Ciąża to wyjątkowy czas w życiu kobiety. W organizmie zachodzi wiele zmian, dlatego też niezwykle ważne jest, aby zadbać o zdrowie i czuwać nad rozwojem maluszka. Rozwój fizyczny i intelektualny dziecka w dużym stopniu zależy od prawidłowego przebiegu ciąży i porody. Aby móc monitorować przebieg ciąży, należy regularnie zgłaszać się na konsultacje medyczne i wykonywać badania diagnostyczne w określonym czasie.
Spis treści:
- Jak często trzeba wykonywać badania w ciąży?
- Kiedy i jakie badania w ciąży należy wykonać?
- Dlaczego badania w ciąży są ważne?
- Badania w ciąży – podsumowanie
Jak często trzeba wykonywać badania w ciąży?
Już na początku ciąży (a nawet przed ciążą) wykonuje się wiele badań, które mają ogromne znaczenie dla dalszego przebiegu i bezpieczeństwa kobiety ciężarnej i jej dziecka. W I i II trymestrze ciąży badania oraz wizyty kontrolne u lekarza lub położnej odbywają się co ok. 4 tygodnie. W ostatnim trymetrze ciąży wizyty są nieco częstsze. Częstość wizyt jest również zależna od:
- stanu zdrowia kobiety,
- przebiegu ciąży.
W przypadku wystąpienia chorób przewlekłych istnieje konieczność częstszych konsultacji medycznych.
Konkretne badania oraz właściwy moment na ich wykonanie są określone w aktualnych rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP). Do niezbędnych badań należą zarówno badania laboratoryjne, pomiar ciśnienia tętniczego krwi, jak i badania obrazowe takie jak ultrasonografia (USG).
>> Przeczytaj też: Pierwsze objawy ciąży – kiedy się pojawiają i jakie badania zrobić?
Kiedy i jakie badania w ciąży należy wykonać?
Podczas każdej wizyty kontrolnej, kobieta w ciąży powinna mieć zmierzone ciśnienie krwi i zostać zważona. Istotne jest również propagowanie zdrowego stylu życia przez położną lub lekarza prowadzącego. Regularne wizyty kontrolne są bardzo ważne, gdyż pozwalają na ocenę, czy ciąża przebiega prawidłowo.
Na pierwszej konsultacji medycznej powinno być przeprowadzone badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonywane w ciągu ostatnich 6 miesięcy) oraz wystawione skierowanie na badania laboratoryjne, takie jak:
- grupa krwi i Rh oraz przeciwciała odpornościowe,
- badanie ogólne moczu,
- morfologia krwi,
- glukoza na czczo,
- VDRL,
- badanie HIV i HCV,
- badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM) i różyczki,
- TSH.
Kolejna wizyta powinna odbyć się między 11. a 14. tygodniem ciąży, podczas której powinno być wykonane badanie ultrasonograficzne pierwszego trymestru. Celem tego badania jest wstępna ocena budowy anatomicznej płodu oraz ryzyka wystąpienia wad genetycznych.
Kolejne wizyty oraz badania powinny się odbyć:
- między 15. a 20. tygodniem ciąży – morfologia i badanie ogólne moczu,
- między 18. a 22. tygodniem ciąży – badanie ultrasonograficzne drugiego trymestru, którego celem jest szczegółowa ocena narządów płodu pod kątem występowania wad wrodzonych,
- między 21. a 26. tygodniem ciąży – test doustnego obciążenia glukozą (w 24.-26. tygodniu ciąży), morfologia i badanie ogólne moczu, a także przeciwciała anty-Rh u kobiet z Rh(-), badanie w kierunku toksoplazmozy (u kobiet z ujemnym wynikiem w I trymestrze) oraz badanie ultrasonograficzne,
- między 27. a 32. tygodniem ciąży – morfologia i badanie ogólne moczu, przeciwciała anty-Rh u kobiet z Rh(-) oraz badanie ultrasonograficzne trzeciego trymestru,
- między 33. a 37. tygodniem ciąży – morfologia i badanie ogólne moczu, antygen HBS, badanie w kierunku HIV, posiew GBS na obecność paciorkowców z grupy B (w 35.-37. tygodniu ciąży), badanie ultrasonograficzne, a także w grupie kobiet ze zwiększonym ryzykiem zakażenia: VDRL, HCV,
- między 38. a 39. tygodniem ciąży – morfologia i badanie ogólne moczu oraz badanie ultrasonograficzne,
- po 40. tygodniu ciąży – badanie ultrasonograficzne oraz kardiotokografia (KTG).
