Potas jest bardzo ważnym pierwiastkiem, który reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową i ciśnienie osmotyczne komórek, a także uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych, aktywuje enzymy ustrojowe i bierze udział w metabolizmie. Zbyt niski poziom prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu – szczególnie układu nerwowego i układu krążenia. Dowiedz się, co to jest niedobór potasu, jakie są przyczyny, objawy i sposoby leczenia.
| Kluczowe informacje: >> Hipokaliemia to stan, w którym stężenie potasu we krwi spada poniżej dolnej granicy normy (<3,5 mmol/l). >> Przyczyną hipokaliemii może być nadmierna utrata potasu (przez nerki, przewód pokarmowy, skórę), niedostateczna podaż w diecie lub przesunięcie potasu do wnętrza komórek. >> Hipokaliemię rozpoznaje się na podstawie badania poziomu potasu we krwi. >> Objawy niedoboru potasu to m.in. osłabienie mięśni, parestezje, bolesne skurcze, zaburzenia rytmu serca. Ciężka hipokaliemia stanowi zagrożenie życia. |
Spis treści:
- Hipokaliemia – co to za przypadłość?
- Niedobór potasu w organizmie. Co powoduje hipokaliemię?
- Objawy hipokaliemii. Jak objawia się niedobór potasu w organizmie?
- Rozpoznanie hipokaliemii. Jak sprawdzić poziom potasu w organizmie?
- Jak podnieść poziom potasu we krwi? Leczenie hipokaliemii
- FAQ. Niedobór potasu (hipokaliemia) – często zadawane pytania
Hipokaliemia – co to za przypadłość?
Hipokaliemia to stan, w którympotas w surowicy krwi utrzymuje się na poziomie niższym niż zakres prawidłowy. W zależności od stopnia niedoboru wyróżnia się:
- hipokaliemię łagodną,
- hipokaliemię umiarkowaną,
- hipokaliemię ciężką.
Niedobór potasu występuje znacznie częściej niż jego nadmiar. Na hipokaliemię szczególnie narażone są szczególnie osoby przewlekle niedożywione, nadużywające alkoholu, z niewydolnością serca, nadciśnieniem tętniczym oraz uprawiające intensywną aktywność fizyczną.
| Warto wiedzieć: Istnieje również zjawisko hipokaliemii rzekomej. To sytuacja, w której wynik badania wskazuje na niedobór potasu, ale powodem jest nieprawidłowe przechowywanie próbki krwi lub pobranie jej w ciągu 30 minut od podania insuliny. |
Jaki jest prawidłowy poziom potasu we krwi u osoby zdrowej?
Prawidłowy poziom potasu w surowicy krwi wynosi 3,5-5,5 mmol/l. Za łagodną hipokaliemię uważa się spadek w zakresie 3,1-3,5 mmol/l. Należy pamiętać, że wartości referencyjne mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium wykonującego oznaczenie. Z tego względu interpretacja wyniku powinna zawsze uwzględniać zakresy podane na karcie wyniku.
| Warto wiedzieć: Prawie 90% potasu w organizmie człowieka znajduje się w przestrzeni śródkomórkowej – głównie w komórkach mięśni szkieletowych. Zaledwie 2% jest obecne w płynie pozakomórkowym. Dlatego nawet niewielki spadek stężenia potasu w surowicy krwi może oznaczać dużą zmianę ogólnoustrojową. |
Niedobór potasu w organizmie. Co powoduje hipokaliemię?
Niedobór potasu może być skutkiem jegonadmiernej utraty, zbyt małego spożycia, zwiększonego zapotrzebowania lub przesunięcia do wnętrza komórek.
Utrata potasu z moczem
Nadmierne wydalanie potasu przez nerki to jedna z najczęstszych przyczyn hipokaliemii. Może być związane m.in. z długotrwałym stosowaniem leków moczopędnych (zwłaszcza diuretyków pętlowych), hiperaldosteronizmem pierwotnym i wtórnym, zespołem Cushinga, uszkodzeniem nerek, hipomagnezemią, wrodzonym przerostem nadnerczy z niedoborem 11β- lub 17α-hydroksylazy.
Utrata potasu z przewodu pokarmowego
Do istotnej utraty potasu może dojść na skutek przewlekłych biegunek lub uporczywych wymiotów. W pierwszym przypadku mechanizm ten jest bezpośredni – potas tracony jest wraz z treścią jelitową. Natomiast wymioty powodują utratę jonów wodorowych i chloru, co wtórnie prowadzi do zasadowicy metabolicznej i nasilenia wydalania potasu przez nerki. Częstą przyczyną niedoboru jest stosowanie środków przeczyszczających. Inne powody to m.in. przetoki, nowotwory neuroendokrynne przewodu pokarmowego, przyjmowanie leków wiążących potas w przewodzie pokarmowym.
Utrata potasu przez skórę
Utrata potasu przez skórę jest stosunkowo rzadką przyczyną hipokaliemii. Czynnikami ryzyka są nadmierne pocenie się oraz oparzenia.
Objawy hipokaliemii. Jak objawia się niedobór potasu w organizmie?
