Coraz więcej osób zmaga się z nawracającymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, bólami głowy czy problemami skórnymi, których przyczyna często leży w diecie. Wiele z tych objawów może wskazywać na nietolerancję pokarmową.
| Z tego artykułu dowiesz się: >> czym różni się nietolerancja pokarmowa od alergii pokarmowej, >> jakie są najczęściej spotykane rodzaje nietolerancji pokarmowych, >> jakie są objawy pozajelitowe i jelitowe nietolerancji pokarmowych, >> na czym polega test wodorowo-metanowy, >> dlaczego dieta eliminacyjna i wsparcie dietetyka są kluczowe w terapii. |
Spis treści:
- Co to jest nietolerancja pokarmowa?
- Nietolerancja pokarmowa a alergia pokarmowa
- Jakie są rodzaje nietolerancji pokarmowej?
- Jakie są objawy nietolerancji pokarmowej u osób dorosłych?
- Czym charakteryzuje się nietolerancja pokarmowa u dzieci?
- Objawy skórne nietolerancji pokarmowej
- Nietolerancja pokarmowa – objawy neurologiczne
- Objawy nietolerancji pokarmowej ze strony układu pokarmowego
- Jakie badania są zalecane w diagnostyce nietolerancji pokarmowych?
- Jaka jest ścieżka diagnostyczna nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten?
- Jak leczyć nietolerancję pokarmową?
- Zakończenie
- Nietolerancja pokarmowa – sekcja FAQ
Co to jest nietolerancja pokarmowa?
Nietolerancja pokarmowa jest rodzajem nadwrażliwości pokarmowej. Jest to niepożądana reakcja na pokarm, w którą nie jest zaangażowany układ immunologiczny. Występuje, kiedy organizm nie jest w stanie prawidłowo strawić pewnych składników pokarmowych, prowadząc do dyskomfortu ze strony przewodu pokarmowego.
| Ciekawostka: Szacuje się, że nawet do 20% światowej populacji doświadcza nietolerancji pokarmowej. |
Nietolerancja pokarmowa a alergia pokarmowa
Najważniejszą różnicą między nietolerancją pokarmową a alergią jest mechanizm ich powstawania. Alergia pokarmowa to reakcja immunologiczna, w której bierze udział układ odpornościowy (np. przeciwciała IgE). Natomiast nietolerancja pokarmowa to reakcja nieimmunologiczna, w której układ odpornościowy nie jest zaangażowany.
Różnice te przekładają się na odmienne objawy, możliwe powikłania oraz metody leczenia. Właściwe rozróżnienie jest kluczowe dla postawienia trafnej diagnozy i dobrania skutecznej terapii.
Nietolerancja pokarmowa wywołana jest zazwyczaj przez pokarmy spożywane często i w dużych ilościach, w przeciwieństwie do alergii, gdzie bardzo mała ilość produktu lub składnika wywołuje niepożądaną reakcję organizmu. Ponadto nietolerancja pokarmowa ujawnia się znacznie wolniej niż alergia, a objawy mogą być zróżnicowane i o łagodniejszym, stopniowo się nasilającym przebiegu.
>> Sprawdź też: Co wygląda na alergię pokarmową, choć nią nie jest?
Jakie są rodzaje nietolerancji pokarmowej?
Nietolerancje pokarmowe klasyfikuje się na podstawie mechanizmów ich powstawania. Najczęściej spotykane rodzaje to:
- nietolerancja laktozy – najbardziej rozpowszechniony typ nietolerancji, dotykający ok. 65-75% światowej populacji. Jest spowodowana niedoborem enzymu laktazy, niezbędnego do trawienia cukru mlecznego – laktozy.
- nietolerancja fruktozy – może występować jako wrodzona nietolerancja fruktozy (fruktozemia, HFI, ang. hereditary fructose intolerance) wynikająca z niedoboru enzymu aldolazy B, który jest niezbędny do dalszego metabolizowania fruktozy w wątrobie. Znacznie częściej spotykana jest nietolerancja fruktozy spowodowana zaburzeniami wchłaniania fruktozy, gdzie nieefektywnie działa białko transportowe GLUT5.
- nietolerancja sacharozy – spowodowana niedoborem kompleksu enzymatycznego sacharazy-izomaltazy.
- nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS, ang. non-celiac gluten sensitivity) – u osób z tą nadwrażliwością pojawiają się objawy jelitowe i pozajelitowe po spożyciu glutenu, bez stwierdzonej celiakii czy alergii na pszenicę,
- nietolerancja FODMAP, w tym sorbitol – reakcja na krótkołańcuchowe oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole, które są słabo wchłaniane i szybko fermentujące w jelicie cienkim,
- nietolerancja histaminy – jej przyczyną jest najczęściej niedobór lub upośledzenie działania enzymu diaminooksydazy (DAO), który odpowiada za rozkład histaminy pochodzącej z pożywienia.
Nietolerancje pokarmowe kojarzone są głównie z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, jednak mogą one manifestować się szeregiem objawów pozajelitowych, często utrudniających prawidłową diagnozę.
>> Warto sprawdzić również: Nietolerancja fruktozy a dieta. Co można jeść, czego unikać, przykładowy jadłospis?
Jakie są objawy nietolerancji pokarmowej u osób dorosłych?
Nietolerancje pokarmowe (będące reakcjami nieimmunologicznymi) u dorosłych są statystycznie częściej obserwowane niż alergie pokarmowe. Chociaż głównie prowadzą do dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, mogą wywoływać także szereg objawów pozajelitowych, niezwiązanych bezpośrednio z żołądkiem czy jelitami.
Przykładowo, w przypadku nadwrażliwości na gluten niebędącej celiakią (NCGS), u osób dorosłych często obserwuje się zarówno dolegliwości jelitowe, jak i pozajelitowe, które ustępują po eliminacji glutenu z diety.
>> Przeczytaj również: Dieta bezglutenowa – co jeść a czego unikać? Przykładowy jadłospis i przepisy
Czym charakteryzuje się nietolerancja pokarmowa u dzieci?
Nietolerancje pokarmowe u dzieci przede wszystkim wywołują objawy ze strony układu pokarmowego. Najczęściej spotykana jest nietolerancja laktozy, która przyczynia się do pojawienia się:
- kolek
- wzdęć,
- bólu brzucha,
- biegunek.
Rzadziej można obserwować problemy skórne (np. nasilenie objawów atopowego zapalenia skóry) lub niespecyficzne dolegliwości ze strony układu oddechowego (np. przewlekły katar lub kaszel).
W przypadku poważnych, nieleczonych nietolerancji, jak np. wrodzona nietolerancja fruktozy lub w przypadku nieuzasadnionych, restrykcyjnych diet eliminacyjnych, może dojść do zaburzeń wzrastania i niedoborów żywieniowych.
Właściwa diagnostyka jest w tym przypadku szczególnie ważna, ponieważ eliminacja podstawowych produktów spożywczych (jak mleko czy zboża) u dziecka może poważnie wpłynąć na jego prawidłowy rozwój.
Objawy skórne nietolerancji pokarmowej
Objawy skórne są częściej obserwowane w przebiegu alergii. Jednak w kontekście nieimmunologicznych nadwrażliwości pokarmowych (nietolerancji) również mogą pojawić się następujące symptomy dermatologiczne, takie jak:
- wysypka skórna,
- zapalenie skóry,
- trądzik różowaty,
- obrzęk naczynioruchowy.
Nietolerancja pokarmowa – objawy neurologiczne
Nietolerancje pokarmowe rzadko powodują ciężkie objawy neurologiczne. Neurologiczne symptomy, takie jak zmiany stanu psychicznego, znaczne osłabienie czy utrata przytomności, są typowe dla gwałtownych reakcji alergicznych (np. wstrząsu anafilaktycznego).
Jednak w przypadku niektórych nietolerancji, zwłaszcza nadwrażliwości na gluten niebędącej celiakią (NCGS), obserwuje się szereg objawów pozajelitowych o charakterze neurologicznym. Należą do nich, m.in.:
- uczucie „mgły mózgowej” (zaburzenia koncentracji i pamięci, otępienie),
- częste bóle głowy/migreny,
- przewlekłe zmęczenie,
- neuropatia obwodowa (drętwienie, mrowienie kończyn).