Należy pamiętać, że czasem niezbędne jest zaplanowanie dodatkowych badań albo nieco częstsze kontrole. Ostateczną decyzję dotyczącą zakresu badań prenatalnych podejmuje lekarz prowadzący wraz z Pacjentką, która powinna być poinformowana o aktualnych rekomendacjach oraz nowoczesnych możliwościach diagnostycznych.
Szczegółowe informacje dotyczące świadczeń profilaktycznych i działań w zakresie promocji zdrowia, a także badań diagnostycznych oraz konsultacji medycznych przedstawiono w poniższej tabeli.
| Termin badania | Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza lub położną i działania w zakresie promocji zdrowia | Badania diagnostyczne i konsultacje medyczne |
| Do 10. tygodnia ciąży lub w chwili pierwszego zgłoszenia się | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 3. Badanie gruczołów sutkowych. 4. Określenie wzrostu, masy ciała i wskaźnika BMI. 5. Ocena ryzyka ciążowego. 6. Propagowanie zdrowego stylu życia. 7. Przekazanie informacji o możliwości wykonania badań w kierunku chorób uwarunkowanych genetycznie. 8. W przypadku opieki sprawowanej przez położną obowiązkowa konsultacja lekarza położnika. 9. Zebranie danych dotyczących zdrowego stylu życia i nawyków żywieniowych, w tym spożywania alkoholu i innych używek. | 1. Grupa krwi i Rh, o ile ciężarna nie posiada odpowiednio udokumentowanego badania grupy krwi. 2. Przeciwciała odpornościowe do antygenów krwinek czerwonych. 3. Morfologia krwi. 4. Badanie ogólne moczu. 5. Badanie cytologiczne, o ile nie było wykonane w ciągu ostatnich 6 miesięcy. 6. Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo, ewentualnie OGTT u kobiet z czynnikami ryzyka GDM. 7. Badanie VDRL. 8. Zalecenie kontroli stomatologicznej. 9. Badanie HIV i HCV. 10. Badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM), o ile ciężarna nie przedstawi wyniku potwierdzającego występowanie przeciwciał IgG sprzed ciąży. 11. Badanie w kierunku różyczki (IgG, IgM), o ile ciężarna nie chorowała lub nie była szczepiona lub w przypadku braku informacji. 12. Oznaczenie TSH. |
| 11–14 tydzień ciąży | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 3. Pomiar masy ciała. 4. Ocena ryzyka ciążowego. 5. Ocena ryzyka i nasilenia objawów depresji. 6. Propagowanie zdrowego stylu życia. | Badanie ultrasonograficzne zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP). |
| 15–20 tydzień ciąży | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 3. Pomiar masy ciała. 4. Ocena ryzyka ciążowego. 5. Propagowanie zdrowego stylu życia. | 1. Morfologia krwi. 2. Badanie ogólne moczu |
| 18–22 tydzień ciąży | Badanie ultrasonograficzne zgodnie z rekomendacjami PTGiP | |
| 21–26 tydzień ciąży | Rozpoczęcie edukacji przedporodowej. | |
| 21–26 tydzień ciąży | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Ocena czynności serca płodu. 3. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 4. Pomiar masy ciała. 5. Ocena ryzyka ciążowego. 6. Propagowanie zdrowego stylu życia. 7. W przypadku opieki sprawowanej przez położną konsultacja lekarza położnika (24–26 tydzień ciąży) | 1. Badanie stężenia glukozy we krwi po doustnym podaniu 75 g glukozy (w 24–26 tygodniu ciąży) – trzypunktowe oznaczenie stężenia glukozy: przed podaniem glukozy (na czczo), po 1 i 2 godz. od podania glukozy. 2. Badanie ogólne moczu. 3. Przeciwciała anty-D u kobiet Rh (–). 4. U kobiet z ujemnym wynikiem w I trymestrze – badanie w kierunku toksoplazmozy (IgM). |
