Rzekomobłoniaste zapalenie jelit (RZJ) to jedna z najcięższych postaci biegunki poantybiotykowej. Początkowo może przebiegać łagodnie, ale nieleczone szybko prowadzi do odwodnienia i powikłań. Dowiedz się, jak rozpoznać pierwsze symptomy, kiedy zgłosić się na badania i jakie terapie oferuje współczesna medycyna – sprawdź, jak skutecznie chronić siebie i swoich bliskich.
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym dokładnie jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit i co je wywołuje,
- jakie objawy powinny Cię zaalarmować i skłonić do wizyty u lekarza,
- jak krok po kroku wygląda diagnostyka laboratoryjna i obrazowa,
- jakie są aktualne metody leczenia oraz rokowania, a także jak zapobiegać nawrotom.
Spis treści:
- Czym jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit?
- Przyczyny rzekomobłoniastego zapalenia jelit
- Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit
- Diagnostyka – jakie badania wykonać?
- Jak leczyć rzekomobłoniaste zapalenie jelit?
- Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – najczęstsze pytania (FAQ)
- Podsumowanie
Czym jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit?
Rzekomobłoniaste zapalenie jelit (w klasyfikacji ICD-10 oznaczone kodem A04.7) to ostra, gwałtownie rozwijająca się postać zapalenia jelita grubego, wywołana przez toksynotwórcze szczepy Clostridioides difficile. Toksyny bakteryjne (A i B) niszczą komórki nabłonka, tworząc żółtawe „błony rzekome” widoczne w badaniu endoskopowym. Choroba jest uznawana za najcięższe powikłanie biegunki poantybiotykowej, dlatego wymaga szybkiej diagnozy i leczenia. Niepodjęcie terapii może skutkować ostrym rozdęciem okrężnicy (tzw. megacolon toxicum), czyli gwałtownym poszerzeniem jelita, pęknięciem jego ściany (perforacją) oraz uogólnionym zakażeniem organizmu prowadzącym do wstrząsu septycznego.
>> Przeczytaj również: Biegunka z krwią – możliwe przyczyny. Co mogą oznaczać krwawe biegunki?
Przyczyny rzekomobłoniastego zapalenia jelit
Najczęstszą przyczyną rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest stosowanie antybiotyków, które zaburzają równowagę naturalnej mikroflory jelitowej. Szczególnie niebezpieczne są leki o szerokim spektrum działania, takie jak klindamycyna, fluorochinolony oraz cefalosporyny drugiej i trzeciej generacji – zwłaszcza ceftriakson, szeroko stosowany w leczeniu infekcji szpitalnych. Ryzyko zakażenia wzrasta u osób starszych (powyżej 65. roku życia), hospitalizowanych, przewlekle leczonych inhibitorami pompy protonowej lub lekami immunosupresyjnymi. Bakterie Clostridioides difficile przenoszą się głównie drogą pokarmową – poprzez połknięcie opornych spor obecnych na niedostatecznie zdezynfekowanych powierzchniach, sprzęcie medycznym lub w kontakcie z osobą zakażoną.
>> Dowiedz się więcej: Antybiotyki – do czego prowadzi ich nadużywanie i jak temu przeciwdziałać?
Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit
Najczęstsze symptomy to:
- wodnista biegunka (nawet ≥10 luźnych stolców/dobę) o ostrym zapachu,
- kurczowy ból i wzdęcie brzucha,
- gorączka i ogólne osłabienie,
- nudności, utrata łaknienia, odwodnienie.
Objawy często ustępują po odstawieniu antybiotyku. W cięższych przypadkach może dojść do powikłań wymagających interwencji:
- toksemia (zatrucie organizmu toksynami),
- ostre rozdęcie jelita (megacolon toxicum),
- zapalenie otrzewnej, perforacja jelita,
- wstrząs.
| Ważne! Rzekomobłoniaste zapalenie jelit może rozwijać się bardzo szybko. Jeśli po antybiotykoterapii pojawi się intensywna biegunka, gorączka i ból brzucha – nie zwlekaj z konsultacją lekarską. Wczesna diagnoza zmniejsza ryzyko powikłań. |
>> Przeczytaj również: Zespół jelita nadwrażliwego – objawy, diagnostyka, leczenie
Diagnostyka – jakie badania wykonać?
Rozpoznanie opiera się na wykryciu toksyn C. difficile w kale pacjenta z biegunką.
Badania wykonuje się tylko u osób z objawami – nie ma potrzeby powtarzać ich w trakcie leczenia ani po zakończeniu terapii.
