Chroniczny stres to stan, który występuje coraz częściej – i to nie tylko u osób, które prowadzą życie w zawrotnym tempie. Poniższy artykuł wyjaśnia, czym jest przewlekły stres, jak wpływa na organizm, jakie są jego objawy i skutki oraz na czym polega jego leczenie. Sprawdź, na co zdecydowanie należy zwrócić uwagę!
| Z tego artykułu dowiesz się, że: >> Przewlekły stres to stan długotrwałego obciążenia organizmu, który może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. >> Objawy mogą obejmować m.in. zaburzenia snu, bóle mięśni, zmiany apetytu, problemy jelitowe, obniżoną koncentrację. >> Chroniczny stres wpływa na gospodarkę hormonalną, układ pokarmowy oraz mózg i układ nerwowy. >> Warto wykonać odpowiednie badania: poziom kortyzolu, funkcja tarczycy, markery metaboliczne. >> Konsultacja lekarska jest wskazana przy utrzymujących się objawach lub podejrzeniu poważnych zaburzeń. |
Spis treści:
- Czym jest chroniczny stres?
- Jakie są objawy chronicznego (przewlekłego) stresu?
- Jak długotrwały stres wpływa na organizm?
- Chroniczny stres – jakie badania wykonać?
- Jak radzić sobie z chronicznym stresem?
- Kiedy przewlekły stres wymaga konsultacji lekarskiej?
Czym jest chroniczny stres?
Długotrwały stres to stan napięcia psychicznego, który nie ustępuje przez tygodnie, miesiące, a nawet lata. Organizm całkiem dobrze radzi sobie z epizodycznym stresem. Skutki pojawiają się niemal natychmiast, ale są to dolegliwości utrzymujące się przez krótki czas. Gdy pojawia się stresor, reakcja organizmu to np. zaciskanie szczęk, zaczerwienienie skóry czy przyspieszone tętno. Taki krótkotrwały stres może być niekiedy motywujący i prowadzić do pozytywnych zmian. Eustres – tzw. pozytywny stres – pomaga działać, skupiać uwagę, podejmować decyzje i pokonywać przeszkody. Zwiększa także motywację i przygotowuje jednostkę do większej aktywności.
W przypadku długotrwałego stresu objawy nie są zwykle tak intensywne, ale utrzymują się o wiele dłużej. Przewlekły stres prowadzi do wyczerpania zasobów organizmu i może być przyczyną licznych chorób.
Jakie są objawy chronicznego (przewlekłego) stresu?
Objawy chronicznego stresu mogą być bardzo różnorodne i obejmować zarówno sferę psychiczną, jak i fizyczną:
- objawy somatyczne przewleklego stresu: bóle głowy, bóle kręgosłupa, napięcie i ból mięśni, bóle brzucha, wzdęcia i biegunki, bóle klatki piersiowej, przyspieszone bicie serca, zmiany ciśnienia krwi (nadciśnienie tętnicze), nadmierne zmęczenie, problemy z zasypianiem i bezsenność;
- przewlekły stres – objawy psychiczne: lęk, drażliwość, frustracja, obniżony nastrój, trudności z koncentracją, zaburzenia pamięci, nerwowość, impulsywność.
Jeśli zauważasz powyższe objawy u siebie lub bliskich, to może być sygnał, że warto przyjrzeć się bliżej kwestii przewlekłego stresu.
Jak długotrwały stres wpływa na organizm?
Przewlekły stres może spowodować wyczerpanie zasobów organizmu i stać się przyczyną poważnych chorób. Poniżej omówione zostały trzy kluczowe obszary, w których ma szczególnie silne działanie.
Długotrwały stres a gospodarka hormonalna
Przewlekły stres wpływa na gospodarkę hormonalną, prowadząc między innymi do podwyższenia poziomu kortyzolu. Długotrwałe napięcie może także przejściowo zwiększać stężenie prolaktyny. Utrzymujący się wysoki poziom tych hormonów sprzyja zaburzeniom cyklu miesięcznego, spadkowi libido, problemom z płodnością, obniżeniu nastroju i przyrostowi masy ciała. Dzieje się tak, ponieważ przewlekły stres powoduje nadmierną aktywację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.
