jajnikowa: płodność a wiek kobiety
- Niska rezerwa jajnikowa: objawy
- Badanie rezerwy jajnikowej: jak sprawdzić?
- Niska rezerwa jajnikowa a ciąża: czy możliwe jest poczęcie?
- FAQ. Rezerwa jajnikowa – często zadawane pytania
- Rezerwa jajnikowa: podsumowanie informacji
Czym jest rezerwa jajnikowa?
Rezerwa jajnikowa to termin medyczny określający pulę pęcherzyków jajnikowych, które mogą potencjalnie przekształcić się w dojrzałe komórki jajowe. Każda kobieta rodzi się z określoną liczbą oocytów, która osiąga maksimum w 16.–20. tygodniu życia płodowego (do 7 milionów), a w momencie narodzin wynosi około 1 milion. W kolejnych latach rezerwa jajnikowa systematycznie spada, aż do całkowitego wygaśnięcia funkcji jajników po menopauzie. Komórki jajowe nie namnażają się i nie uzupełniają w ciągu życia.
>> Zobacz także: Jajniki – budowa, funkcje, regulacja hormonalna
Dlaczego rezerwa jajnikowa może się wyczerpać?
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na stopniowe wyczerpywanie się rezerwy jajnikowej jest wiek. Już po 30. roku życia obserwuje się zauważalny spadek liczby i jakości oocytów, a proces ten gwałtownie przyspiesza po ukończeniu 35 lat. Po 40. roku życia kobieta ma zaledwie kilka procent pierwotnego zasobu komórek jajowych. Tempo obniżania się rezerwy jajnikowej może być różne u każdej kobiety.
| Szacuje się, że na początku dojrzewania płciowego liczba oocytów wynosi około 300–500 tysięcy. W okresie rozrodczym w każdym cyklu miesiączkowym ich pula zmniejsza się średnio o około 1000 komórek. Łącznie w całym okresie płodnym jedynie około 400–500 oocytów osiąga dojrzałość i może zostać uwolnionych podczas owulacji. |
Inne czynniki przyczyniające się do obniżenia rezerwy jajnikowej to m.in.:
- czynniki genetyczne,
- zabiegi chirurgiczne w obrębie jajników lub miednicy,
- leczenie onkologiczne (chemioterapia i radioterapia),
- endometrioza,
- palenie papierosów.
| Po 35. roku życia nie tylko spada liczba pęcherzyków jajnikowych, ale również maleje ich zdolność do zapłodnienia. |
Rezerwa jajnikowa: płodność a wiek kobiety
Zależność między wiekiem a płodnością kobiety jest ścisła i dobrze udokumentowana. Spadek rezerwy jajnikowej oznacza mniejsze szanse na spontaniczne poczęcie oraz trudności z utrzymaniem ciąży.
Rezerwa jajnikowa po pierwszej miesiączce
W momencie dojrzewania płciowego dziewczynka ma jeszcze około pół miliona pęcherzyków jajnikowych. W każdym cyklu miesiączkowym aktywowanych zostaje kilka z nich, ale tylko jeden – dominujący – dojrzewa i jest uwalniany podczas owulacji.
Rezerwa jajnikowa po 40. roku życia
Po ukończeniu 40 lat rezerwa jajnikowa jest znacznie ograniczona – zarówno pod względem ilości, jak i jakości komórek jajowych. Szanse na naturalne zajście w ciążę wynoszą wtedy zaledwie 5–10% w każdym cyklu. W tym wieku wzrasta również ryzyko poronień i wad genetycznych u płodu.
| Z obserwacji wynika, że liczba pęcherzyków jajnikowych w wieku 37,5 lat może spaść do 25 tysięcy. |
Rezerwa jajnikowa a menopauza
Menopauza oznacza całkowite wyczerpanie się rezerwy jajnikowej i trwałe ustanie cykli miesiączkowych. Kobieta traci zdolność do naturalnego poczęcia dziecka. Średni wiek menopauzy w Polsce wynosi 49–51 lat.
| Jeżeli dojdzie do wyczerpania rezerwy jajnikowej przed 40. rokiem życia, mówimy o przedwczesnym wygasaniu funkcji jajników (POI). Stan ten prowadzi do zatrzymania miesiączkowania, niedoboru estrogenów, a w konsekwencji niepłodności. Może mieć podłoże genetyczne, autoimmunologiczne lub być wynikiem leczenia onkologicznego. |
Niska rezerwa jajnikowa: objawy
Obniżona rezerwa jajnikowa przez długi czas może nie dawać żadnych charakterystycznych objawów. Często kobiety dowiadują się o niej dopiero w trakcie diagnostyki niepłodności. Sygnałami świadczącymi o spadku puli pęcherzyków jajnikowych mogą być nieregularne miesiączki i trudności z zajściem w ciążę.