Ponadto w spektrum zaburzeń związanych z glutenem opisywana jest także ataksja glutenowa (GA), charakteryzująca się niezbornością ruchów, problemami z równowagą i koordynacją.
Również w przypadku nietolerancji histaminy mogą wystąpić objawy neurologiczne i psychiczne, ponieważ histamina jest neuroprzekaźnikiem. Najczęściej obserwowane dolegliwości, to:
- bóle głowy/migreny (histamina działa rozszerzająco na naczynia krwionośne, co może wywoływać ból),
- zawroty głowy,
- problemy ze snem (bezsenność),
- uderzenia gorąca i zaczerwienienie twarzy,
- zaburzenia koncentracji i uczucie niepokoju.
Objawy nietolerancji pokarmowej ze strony układu pokarmowego
Dolegliwości ze strony układu pokarmowego to główne i najbardziej charakterystyczne objawy nietolerancji pokarmowej. Wynikają one z niezdolności organizmu do prawidłowego trawienia danego składnika. Objawy ze strony przewodu pokarmowego obejmują, m.in.:
- wzdęcia,
- biegunkę,
- zaparcia,
- gazy,
- refluks.
Ponadto dochodzi do nieprawidłowego wchłanianie makro- i mikroskładników, tzw. malabsorpcji. Jest to potencjalnie najpoważniejsza długoterminowa konsekwencja nieleczonej lub źle prowadzonej nietolerancji pokarmowej.
>> Warto przeczytać: Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)
Jakie badania są zalecane w diagnostyce nietolerancji pokarmowych?
Rodzaj badań w kierunku nietolerancji pokarmowych zależy od rodzaju podejrzewanej nietolerancji. Przy podejrzeniu nietolerancji laktozy, fruktozy, sacharozy czy FODMAP (np. sorbitolu) podstawową metodą diagnostyczną są wodorowo-metanowe testy oddechowe.
Testy te wykorzystują fakt, że niestrawione cukry przechodzące do jelita grubego są fermentowane przez bakterie, co prowadzi do produkcji gazów, głównie wodoru i metanu. Gazy te są wchłaniane do krwi, transportowane do płuc i wydychane z powietrzem.
Przeprowadzenie testu oddechowego wymaga ścisłego przestrzegania protokołu, aby zapewnić wiarygodność wyników. Procedura badania obejmuje następujące elementy:
- Przygotowanie do badania:
- należy być na czczo, tj. bez posiłku przez 8-12 godzin przed badaniem.
- zastosować niskowęglowodanową dietę (ubogą w błonnik i łatwo fermentujące węglowodany) przez 1–2 dni przed testem. Jest to niezbędne, aby zminimalizować produkcję gazów jelitowych przez bakterie, co mogłoby zafałszować wynik.
- Pomiar wyjściowy (bazowy):
- należy pobrać pierwszą próbkę powietrza wydychanego przed wypiciem roztworu zawierającego badaną substancję. Wartość ta jest punktem odniesienia, służącym do oceny, czy wzrost gazów jest wynikiem podania substancji testowej.
- Faza prowokacji:
- należy spożyć roztwór zawierający określoną, wysoką dawkę badanego cukru (np. laktozy w teście na nietolerancję laktozy lub fruktozy w teście na nietolerancję fruktozy).
- Kolejne pomiary:
- przez następne 3 godziny próbki powietrza wydychanego należy pobierać w regularnych odstępach czasu (zwykle co ok. 20 minut). Ma to na celu uchwycenie momentu, w którym niestrawiony cukier dotrze do jelita grubego i rozpocznie się fermentacja, prowadząca do wzrostu stężenia wodoru i/lub metanu.
Dodatni wynik stwierdza się, gdy stężenie wodoru i/lub metanu w wydychanym powietrzu znacząco przekroczy wartość bazową.
| Warto podkreślić, że… Nowoczesne testy mierzą zarówno wodór, jak i metan, ponieważ u części populacji bakterie produkują głównie metan. Pomiary tylko wodoru mogą prowadzić do fałszywie ujemnych wyników. |
>> Dowiedz się więcej z artykułu: Nadmierne gazy w jelitach – dlaczego powstają i jak się ich pozbyć?
Jaka jest ścieżka diagnostyczna nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten?
