Borelioza z Lyme to obecnie najbardziej rozpowszechniona w Polsce choroba odkleszczowa. W 2024 roku zdiagnozowano 29 347 przypadków boreliozy z Lyme, co oznacza o ponad 4 000 zachorowań więcej, niż w 2023 roku. Jedyny pewny objaw choroby to rumień wędrujący. Jakie mogą być inne objawy boreliozy, jak ją diagnozować, jak się leczy boreliozę i czy mamy już szczepionkę? Zapraszamy do artykułu.
Spis treści:
- Co to jest borelioza?
- Borelioza – objawy
- Diagnostyka boreliozy
- Borelioza – leczenie
- Borelioza a profilaktyka
- Borelioza – często zadawane pytania
- Czy borelioza jest uleczalna?
- Czy borelioza jest zaraźliwa?
- Czy rumień wędrujący zawsze oznacza boreliozę?
- Jakie są objawy boreliozy?
- Czy borelioza to groźna choroba?
- Po jakim czasie pojawiają się objawy boreliozy?
- Jak długo żyje się z boreliozą?
- Jakie są skutki boreliozy po latach?
- Co boli przy boreliozie?
- Czy organizm sam zwalczy boreliozę?
- Jak długo należy brać antybiotyk na boreliozę?
- Ile trwa kuracja antybiotykiem przy boreliozie?
- Kiedy wiadomo, że borelioza jest wyleczona?
- Czy po antybiotyku borelioza znika?
- Jakie badania należy wykonać na boreliozę?
- Jak sprawdzić, czy ma się boreliozę?
- Czy borelioza wyjdzie w morfologii?
- Jakie są skutki nieleczonej boreliozy?
- Jakie organy atakuje borelioza?
- Borelioza: objawy, badania, skutki i leczenie – podsumowanie najważniejszych informacji
Co to jest borelioza?
Borelioza z Lyme jest chorobą zakaźną przenoszoną przez kleszcze.
Aktywność kleszczy w Polsce rozpoczyna się zazwyczaj wiosną, kiedy temperatura gleby osiąga 5-7 stopni Celsjusza – dzieje się to zwykle między marcem a kwietniem. Ich populacja jest największa w maju i czerwcu, zmniejsza się latem, a następnie wzrasta ponowie jesienią, we wrześniu i październiku.
Choć tradycyjnie kleszcze żerują do listopada, coraz cieplejsze zimy sprawiają, że można je spotkać w również poza tym typowym okresem ich żerowania.
Ukąszenie przez kleszcza nie oznacza zakażenia bakterią, nie każdy kleszcz jest nosicielem bakterii. Ponadto usunięcie pajęczaka w ciągu 24 godzin znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania.
W Europie przyczyną boreliozy są trzy gatunki bakterii: B. garinii, B. afzelii, B. burgdorferi sensu stricto, łącznie nazywane Borrelia burgdorferi sensu lato.
Więcej o tym jakie jeszcze choroby przenoszą kleszcze i jak prawidłowo usunąć kleszcza w artykule: Sezon na kleszcze
Borelioza – objawy
Borelioza jest chorobą, której typowym objawem jest występujący w początkowym stadium objaw skórny – rumień wędrujący. Niewykryta w tym okresie i nieleczona borelioza może prowadzić do poważnych skutków, takich jak zaburzenia neurologiczne – neuroborelioza czy zapalenie stawów – borelioza stawowa. Skutkiem boreliozy mogą być również problemy kardiologiczne, takie jak zapalenie mięśnia sercowego.
Wczesne objawy boreliozy
Pierwsze stadium boreliozy – borelioza wczesna miejscowa – objawia się rumieniem wędrującym. Występuje u ok. 60-80% chorych i jest zmianą skórną powstającą wokół miejsca ukąszenia kleszcza, o średnicy powyżej 5 cm z tendencją do powiększania się – stąd nazwa rumień wędrujący.
Uwidacznia się w ciągu 3-30 dni i jest tak charakterystycznym objawem, iż jego obecność wystarcza do rozpoznania choroby, bez konieczności wykonywania badań krwi.
Objaw skórny boreliozy może być jedynym jej symptomem, może również współistnieć z objawami grypopodobnymi, takimi jak: zmęczenie, bóle głowy, bóle mięśni i bóle stawów.