W konsekwencji mogą pojawić się między innymi zaburzenia funkcji tarczycy i objawy niedoczynności (lub pogłębienie już istniejącej).
Wpływ długotrwałego stresu na tarczycę nie powinien być lekceważony – przy niepokojących wynikach badań hormonalnych należy ocenić nie tylko czynniki zdrowotne, lecz także aktualne obciążenie stresem w pracy czy rodzinie.
>> Dowiedz się więcej: Jaką rolę odgrywa prolaktyna u mężczyzn?
Długotrwały stres a układ pokarmowy
Prawdopodobnie każdy z nas zna nieprzyjemne uczucie ściskania w żołądku podczas stresującej sytuacji. Gdy stan napięcia organizmu przedłuża się, następuje zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej, co prowadzi do licznych problemów trawiennych: bólu brzucha, wzdęć, biegunek.
Stres – zwłaszcza przewlekły – może również nasilać istniejące choroby przewodu pokarmowego oraz zwiększać ryzyko zespołu jelita drażliwego. Wpływ długotrwałego stresu na jelita już od dłuższego czasu interesuje naukowców nie bez powodu. Coraz częściej mówi się, że jelita są naszym „drugim mózgiem”, a osłabiona bariera jelitowa ma ścisły związek z obniżeniem nastroju.
Długotrwały stres a mózg i układ nerwowy
Czy istnieje powiązanie długotrwałego stresu ze zmianami w mózgu? Badania wskazują, że przewlekły stres prowadzi do powstawania zmian w mózgu: zmniejszenia objętości kory przedczołowej i hipokampa. W takim wypadku mogą pojawić się zaburzenia pamięci, problemy z koncentracją, trudności w podejmowaniem decyzji. Rośnie także ryzyko zaburzeń depresyjnych i lękowych, a także podatność na choroby neurodegeneracyjne.
Jak jeszcze może objawiać się przewlekły stres? Zawroty głowy to jeden z tych objawów, które dla wielu osób oznaczają problemy z układem nerwowym. Tymczasem powiązanie „kręcenia się w głowie” ze stresem jest innej natury: pod wpływem długotrwałego stresu rośnie tętno i ciśnienie krwi, co objawia się właśnie zawrotami głowy. Mówimy zatem wtedy o objawach związanych z układem krążenia, a nie układem nerwowym. Tego też nie możemy zbagatelizować.
>> Dowiedz się więcej: Demencja (otępienie starcze) – objawy, diagnostyka, leczenie
Chroniczny stres – jakie badania wykonać?
Zdecydowanie warto sprawdzić, jaki wpływ na nasz organizm ma długotrwały stres, a morfologia i markery metaboliczne będą w takim przypadku podstawowymi badaniami. To podstawowy wskaźnik mówiący, ze w organizmie dzieje się coś niepokojącego, a wyniki mogą być podstawą do dalszej diagnostyki i wskazań lekarskich. Rozważyć należałoby także kilka dodatkowych badań diagnostycznych:
- Badanie poziomu kortyzolu (próbka poranna, na czczo) – orientacyjna ocena głównego hormonu stresu.
- Dobowy profil kortyzolu – pomiar w ślinie (rano/późny wieczór) lub 24-godzinny kortyzol w moczu; lepiej odzwierciedla przewlekłą aktywację osi podwzgórze – przysadka – nadnercza.
- Badanie funkcji tarczycy – oznaczenie TSH, FT4, FT3, anty-TPO/anty-TG, szczególnie jeśli pojawiają się oznaki niedoczynności tarczycy.
- Badanie stężenia prolaktyny.
- Badanie stężenia magnezu, witaminy D, witaminy B12 i kwasu foliowego (niedobory nasilają skutki stresu).
Jeśli niepokoi Cię wizja choroby, a przewlekły stres to ostatnio Twoja codzienność, lekarz rodzinny dobierz zakres badań do Twojej sytuacji zdrowotnej i objawów.