Profesjonalna diagnostyka jest niezwykle ważna, ponieważ często pacjenci sami stawiają sobie diagnozę, co może prowadzić do niepotrzebnych restrykcji dietetycznych, gorszej jakości życia i ryzyka niedoborów żywieniowych.
Diagnostyka nadwrażliwości na gluten niebędącej celiakią (NCGS) jest procesem wieloetapowym i obejmuje następujące kroki:
- Wykluczenie celiakii – ujemna serologia i brak atrofii kosmków jelitowych.
- Wykluczenie alergii na pszenicę – ujemny test skórny i prawidłowy poziom przeciwciał IgE.
- Dieta eliminacyjna – poprawa objawów po wprowadzeniu diety bezglutenowej zazwyczaj na okres sześciu tygodni.
- Próba prowokacyjna – nawrót objawów podczas próby prowokacyjnej z glutenem.
Właściwe postępowanie diagnostyczne jest ważne również w przypadku innych rodzajów nietolerancji pokarmowych.
>> Może Cię zainteresować: Dieta bezglutenowa u osób bez celiakii – czy ją stosować?
Jak leczyć nietolerancję pokarmową?
Podstawową strategią w leczeniu nietolerancji pokarmowej jest eliminacja problematycznych pokarmów, a więc zastosowanie diety eliminacyjnej polegającej na usunięciu składnika wywołującego objawy. Przykładowo w sytuacji NCGS stosuje się dietę bezglutenową. Ważne jest aby produkty, które zostaną wykluczone z diety były zastąpione innymi, charakteryzującymi się podobną wartością odżywczą.
W niektórych przypadkach, np. w nietolerancji laktozy, można rozważyć suplementację brakującego enzymu trawiennego – laktazy.
Bardzo istotne jest indywidualne poradnictwo i wsparcie ze strony specjalistów, w tym dietetyka, aby stosowana dieta eliminacyjna była prawidłowo zbilansowana, co minimalizuje ryzyko niedoborów żywieniowych.
Zakończenie
Nietolerancja pokarmowa to niekorzystna reakcja organizmu, na niektóre składniki pokarmowe, która nie angażuje układu odpornościowego. W sytuacji potrzeby zidentyfikowania przyczyny dolegliwości i doboru odpowiedniej diety, należy wykonać specjalistyczne badania diagnostyczne.
Nietolerancja pokarmowa – sekcja FAQ
To zależy od rodzaju nietolerancji pokarmowej. Należy przede wszystkim wyeliminować z diety pokarm lub składnik, który wywołuje objawy, a następnie, we współpracy z dietetykiem, wdrożyć dobrze zbilansowaną dietę, aby uniknąć niedoborów żywieniowych.
Wysypka, zapalenie skóry lub obrzęk naczynioruchowy są jednymi z objawów ogólnej nadwrażliwości pokarmowej. Choć objawy te są silniej związane z reakcjami alergicznymi, mogą być również manifestacją nietolerancji.
Diagnostyką i leczeniem nietolerancji pokarmowych zajmuje się najczęściej lekarz gastroenterolog lub alergolog. Kluczowe jest również wsparcie dietetyka w zakresie planowania odpowiedniej diety.
Leczenie polega głównie na eliminacji problematycznego pokarmu z diety. W niektórych przypadkach można rozważyć suplementację enzymatyczną.
Nietolerancja pokarmowa często objawia się zaburzeniami rytmu wypróżnień, takimi jak biegunka lub zaparcia. W przypadku złego wchłaniania składników odżywczych stolec może mieć cechy stolca tłuszczowego.
Piśmiennictwo
- Ciborowska H. i Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie chorego i zdrowego człowieka. Wyd. PZWL, 2009,
- GarganoD., Ramapraba AppannaR. , Santonicola A. i in. Food Allergy and Intolerance: A Narrative Review on Nutritional Concerns. Nutrients, 2021, 13(5), 1638,
- Hage G., SacreY., HaddadJ. i in. Food Hypersensitivity: Distinguishing Allergy from Intolerance, Main Characteristics, and Symptoms-A Narrative Review. Nutrients, 2025, 17(8), 1359,
- ZingoneF., BertinL., Maniero D. i in. Myths and Facts about Food Intolerance: A Narrative Review. Nutrients, 2023, 15(23), 4969.
