Szczelina odbytu – objawy, przyczyny i skuteczne metody leczenia

Szczelina odbytu to jedno z najczęstszych, a zarazem najbardziej bolesnych schorzeń proktologicznych. Choć u większości pacjentów goi się samoistnie w ciągu kilku tygodni, nieleczona może przejść w formę przewlekłą i znacząco obniżyć jakość życia. W artykule przedstawiamy kluczowe informacje: definicję, objawy, przyczyny oraz metody diagnostyki i leczenia. Podpowiadamy również, jak dieta i codzienne nawyki mogą wspierać proces gojenia.

Spis treści:

1. Czym jest szczelina odbytu?
2. Jakie są przyczyny szczeliny odbytu?
3. Objawy szczeliny odbytu
4. Szczelina odbytu u dzieci
5. Diagnostyka szczeliny odbytu
6. Jak leczyć szczelinę odbytu?
   • Leczenie zachowawcze (złoty standard)
   • Leczenie inwazyjne
7. Dieta wspomagająca leczenie szczeliny odbytu
8. Szczelina odbytu – często zadawane pytania
9. Szczelina odbytu – podsumowanie

Czym jest szczelina odbytu?

Szczelina odbytu to wąskie pęknięcie delikatnej skóry i śluzówki, które wyściełają końcowy odcinek jelita (kanał odbytu). Najczęściej pojawia się na tylnej ściance, dokładnie w linii środkowej. Ze względu na czas trwania wyróżnia się:

• ostrą – objawy ≤ 8 tyg., brzegi rany gładkie, świeże;
• przewlekłą – objawy > 8 tyg., brzegi zgrubiałe, widoczne włókna zwieracza, często towarzyszy skórny fałd wartowniczy.

>> Zobacz również: Hemoroidy (żylaki odbytu) – objawy, przyczyny i leczenie

Jakie są przyczyny szczeliny odbytu?

Najczęstsze czynniki mechaniczne i funkcjonalne:

• przewlekłe zaparcia i oddawanie twardego stolca,
• biegunki oraz częste wypróżnienia drażniące okolice odbytu,
• uraz porodowy (szczególnie przednia szczelina u kobiet),
• penetracja analna,
• wzmożone napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego (stres lub niektóre choroby neurologiczne),
• słabsze ukrwienie tylnej ściany kanału odbytu.

Szczelina może być wtórnym objawem innych chorób: nieswoistych zapaleń jelit (choroba Leśniowskiego‑Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), gruźlicy, kiły, zakażenia HIV, białaczki czy raka kanału odbytu.

Objawy szczeliny odbytu

Najczęstsze objawy szczeliny odbytu to: nagły, ostry ból podczas wypróżniania (może utrzymywać się do kilku godzin); jasnoczerwona krew na papierze toaletowym lub w muszli; pieczenie, świąd i uczucie „rozrywania” w okolicy odbytu; odruchowe napinanie zwieracza i lęk przed kolejnym wypróżnieniem.

>> Przeczytaj również: Krew z odbytu – możliwe przyczyny i diagnostyka krwawienia z odbytu

Szczelina odbytu u dzieci

U najmłodszych pacjentów szczelina najczęściej wynika z nawykowego wstrzymywania stolca i diety ubogiej w błonnik. Typowe objawy to: płacz podczas wypróżniania, ślady krwi na pieluszce lub papierze oraz unikanie parcia. Postępowanie opiera się głównie na modyfikacji diety (więcej błonnika i płynów), edukacji rodziców i treningu toaletowego oraz maściach znieczulających dostosowanych do wieku dziecka.

>> To może Cię zainteresować : Zaparcia u dziecka – praktyczne wskazówki dla rodziców

Diagnostyka szczeliny odbytu

Rozpoznanie stawia lekarz na podstawie wywiadu i badania okolicy odbytu. Gdy obraz kliniczny jest nietypowy lub dolegliwości utrzymują się pomimo leczenia, wykonuje się:

• anoskopię (oglądanie kanału odbytu krótkim wziernikiem) lub rektoskopię (badanie dalszego odcinka odbytnicy),
• kolonoskopię (przy podejrzeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD) lub nowotworu),
• badania laboratoryjne w kierunku chorób zakaźnych (np. HIV, kiły, chlamydiozy).

Jak leczyć szczelinę odbytu?

Leczenie zachowawcze (złoty standard)

• Dieta bogata w błonnik i odpowiednie nawodnienie,
• Ciepłe, 10‑minutowe nasiadówki 2–3 × dziennie,
• Maści lub żele z lidokainą (działanie przeciwbólowe),
• Maści rozkurczające mięsień zwieracza: nifedypina, diltiazem lub nitrogliceryna (zgodnie z zaleceniem lekarza).
• Doustne środki zmiękczające stolec (np. laktuloza, makrogole).

Stosowanie powyższych metod pozwala wyleczyć większość ostrych szczelin bez potrzeby interwencji chirurgicznej.

Leczenie inwazyjne

Gdy objawy utrzymują się > 6–8 tyg. mimo pełnego leczenia zachowawczego, rozważa się: iniekcję toksyny botulinowej do zwieracza; boczną sfinkterotomię wewnętrzną – skuteczność > 90 %, niskie ryzyko nietrzymania gazów lub stolca przy odpowiedniej kwalifikacji.

Dieta wspomagająca leczenie szczeliny odbytu

Dobrze skomponowana dieta działa jak naturalny „opatrunek” od środka: zmiękcza stolec, ułatwia wypróżnianie i ogranicza mechaniczne drażnienie pęknięcia. Błonnik wiąże wodę, tworząc miękką masę kałową, a fermentowane produkty mleczne wspierają korzystną mikroflorę, która sprzyja regeneracji tkanek. Dzięki temu szczelina goi się szybciej i rzadziej przechodzi w formę przewlekłą.

Produkty zalecane: świeże warzywa i owoce, pełnoziarniste zboża, nasiona roślin strączkowych, orzechy, siemię lniane, fermentowane produkty mleczne.

Do ograniczenia: biały ryż, rafinowane pieczywo, nadmiar bananów i czekolady, ostre przyprawy, alkohol, nadmierna kawa, żywność wysokoprzetworzona.

Regularna aktywność fizyczna, unikanie długotrwałego siedzenia i prawidłowe nawyki toaletowe (nieprzedłużone parcie) wspierają gojenie.

Szczelina odbytu – często zadawane pytania

Szczelina odbytu – podsumowanie

• Szczelina odbytu to bolesne pęknięcie błony śluzowej kanału odbytu.
• Zwykle wynika z zaparć lub biegunek.
• Dieta bogata w błonnik, ciepłe nasiadówki i maści rozkurczające leczą większość świeżych szczelin.
• Utrzymujące się objawy (> 6–8 tyg.) wymagają konsultacji i niekiedy zabiegu sfinkterotomii, by zapobiec powikłaniom.

Bibliografia

1. Ciesielski P., Kołodziejczak M. Szczelina odbytu. Interna Szczeklika, mp.pl, 2024.
2. Stewart D.B. Anal fissure: Clinical manifestations, diagnosis, prevention. UpToDate, aktualizacja 2025.
3. Bleday R. Anal fissure: Medical management. UpToDate, aktualizacja 2025.