Czym objawia się borelioza wczesna rozsiana
Stadium 2 (borelioza wczesna rozsiana) to okres, w którym może dochodzić do zakażenia wielu narządów i układów w organizmie – w ciągu kilku tygodni krętki za pośrednictwem krwi i naczyń limfatycznych rozsiewają się, dając różnorodne objawy. Mogą przyjmować postać:
- rumienia mnogiego – licznych wtórnych rumieni wędrujących.
- objawy grypopodobne – gorączka, osłabienie, bóle mięśniowe, bóle głowy.
- zaburzenia pracy serca – występują rzadko, ustępują samoistnie lub pod wpływem antybiotyków.
- objawów stawowych – zapalenie najczęściej jednego stawu (kolanowego, łokciowego, skokowego).
- objawów ze strony układu nerwowego – zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, porażenia nerwu twarzowego, zapalenia nerwów.
Więcej o tym czym jest boreliozowe zapalenie stawów i jak je odróżnić od innych chorób stawów w artykule: Borelioza stawowa (boreliozowe zapalenie stawów) – objawy, leczenie
Objawy boreliozy późnej – stadium 3
Występuje zwykle po upływie około 6 miesięcy od momentu zakażenia. Jest to uogólnione zapalenie stawów, mogą występować zaburzenia mowy, czucia, pamięci – stanowiące objawy późnych zmian neurologicznych. Dochodzi do zapalenia mózgu i rdzenia. W płynie mózgowo-rdzeniowym obecne są przeciwciała w klasie IgG. Objawy trzeciego stadium boreliozy mogą wystąpić nawet do kilkunastu miesięcy od ukąszenia przez kleszcza.
Diagnostyka boreliozy
W przypadku gdy rumień wędrujący nie pojawia się, podstawą do rozpoznania choroby jest współistnienie opisanych objawów klinicznych z dodatnimi wynikami badań laboratoryjnych.
Diagnostyka choroby jest dwuetapowa, pierwszym krokiem jest zrobienie badań BORELIOZA – PAKIET PRZESIEWOWY. Zawiera badania przeciwciał w klasie IgM oraz IgG. Ich wykrycie jest możliwe dopiero po kilku tygodniach od zakażenia. Przeciwciała pojawiają się:
- klasa IgM po ok. 2-4 tygodniach od wniknięcia bakterii.
- klasa IgG po ok. 4-6 tygodniach.
Dlatego pierwszy etap diagnostyki można wykonać po ok. 4 tygodniach od ukąszenia przez kleszcza.
Ujemny wynik badania w obydwu klasach wyklucza chorobę. Natomiast wynik dodatni lub wątpliwy, przynajmniej w jednej z klas, wymaga potwierdzenia. Należy wówczas wykonać drugi etap diagnostyki – BORELIOZA PAKIET POTWIERDZENIA, zawierający również dwa badania:
- borelioza – p/c IgG met. Immunoblot.
- borelioza – p/c IgM met. Immunoblot.
Dodatni wynik chociaż jednego z badań w pakiecie upoważnia do rozpoznania boreliozy.
>> Przeczytaj też: Borelioza – pułapki diagnostyczne i terapeutyczne. Fakty i mity na temat rozpoznawania i leczenia
Borelioza – leczenie
Leczenie boreliozy polega na stosowaniu jednego z czterech rekomendowanych antybiotyków. Mogą to być, w zależności stadium choroby, wieku i potencjalnych przeciwskazań u pacjenta:
- doksycylina,
- amoksycylina,
- cefuroksym,
- ceftriakson.
Antybiotyki stosuje się przez 14-28 dni, w zależności od nasilenia i rodzaju objawów. W przypadku rumienia antybiotyk należy zażywać przez 14-21 dni.
Nie należy przekraczać zalecanego czasu stosowania leków. Dłuższy czas ich stosowania jest przyczyną działań niepożądanych, nie powoduje lepszego efektu terapeutycznego i poprawy dolegliwości.
| WAŻNE! Objawy boreliozy mogą utrzymywać się jeszcze po zakończeniu leczenia. Nawet 25% chorych odczuwa łagodne objawy zapalenia stawów przez kilka miesięcy po terapii, pomimo całkowitego wyleczenia choroby. |
Borelioza a profilaktyka
Profilaktyka boreliozy polega na minimalizowaniu ryzyka ukąszenia przez kleszcza, ponieważ na razie nie istnieje szczepienie przeciwko boreliozie.