Jak radzić sobie z chronicznym stresem?
Optymalną sytuacją byłoby oczywiście wyeliminowanie czynnika, który powoduje chroniczny stres. Jak sobie radzić, gdy nie da się tego zrobić? Nie ma jednej uniwersalnej metody, ale warto rozważyć niektóre znane sposoby. Najważniejsze z nich to:
- Regularna aktywność fizyczna: 30 min. ćwiczeń dziennie pomaga zmniejszyć poziom hormonów stresu i poprawić nastrój.
- Zdrowe nawyki snu: stałe godziny zasypiania i budzenia, unikanie ekranów przed snem, odpowiednia ilość snu.
- Zbilansowana dieta: unikanie nadmiernej ilości cukrów prostych, ograniczenie kofeiny i alkoholu, zadbanie o mikrobiom jelitowy (dieta bogata w błonnik).
Zadbaj także o możliwość uzyskania wsparcia społecznego: rozmowy z bliskimi, unikanie izolacji, w razie potrzeby skorzystanie z pomocy psychologicznej lub psychoterapeutycznej. W przypadku przewlekłego stresu zalecaną terapią jest terapia poznawczo-behawioralna. Pomocne może być również stosowanie technik redukcji stresu: medytacji, jogi, relaksacji oddechowej czy masażu.
Kiedy przewlekły stres wymaga konsultacji lekarskiej?
Długofalowe skutki chronicznego stresu mogą być dużym obciążeniem dla organizmu. Szczególnie niepokojące jest zwłaszcza bardzo wysokie ciśnienie, częste bóle w klatce piersiowej czy duszność, ale również wyraźne pogorszenie funkcji poznawczych i silne obniżenie nastroju. Pamiętaj, że pod wpływem długotrwałego stresu wzrasta ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Przewlekły stres jest czynnikiem ryzyka nadciśnienia: badania wykazują, że osoby doświadczające silnego stresu mają ok. dwukrotnie wyższe ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. Gdy objawy stresu utrzymują się przez dłuższy czas, nasilają się lub uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie, skonsultuj się z lekarzem. Może on zlecić odpowiednie badania i wskazać skuteczne metody leczenia oraz wystawić skierowanie do specjalisty w celu dalszej diagnostyki.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- Gajda, E., & Biskupek-Wanot, A. (2020). Stres i jego skutki. Annuals of Physiotherapy & Occupational Therapy. https://doi.org/10.16926/afips.2020.07
- Heszen-Celińska, I., & Sęk, H. (2022). Psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kaczmarska, A., & Curyło-Sikora, P. (b.r.). Problematyka stresu – przegląd koncepcji.
- Ogińska-Bulik, N. (2009). Czy doświadczanie stresu może służyć zdrowiu? Polskie Forum Psychologiczne, 14(1), 33–45.
- Pakalska-Korcala, A., Zdrojewski, T., Piwoński, J., Radziwiłłowicz, P., Landowski, J., & Wyrzykowski, B. (2006). Stres i niskie wsparcie społeczne jako psychospołeczne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Kardiologia Polska, 64, 80–86.
- Rygiel, K. (2017). Wybrane techniki relaksacyjne oraz możliwości ich zastosowania w kontekście zaburzeń i chorób psychofizycznych związanych ze stresem. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 12(3), 126–133.
- Zachodniopomorski Oddział NFZ. (b.r.). Profilaktyka stresu [PDF]. Pobrano z: https://www.nfz-krakow.pl/gfx/nfz-krakow/userfiles/i-krzywda/ulotka-profilaktyka-stresu.pdf
- Knezevic, E., Nenic, K., Milanovic, V., & Knezevic, N. N. (2023). The role of cortisol in chronic stress, neurodegenerative diseases, and psychological disorders. Cells, 12(23), 2726.
- Liu, M.-Y., Li, N., Li, W. A., & Khan, H. (2017). Association between psychosocial stress and hypertension: a systematic review and meta-analysis. Neurological Research, 39(6), 573–580.