Najczęściej stosowany algorytm:
- Test na dehydrogenazę glutaminianową (GDH) – bardzo czuły, ale nie odróżnia szczepów toksynotwórczych.
- Test na toksyny A/B w kale – potwierdza, czy bakteria produkuje toksyny.
- PCR (NAAT) – badanie genetyczne toksyn, stosowane przy niejednoznacznych wynikach.
Dodatkowo lekarz może zlecić:
- morfologię i kreatyninę – do oceny ogólnego stanu chorego,
- kalprotektynę w kale – marker stanu zapalnego jelit,
- kolonoskopię – tylko w nietypowych lub ciężkich przypadkach, np. przy podejrzeniu powikłań.
Jak leczyć rzekomobłoniaste zapalenie jelit?
Celem leczenia jest zahamowanie namnażania bakterii, usunięcie toksyn i przywrócenie równowagi mikroflory jelitowej.
Leczenie opiera się na dwóch głównych krokach:
- Odstawienie antybiotyku, który doprowadził do zaburzenia mikroflory jelitowej.
- Wdrożenie leczenia przyczynowego, skierowanego przeciwko Clostridioides difficile.
Stosowane leki:
- fidaksomycyna – najczęściej zalecana ze względu na skuteczność i niskie ryzyko nawrotów,
- wankomycyna doustna – alternatywa w przypadku braku fidaksomycyny,
- metronidazol – rzadziej stosowany, zarezerwowany dla wyjątkowych sytuacji.
W razie nawrotów:
- można zastosować zmodyfikowane schematy leczenia lub
- Leki przeciwbiegunkowe (np. loperamid) nie są zalecane, ponieważ mogą nasilać przebieg choroby.
rozważyć przeszczep mikrobioty jelitowej (FMT).
Rokowania
Szybkie wdrożenie leczenia prowadzi do wyleczenia u >90 % chorych. Nawroty występują jednak u 20–30 %. Gorsze rokowanie obserwuje się u osób starszych, z chorobami współistniejącymi lub zakażonych szczególnie agresywnym szczepem Clostridioides difficile 027. Niekorzystnie rokują też wysokie wskaźniki zapalne (CRP, leukocytoza) przy przyjęciu.
Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – najczęstsze pytania (FAQ)
Największe ryzyko wiąże się z klindamycyną, fluorochinolonami (np. cyprofloksacyna) i cefalosporynami wyższych generacji. Średnie – z penicylinami i makrolidami, najmniejsze – z aminoglikozydami czy tetracyklinami.
Objawy zwykle ustępują w ciągu 3–5 dni od rozpoczęcia terapii, jednak pełny kurs leczenia trwa 10 dni, a monitorowanie nawrotów – do 8 tygodni.
Zalecana jest lekkostrawna dieta: kleik, gotowane warzywa, chudy drób, banany. Unikaj nabiału, cukru i błonnika nierozpuszczalnego, które nasilają biegunkę. Nawadniaj się doustnymi płynami elektrolitowymi.
Tak – odporne formy przetrwalnikowe (spory) bakterii C. difficile przenoszą się drogą fekalno‑oralną, czyli przez kontakt z zakażonymi powierzchniami lub brudnymi rękami. Myj ręce wodą z mydłem, używaj własnego ręcznika i dezynfekuj powierzchnie środkami niszczącymi spory.
Klindamycyna zaburza równowagę mikroflory jelitowej, eliminując pożyteczne bakterie chroniące jelito przed patogenami. W takiej sytuacji C. difficile może łatwiej się namnażać i wytwarzać toksyny prowadzące do zapalenia.
Podsumowanie
- Rzekomobłoniaste zapalenie jelit to ciężkie powikłanie antybiotykoterapii, wywołane toksynami Clostridioides difficile.
- Alarmujące objawy to wodnista biegunka, ból brzucha i gorączka po antybiotykach.
- Diagnostyka opiera się na wykryciu toksyn w kale i badaniach molekularnych.
- Leczeniem z wyboru jest fidaksomycyna lub wankomycyna; nawroty wymagają indywidualnej strategii.
- Profilaktyka obejmuje racjonalne stosowanie antybiotyków i higienę rąk.
Bibliografia
- Fleischer‑Stępniewska K. i wsp. Zakażenie Clostridioides difficile i rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Interna Szczeklika.
- Kuchar E. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit. mp.pl.
- Clark T., Wiselka M. Zakażenie Clostridium difficile. podyplomie.pl