Dlatego wyruszając na spacer, zwłaszcza na tereny gdzie mogą występować kleszcze, należy pamiętać o:
- zakrywaniu tych obszarów ciała, do których może przyssać się kleszcz – należy zadbać o długie spodnie, skarpety i buty osłaniające kostki. Zakrywamy ręce, kark, u dzieci powinna być również zakryta głowa.
- używaniu repelentów, które odstraszają pajęczaki i owady.
- po powrocie ze spaceru należy bardzo uważnie obejrzeć skórę całego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem okolic pod kolanami, pod pachami, szyi, karku i skóry głowy.
- jak najszybszym usunięciu kleszcza – jeśli znajdziemy go na skórze.
>> Może Cię zainteresować: Szczepionka na boreliozę coraz bliżej?
Borelioza – często zadawane pytania
Czy borelioza jest uleczalna?
Tak. Warunkiem wyleczenia choroby jest prawidłowo dobrany antybiotyk stosowany przez odpowiedni czas. Pacjent powinien mieć świadomość, że łagodne dolegliwości mogą się utrzymywać pomimo całkowitego wyleczenia. Ich obecność nie świadczy o niepowodzeniu terapii.
Czy borelioza jest zaraźliwa?
Nie, boreliozą nie można się zarazić od innego chorego.
Czy rumień wędrujący zawsze oznacza boreliozę?
Tak, rumień wędrujący jest pewną oznaką boreliozy i stanowi podstawę do wdrożenia leczenia antybiotykiem.
Jakie są objawy boreliozy?
Objawy boreliozy obejmują: rumień wędrujący, objawy grypopodobne – ból głowy, osłabienie, zmęczenie, gorączka, bóle mięśniowe. Może wystąpić ból jednego z dużych stawów, zaburzenia pracy serca, objawy neurologiczne.
Czy borelioza to groźna choroba?
W zdecydowanej większości przypadków borelioza jest chorobą o łagodnym przebiegu i nie pozostawia ubytków zdrowotnych. Groźna może być u pacjentów, u których dochodzi do zapalenia mózgu i rdzenia.
Po jakim czasie pojawiają się objawy boreliozy?
Rumień wędrujący pojawia się pomiędzy 3 a 30 dniem od ukąszenia przez kleszcza. Rumień występujący wcześniej niż 3 dni i później niż 30 nie jest objawem boreliozy. Stadium 2 choroby – borelioza wczesna rozsiana może pojawić się w ciągu kilku tygodni, borelioza późna – po 6 miesiącach od ukąszenia przez kleszcza.
Jak długo żyje się z boreliozą?
Borelioza jest chorobą o dobrym rokowaniu, u ponad 90% pacjentów jest skutecznie leczona i nie wpływa na długość życia.
Jakie są skutki boreliozy po latach?
Borelioza jest chorobą w pełni uleczalną. Prawidłowo dobrane leczenie – rodzaj antybiotyki i czas terapii – umożliwiają pełen powrót do zdrowia.
Co boli przy boreliozie?
Borelioza może powodować bóle głowy. Jeśli pojawi się borelioza stawowa pacjent odczuwa wędrujące bóle okołostawowe i mięśniowe. Zazwyczaj zajęty jest jeden ze stawów: skokowy, kolanowy, barkowy lub skroniowo-żuchwowy.
Czy organizm sam zwalczy boreliozę?
Borelioza to choroba wywoływana przez bakterie, dlatego należy ją leczyć antybiotykiem, zazwyczaj nie ustępuje samoistnie. Objawy boreliozy, np. rumień wędrujący, bóle stawów lub zaburzenia pracy serca mogą zanikać w ciągu kilku tygodni, jednak nie oznacza to zwalczenia infekcji i samowyleczenia.
Jak długo należy brać antybiotyk na boreliozę?
Wskazane jest aby kuracja antybiotykiem trwała 14-28 dni – w zależności od dobranego leku oraz stanu pacjenta i nasilenia objawów.