Wskazaniem do konsultacji lekarskiej i badania rezerwy jajnikowej są m.in.:
- niepowodzenia w staraniach o dziecko (12 miesięcy regularnych prób w przypadku kobiet przed 35. rokiem życia i 6 miesięcy po ukończeniu 35 lat),
- zatrzymanie miesiączkowania przed 40. rokiem życia,
- tzw. objawy wypadowe (np. uderzenia gorąca, nagłe zmiany nastroju, nocne poty).
| Chociaż zauważalny spadek rezerwy jajnikowej obserwuje się zwykle po 35. roku życia, to w niektórych przypadkach może on wystąpić znacznie wcześniej – nawet u 20-latek. Wczesna diagnostyka pozwala na ocenę rezerwy jajnikowej i wdrożenie działań zwiększających szansę na zajście w ciążę. |
Badanie rezerwy jajnikowej: jak sprawdzić?
Podstawowe badania rezerwy jajnikowej to:
- badanie AMH (hormon anty-Müllerowski) – to hormon produkowany przez komórki otaczające pęcherzyki jajnikowe gotowe do wzrostu; badanie można wykonać w dowolnym dniu cyklu,
- oznaczenie stężenia FSH (hormon folikulotropowy) – jest hormonem przysadki, który stymuluje wzrost pęcherzyków jajnikowych; jego poziom wzrasta, gdy rezerwa jajnikowa maleje; badanie należy wykonać w 2. lub 3. dniu cyklu,
- ocena stężenia inhibiny B – to hormon wydzielany przez dojrzewające pęcherzyki jajnikowe; jej niski poziom może wskazywać na zmniejszoną liczbę aktywnych pęcherzyków.
Zalecane jest także wykonanie przezpochwowego badania USG z oceną liczby pęcherzyków antralnych (AFC – małych, widocznych w jajniku pęcherzyków) między 2. a 5. dniem cyklu.
>> Zobacz także: AMH – znaczenie i zmienność stężenia wraz z wiekiem kobiety
Niska rezerwa jajnikowa a ciąża: czy możliwe jest poczęcie?
Mimo że niska rezerwa jajnikowa oznacza ograniczoną liczbę komórek jajowych, nie przekreśla całkowicie szansy na ciążę. W niektórych przypadkach możliwe jest zapłodnienie naturalne – zwłaszcza jeżeli kobieta ma mniej niż 35 lat i nie występują inne przyczyny niepłodności.
W przypadku trudności z zajściem w ciążę spowodowanych niską rezerwą jajnikową można skorzystać z technik wspomaganego rozrodu – w tym in vitro z komórką jajową od anonimowej dawczyni.
| Obecnie nie istnieją żadne skuteczne metody leczenia niskiej rezerwy jajnikowej. Kobieta rodzi się z określoną pulą pęcherzyków jajnikowych, której nie można odbudować. Aby zwiększyć szanse na zajście w ciążę, lekarz może zdecydować o zastosowaniu leków pobudzających pozostałe komórki jajowe do szybszego wzrostu. |
FAQ. Rezerwa jajnikowa – często zadawane pytania
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące rezerwy jajnikowej.
Rezerwa jajnikowa jest zależna od wieku. W prawidłowych warunkach jej wyraźny spadek następuje po 35. roku życia. Za korzystny w kontekście płodności uznawany jest wynik badania AMH powyżej 1,3 µg/l.
Nawet zmniejszona rezerwa jajnikowa nie wyklucza zajścia w ciążę. W niektórych przypadkach poczęcie wymaga wsparcia medycznego.
Obniżenie rezerwy jajnikowej następuje wraz z wiekiem. Pula komórek jajowych może również zmniejszyć się pod wpływem czynników genetycznych, endometriozy, zabiegów chirurgicznych w obrębie jajników, leczenia onkologicznego lub palenia tytoniu.
Rezerwa jajnikowa: podsumowanie informacji
- Rezerwa jajnikowa ocenia liczbę i pośrednio jakość pęcherzyków jajnikowych zdolnych do przekształcenia się w komórkę jajową.
- Poziom rezerwy jajnikowej naturalnie maleje z wiekiem – szczególnie po 35. roku życia. Może zmniejszać się również pod wpływem czynników genetycznych, leczenia onkologicznego czy palenia tytoniu.
- Badania oceniające rezerwę jajnikową to głównie AMH, FSH, inhibina B oraz USG przezpochwowe.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- K. Zhang, L. Pal, Zmniejszona rezerwa jajnikowa: przedwczesne starzenie reprodukcyjne czy odmienny wzorzec utraty zdolności rozrodczych?, Ginekologia po Dyplomie 2011, s. 78–81
- M.A.Lemm, P. Skałba, Biologia starzenia się jajników, Przegląd Menopauzalny 3/2013
- B. Macura, L. Śliwa, Parametry rezerwy jajnikowej i ich przydatność w określaniu aktualnej i przyszłej płodności kobiety, Przegląd Lekarski 2014/71/12
- https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/inne/114776,ocena-rezerwy-jajnikowej-opinia-acog (dostęp 04.08.2025)
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/amh-hormon-antymullerowski (dostęp 04.08.2025)
