Spożywanie wody i pokarmów z niepewnych źródeł w trakcie przebywania na terenach tropikalnych i subtropikalnych może skończyć się zakażeniem pierwotniakiem wywołującym pełzakowicę (groźną chorobę pasożytniczą). Schorzenie to może wiązać się z ryzykiem wystąpienia różnych powikłań.
| Z tego artykułu dowiesz się: >> co to jest ameboza i jaki patogen za nią odpowiada, >> jak często występuje ameboza i na jakich obszarach istnieje największe ryzyko zakażenia, >> jak objawia się pełzakowica i co robić w razie wystąpienia symptomów choroby, >> na czym polega diagnostyka i leczenie pełzakowicy, >> z jakimi powikłaniami można mieć do czynienia w przebiegu amebozy. |
Spis treści:
- Czym jest pełzakowica (ameboza)?
- Jak często występuje pełzakowica?
- Przyczyny amebozy
- Ameboza: objawy choroby
- Diagnostyka pełzakowicy: jakie badania wykonać?
- Pełzak czerwonki: leczenie zakażonych amebozą
- Amebioza: profilaktyka zakażeń
- Pełzakowica: podsumowanie informacji o amebozie
Czym jest pełzakowica (ameboza)?
Pełzakowica (ameboza) to schorzenie zakaźne przewodu pokarmowego wywoływane przez pierwotniaka Entamoeba histolytica. W klasyfikacji ICD-10 choroba ta oznaczona jest kodem A06. Entamoeba histolytica może wywoływać czerwonkę bakteryjną, czyli zapalenie jelita grubego. Schorzenie może mieć zróżnicowany obraz kliniczny, w tym przebiegać w sposób bezobjawowy.
W niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania amebozy związane z zajęciem innych układów, w tym układu oddechowego, sercowo-naczyniowego czy ośrodkowego układu nerwowego. Nieleczona objawowa pełzakowica może grozić zgonem na skutek poważnych powikłań. Na cięższy przebieg amebozy narażone są szczególnie osoby z obniżoną odpornością, przyjmujące leki immunosupresyjne, ale również starsi pacjenci, kobiety w ciąży i dzieci.
>> Przeczytaj: Infekcje pasożytnicze u dorosłych
Jak często występuje pełzakowica?
Entamoeba histolytica jest organizmem kosmopolitycznym, a więc odnotowywanym na całym świecie. Do zakażenia najczęściej dochodzi jednak w rejonach tropikalnych, subtropikalnych i na terenach zaniedbanych pod kątem sanitarnym (między innymi kraje takie jak Tajlandia, Indonezja, czy Indie). Zakażenia odnotowane w Polsce określa się mianem zakażeń zawleczonych (najczęściej przez podróżnych wracających z krajów tropikalnych i subtropikalnych).
Jak donosi literatura, rocznie odnotowuje się nawet 50 milionów zachorowań na amebozę, a liczba zgonów z powodu tego schorzenia i jego powikłań to nawet 50-100 tysięcy (w ujęciu rocznym). Stawia to amebozę w czołówce schorzeń pasożytniczych o największej śmiertelności.
>> Sprawdź: Pasożyty w płucach i objawy ich występowania
Przyczyny amebozy
Bezpośrednią przyczyną amebozy jest zakażenie pierwotniakiem Entamoeba histolytica, nazywanym również pełzakiem czerwonki. Postać tego pierwotniaka, nazywana trofozoitem, jest zdolna do wytwarzania enzymów proteolitycznych, które niszczą błonę śluzową jelita grubego i prowadzą do powstawania owrzodzeń w jej obrębie. Skutkuje to pojawieniem się objawów ze strony przewodu pokarmowego.
Pierwotniaki Entamoeba histolytica mogą również dostać się do jamy otrzewnej i innych narządów organizmu, gdzie ich obecność prowadzi do pojawienia się tak zwanych ropni amebowych. Tego rodzaju zmiany mogą pojawić się na przykład w obrębie wątroby, płuc czy też mózgu.
Jak dochodzi do zakażenia pasożytem pełzaka czerwonki?