Ile trwa kuracja antybiotykiem przy boreliozie?
Kuracja trwa 14-28 dni. Czas kuracji uzależniony jest od rodzaju antybiotyku i nasilenia objawów. Nie należy skracać terapii, ponieważ może to spowodować niecałkowitą eliminację bakterii. Nie należy jej również przedłużać, ponieważ nie wpływa to na lepszy efekt terapeutyczny. Łagodne dolegliwości mogą się utrzymywać nawet po zakończeniu leczenia antybiotykiem. Nie świadczy to o braku efektywności terapii, jest spowodowane tym, iż organizm potrzebuje więcej czasu na powrót do pełnego zdrowia niż na eliminację bakterii.
Kiedy wiadomo, że borelioza jest wyleczona?
Antybiotyk stosowany przez zalecany czas i w zalecanej dawce powoduje eliminację bakterii B. burgdorferi z organizmu. U większości pacjentów w tym samym czasie ustępują również objawy kliniczne. Jednak u niektórych osób łagodne dolegliwości mogą się utrzymywać pomimo zakończonego leczenia – jest to normalne zjawisko, ponieważ organizm potrzebuje więcej czasu na poradzenie sobie ze skutkami stanu zapalnego niż na eliminację samej bakterii przy pomocy antybiotyków.
Do oceny skuteczności leczenia nie stosuje się badań krwi, u wielu osób przeciwciała utrzymują się w organizmie przez dłuższy czas, nawet przez wiele lat.
Czy po antybiotyku borelioza znika?
W ponad 90% przypadków, odpowiednio dobrane i stosowane antybiotyki prowadzą do całkowitego wyeliminowania bakterii B. burgdorferi z organizmu.
Jakie badania należy wykonać na boreliozę?
Diagnostyka boreliozy obejmuje dwa etapy badań. W pierwszym etapie należy zrobić BORELIOZA – PAKIET PRZESIEWOWY. Jeśli wynik jest ujemny oznacza to, iż pacjent nie ma boreliozy. Jeśli jest dodatni lub wątpliwy należy zrobić BORELIOZA – PAKIET POTWIERDZENIA, który ostatecznie potwierdzi lub wykluczy chorobę.
Jak sprawdzić, czy ma się boreliozę?
Borelioza jest rozpoznawana na podstawie objawów klinicznych i badań laboratoryjnych. Dodatni wynik testów serologicznych bez obecności objawów nie świadczy o chorobie, lecz o styczności organizmu z patogenem. Pewnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący.
Czy borelioza wyjdzie w morfologii?
Nie, morfologia w przypadku boreliozy jest zazwyczaj prawidłowa.
Jakie są skutki nieleczonej boreliozy?
Nieleczona lub niewłaściwie leczona borelioza może powodować powikłania pod postacią zanikowego zapalenia skóry, zapalenia stawów lub neuroboreliozy.
Jakie organy atakuje borelioza?
Borelioza może atakować stawy, serce, układ nerwowy. Pewnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący na skórze.
Borelioza: objawy, badania, skutki i leczenie – podsumowanie najważniejszych informacji
Z roku na rok rośnie w Polsce liczba osób chorych na boreliozę. Choroba w porę zdiagnozowana jest w pełni uleczalna. Profilaktyka boreliozy na dziś obejmuje minimalizowanie ryzyka ukąszenia przez kleszcze, nie jest dostępna szczepionka na boreliozę, chociaż prace nad nią są już zaawansowane.
Bibliografia
- Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 31 grudnia 2024 r. oraz w porównywalnym okresie 2023 r. Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH – PIB Departament Zapobiegania i Kontroli Chorób Zakaźnych GIS.
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/sezon-na-kleszcze/.
- Moniuszko-Malinowska A, Pancewicz S, Czupryna P, wsp. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych dotyczące diagnostyki i leczenia boreliozy z Lyme Przegląd Epidemiologiczny – Epidemiological Review. 2023;77(3):261-278. doi:10.32394/pe.77.25.
- Czarnecki M., Borelioza – najczęstsze błędy diagnostyczne i terapeutyczne, wykład online „Choroby odkleszczowe” Naczelna Izba Lekarska, 18.04.2024.