| 27–32 tydzień ciąży | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Ocena czynności serca płodu. 3. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 4. Pomiar masy ciała. 5. Ocena ryzyka ciążowego. 6. Propagowanie zdrowego stylu życia. | 1. Morfologia krwi. 2. Badanie ogólne moczu. 3. Przeciwciała anty-D u kobiet Rh (–). 4. Badanie ultrasonograficzne zgodnie z rekomendacjami PTGiP. 5. W przypadku występowania wskazań – podanie immunoglobuliny anty-D (28–30 ty- dzień ciąży). |
| 33–37 tydzień ciąży | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Badanie położnicze. 3. Ocena wymiarów miednicy. 4. Ocena czynności serca płodu. 5. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 6. Ocena ruchów płodu. 7. Badanie gruczołów sutkowych. 8. Pomiar masy ciała. 9. Ocena ryzyka ciążowego. 10. Ocena ryzyka i nasilenia objawów depresji. 11. Propagowanie zdrowego stylu życia. | 1. Morfologia krwi. 2. Badanie ogólne moczu. 3. Badanie antygenu HBs. 4. Badanie HIV. 5. Posiew z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców B-hemolizujących (35–37 ty- dzień ciąży). 6. Badanie VDRL, HCV w grupie kobiet ze zwiększonym populacyjnym lub indywidualnym ryzykiem zakażenia. |
| 38–39 tydzień ciąży | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Badanie położnicze. 3. Ocena ruchów płodu. 4. Ocena czynności serca płodu. 5. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 6. Pomiar masy ciała. 7. Ocena ryzyka ciążowego. 8. Propagowanie zdrowego stylu życia. 9. W przypadku opieki sprawowanej przez położną konsultacja lekarza położnika. | 1. Badanie ogólne moczu. 2. Morfologia krwi. |
| Niezwłocznie po 40. tygodniu ciąży | 1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe. 2. Badanie położnicze. 3. Ocena ruchów płodu. 4. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. 5. Pomiar masy ciała. 6. Ocena ryzyka ciążowego. 7. Przy prawidłowym wyniku KTG i USG oraz przy prawidłowym odczuwaniu ruchów płodu – kolejne badanie za 7 dni, z ponownym KTG i USG. W trakcie tej wizyty należy ustalić datę hospitalizacji, tak aby poród miał miejsce przed końcem 42. tygodnia. W przypadku odstępstw od normy – indywidualizacja postępowania | 1. Badanie KTG. 2. Badanie ultrasonograficzne zgodnie z rekomendacjami PTGiP. |
Dlaczego badania w ciąży są ważne?
Badania w czasie ciąży są kluczowe w celu monitorowania stanu zdrowia kobiety oraz pozwalają na wykrycie ewentualnych chorób lub wad rozwojowych i genetycznych płodu. Wczesne rozpoznanie problemów zdrowotnych jest niezwykle istotne, gdyż współczesna medycyna umożliwia leczenie wielu zaburzeń, w tym chorób serca, jeszcze kiedy dziecko jest w brzuchu matki lub natychmiast po porodzie.
Rozpoznanie chorób metabolicznych, takich jak cukrzyca ciążowa czy nadciśnienie tętnicze krwi u kobiety ciężarnej jest niezbędne, aby wprowadzić odpowiednią interwencję medyczną i tym samym zapewnić prawidłowy rozwój i zdrowie malucha.
>> Przeczytaj też: Badania laboratoryjne dla kobiet w ciąży – okiem ginekologa
Badania w ciąży – podsumowanie
Każda kobiet w ciąży powinna być pod opieką lekarza ginekologa i/lub położnej. Ministerstwo Zdrowia określa tzw. standardy opieki okołoporodowej, w których wskazuje, kiedy i jakie badania należy wykonać u kobiet w ciąży. Regularne monitorowanie stanu zdrowia – zarówno ciężarnej, jak i płodu – jest kluczowym elementem prawidłowego przebiegu ciąży i urodzenia zdrowego dziecka.
Piśmiennictwo
- Sieroszewski P., Haus O., Zimmer M. i in. Recommendations for prenatal diagnostics of the Polish Society of Gynaecologists and Obstetricians and the Polish Society of Human Genetics. Ginekol Pol, 2022, 93(5),427-437, (dostęp 28.04.2025 r.)
- Dz. U. poz. 1756, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej. (dostęp 28.04.2025 r.)