Rezerwuarem amebozy są ludzie, zaś źródłem zakażenia są chorzy, ale i nosiciele Entamoeba histolytica, którzy wydalają wraz z kałem cysty tego pierwotniaka. Z cyst w jelicie grubym uwalniają się trofozoity, a więc ta postać pierwotniaka, która zdolna jest do enzymatycznego uszkodzenia przewodu pokarmowego i innych narządów.
Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą pokarmową, poprzez spożycie pokarmu lub wody zanieczyszczonej cystami Entamoeba histolytica. Do zakażenia może dojść również na skutek bezpośredniego kontaktu z chorym (cysty mogą być przenoszone przez zabrudzone ręce), czy poprzez przedmioty (na przykład monety, banknoty, bieliznę, czy ręczniki). Inną drogą zakażenia są kontakty seksualne (oralno-analne).
Warto wiedzieć, że cysty Entamoeba histolytica giną podczas gotowania (nie są odporne na temperaturą poniżej -5°C i powyżej 40°C), co sprawia, że na obszarach endemicznego występowania amebozy powinno się unikać spożywania nieprzegotowanej wody. Cysty zachowują swoją zakaźność nawet do kilku tygodni, szczególnie w ciepłym i wilgotnym środowisku.
Ameboza: objawy choroby
Warto mieć świadomość, że w dużym odsetku przypadków zakażenie Entamoeba histolytica może przebiegać w sposób bezobjawowy. Inwazyjna postać choroby manifestuje się najczęściej jako pełzakowe zapalenie jelita grubego, któremu towarzyszą takie objawy kliniczne jak:
- biegunka z domieszką śluzu i/lub krwi,
- kurczowy ból brzucha,
- osłabienie, obniżenie apetytu,
- stan podgorączkowy, niekiedy gorączka,
- ból głowy,
- ból w okolicy lędźwiowej.
Należy wiedzieć, że objawy pełzakowego zapalenia jelita grubego rozwijają się w większości przypadków powoli, z okresami remisji, a więc wyciszenia objawów chorobowych. Okres wylęgania, a więc czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów choroby, trwa od około 1 tygodnia do nawet 4 miesięcy.
Powikłania związane z pełzakowym zapaleniem jelita grubego to przede wszystkim:
- zapalenie wyrostka robaczkowego,
- martwica ściany jelita grubego,
- perforacja jelita,
- zapalenie otrzewnej,
- krwawienie z jelita,
- owrzodzenie okołoodbytowe,
- guz pełzakowy – jest to niedrożność jelita grubego, powstała na skutek nasilonego stanu zapalnego,
- przetoki odbytniczo-pochwowe,
- toksyczne rozdęcie okrężnicy.
>> Zobacz: Czerwonka (dyzenteria) – co to za choroba? Objawy i leczenie
Ameboza: objawy pozajelitowe
W niektórych sytuacjach może dojść do rozsiewu zakażenia poza przewód pokarmowy. Można wówczas obserwować między innymi obecność:
- ropni w obrębie wątroby – objawiają się bólami w nadbrzuszu, nudnościami, wymiotami, niekiedy również gorączką i utratą masy ciała; ropień najczęściej lokalizuje się w prawym płacie wątroby,
- ropni w obrębie mózgu – powikłanie to obarczone jest wysoką śmiertelnością,
- przetok i ropnie w obrębie skóry,
- ropni w obrębie tkanki płucnej – symptomy tego powikłania to przede wszystkim odpluwanie ropnych mas, niekiedy duszność i ból w klatce piersiowej o charakterze opłucnowym,
- pełzakowego zapalenie osierdzia – może objawiać się niewydolnością serca i zaburzeniami rytmu.
>> Sprawdź: Przetoka odbytu – czym jest? Objawy, przyczyny i leczenie
Diagnostyka pełzakowicy: jakie badania wykonać?