Obraz kliniczny hipokaliemii jest zróżnicowany i zależy od szybkości narastania niedoboru oraz jego nasilenia. Łagodny niedobór potasu może nie dawać żadnych objawów lub powodować jedynie niespecyficzne dolegliwości – np. osłabienie czy zmęczenie. Ciężka hipokaliemia jest stanem zagrożenia życia i wymaga pilnego leczenia.
Niedobór potasu: objawy neurologiczne
Do objawów neurologicznych hipokaliemii zalicza się osłabienie mięśniowe, parestezje (uczucie drętwienia czy mrowienia kończyn), kurcze mięśni, nadpobudliwość nerwową, apatię, senność, zaburzenia koncentracji. Na skutek niedoboru potasu osłabieniu mogą ulec także mięśnie gładkie. Skutkiem są m.in. zaparcia, niedrożność porażenna jelit, zatrzymanie moczu.
Niedobór potasu a duszności i ból w klatce piersiowej
Hipokaliemia może manifestować się zaburzeniami rytmu serca – takimi jak częstoskurcz komorowy. Stanowią one bezpośrednie zagrożenie życia i wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej.
Duszność w hipokaliemii może wynikać z osłabienia mięśni oddechowych lub być skutkiem zaburzeń rytmu serca. Podobnie jest z bólem w klatce piersiowej. Objaw może być zarówno pochodzenia sercowego, jak i mięśniowego (skurcz mięśni międzyżebrowych).
>> Przeczytaj: Arytmia serca – przyczyny, objawy, leczenie i rokowania
Rozpoznanie hipokaliemii. Jak sprawdzić poziom potasu w organizmie?
Podstawowym badaniem diagnostycznym w rozpoznawaniu hipokaliemii jest oznaczenie stężenia potasu w surowicy krwi. Wskazane jest jednoczesne wykonanie testów w celu oceny poziomu magnezu, wapnia i fosforu oraz gazometrii. Konieczne jest także wdrożenie diagnostyki pozwalającej na ustalenie przyczyny niedoboru potasu.
Jak podnieść poziom potasu we krwi? Leczenie hipokaliemii
Leczenie hipokaliemii ma na celu uzupełnienie potasu oraz usunięcie jej przyczyny. Postępowanie zależy od stopnia niedoboru i stanu pacjenta.
Przy łagodnej hipokaliemii najczęściej wystarczy modyfikacja diety. Zalecane jest włączenie do jadłospisu produktów zawierających potas. Są to m.in. pomidory, szpinak, banany, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, kakao. Lekarz może zlecić również suplementację. Konieczne jest regularne monitorowanie poziomu potasu w surowicy krwi.
Ciężka hipokaliemia wymaga hospitalizacji. Choremu podawany jest potas drogą dożylną oraz inne leki – w zależności od stanu.
FAQ. Niedobór potasu (hipokaliemia) – często zadawane pytania
Oto odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące hipokaliemii.
Najczęstsze przyczyny niedoboru potasu to nadmierna utrata tego pierwiastka przez nerki (np. w wyniku stosowania leków moczopędnych), przez przewód pokarmowy (wymioty, biegunki, stosowanie leków przeczyszczających) lub przez skórę (intensywne pocenie się, oparzenia). Inne możliwe przyczyny to niedostateczna podaż potasu w diecie (np. u osób stosujących restrykcyjne diety).
Do utraty potasu przyczyniają się głównie leki moczopędne, przeczyszczające, glikokortykosteroidy, β2-mimetyki, niektóre antybiotyki (np. aminoglikozydy).
U zdrowych osób z prawidłową funkcją nerek umiarkowane zwiększenie podaży płynów zwykle nie powoduje istotnego spadku potasu. Problemem może być tzw. przewodnienie organizmu, do którego prowadzi wypicie dużej ilości wody w krótkim czasie.
Napoje alkoholowe mogą wpływać na gospodarkę elektrolitową. Alkohol działa moczopędnie, co może prowadzić do zwiększonej utraty potasu z moczem.
Najszybszym sposobem na uzupełnienie potasu jest jego dożylne podanie w warunkach szpitalnych. Taka forma leczenia jest stosowana w przypadku ciężkiej hipokaliemii.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
- https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175881,niedobor-potasu-hipokaliemia-przyczyny-objawy-i-leczenie (dostęp 03.07.2025)
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.4.1. (dostęp 03.07.2025)
- E. Franek, F. Kokot, Hipokaliemia, Choroby Serca i Naczyń 2006, t. 3, nr 4, s. 203–206
- https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175883,nadmiar-potasu-hiperkaliemia-przyczyny-objawy-i-leczenie (dostęp 03.07.2025)
- J. Mączyńska, R. Dąbrowski, Potas i magnez – sztuka suplementacji, Medycyna po Dyplomie 2018
- K. Korzeniowska i in., Zaburzenia gospodarki potasowej (część I) Hipokaliemia polekowa – przypadki zarejestrowane przez Regionalny Ośrodek Monitorowania Działań Niepożądanych Leków w Poznaniu, Farmacja Współczesna 2011, nr 4, s. 66–72