Badania, które wykonuje się w trakcie diagnostyki pełzakowicy, to przede wszystkim:
- oznaczenie swoistych antygenów pierwotniaka metodą ELISA – materiałem do badania jest kał; procedura ta pozwala na odróżnienie E. histolytica od innych pełzaków, które nie odpowiadają za amebozę, a mogą być nie do odróżnienia w klasycznym badaniu mikroskopowym kału,
- wykrywanie materiału genetycznego (kwas deoksyrybonukleinowy – DNA) E. histolytica metodą PCR–– materiałem w tym przypadku jest zazwyczaj kał, ale przy podejrzeniu pełzakowicy pozajelitowej również treść ropni,
- wykrywanie pierwotniaka (trofozoitów) w obrębie błony śluzowej jelita grubego – w tym celu konieczne jest wykonanie procedury inwazyjnej, a więc badania endoskopowego i pobranie wycinków błony śluzowej.
W przypadku podejrzenia zajęcia innych układów niezwykle pomocne są również badania obrazowe, w tym badanie USG, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.
Badania laboratoryjne w diagnozie amebozy
Badania laboratoryjne, które wykonuje się niekiedy w diagnostyce amebozy to oznaczenie swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko Entamoeba histolytica w surowicy krwi. Wynik tego badania nie pozwala jednak na odróżnienie zakażenia aktywnego od zakażenia przebytego, ponieważ przeciwciała utrzymują się w surowicy jeszcze wiele lat po przebyciu zakażenia.
Pełzak czerwonki: leczenie zakażonych amebozą
Należy wyraźnie podkreślić, że leczeniu podlegają nie tylko chorzy objawowi, ale i bezobjawowi nosiciele. Wynika to z faktu, że stanowią oni źródło zakażenia (wydalają cysty). W leczeniu przyczynowym pełzakowicy stosuje się takie substancje jak:
- metronidazol i tynidazol – jest to terapia pierwszego rzutu w przypadku inwazji tkankowej,
- nitazoksanid, chlorochina – są to leki stosowane w terapii drugiego rzutu,
- substancje aktywne tylko w świetle jelita grubego – należy do nich diloksanid, jodochinol i paromomycyna; terapia ta stosowana jest u nosicieli Entamoeba histolytica oraz każdorazowo po przeleczeniu postaci objawowej choroby.
W przypadku ropni, które nie ustępują po leczeniu farmakologicznym konieczne może być postępowanie zabiegowe w postaci nakłucia przezskórnego ropnia i aspiracji jego treści.
>> Przeczytaj również: Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity
Amebioza: profilaktyka zakażeń
W celu zapobiegania zakażeniu pierwotniakiem Entamoeba histolytica należy pamiętać o częstym myciu rąk, a także unikaniu spożywania wody i pożywienia z nieznanych źródeł, szczególnie w rejonach endemicznego występowania pełzakowicy. Do profilaktyki pełzakowicy zalicza się również unikanie przygodnych kontaktów seksualnych.
Pełzakowica: podsumowanie informacji o amebozie
- Pełzakowica to zakażenie pierwotniakowe, wywołane przez Entamoeba histolytica, które może wiązać się z wystąpieniem poważnych powikłań.
- Do zakażenia Entamoeba histolytica dochodzi najczęściej drogą pokarmową, na skutek spożycia wody i/lub pokarmu zanieczyszczonego cystami tego pierwotniaka. Możliwe jest również zakażenie w czasie oralno-analnego kontaktu seksualnego.
- Ameboza może przebiegać zarówno w sposób bezobjawowy, jak i objawiać się nasilonymi objawami ze strony przewodu pokarmowego (pełzakowe zapalenie jelita grubego) i innych narządów.
- W diagnostyce pełzakowicy wykorzystuje się zarówno badania laboratoryjne, mikrobiologiczne, jak i obrazowe.
- Terapia amebozy polega zarówno na leczeniu objawowym symptomów ze strony przewodu pokarmowego, jak i leczeniu substancjami przeciwpierwotniakowymi.
Bibliografia
- M. Gomulska, Pełzakowica – zagrożenie wciąż realne, Forum Zakażeń 2017;8(2):133–137,
- Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003,
- S. Begum i inni, Immune evasion mechanisms of Entamoeba histolytica: progression to disease. Front Microbiol 2015;6:1394,
- H. Stypułkowska-Misiurewicz H, A. Baumann, Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku. Prz Epidemiol 2010;64(2):199– 203,
- A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.
