TSS (toxic shock syndrome): przyczyny, objawy i leczenie zespołu wstrząsu toksycznego

Zespół wstrząsu toksycznego (TSS) to rzadkie, ale potencjalnie śmiertelne powikłanie infekcji bakteryjnej, które może wystąpić zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Najczęściej kojarzony jest z używaniem tamponów, jednak przyczyn może być znacznie więcej. Jakie są pierwsze objawy TSS? Czy można się przed nim uchronić? Dowiedz się więcej o tej niebezpiecznej chorobie i poznaj sposoby jej leczenia oraz profilaktyki.

Spis treści:

1. Co to jest zespół wstrząsu toksycznego (TSS)?
2. Przyczyny TSS – jak dochodzi do zakażenia?
   • Zespół wstrząsu toksycznego a tampony
3. Pierwsze objawy TSS – na co zwrócić uwagę?
4. Leczenie zespołu wstrząsu toksycznego
5. Jak zapobiegać TSS?
6. Zespół wstrząsu toksycznego – podsumowanie

Co to jest zespół wstrząsu toksycznego (TSS)?

Zespół wstrząsu toksycznego (ang. Toxic Shock Syndrome, TSS) to ostre, zagrażające życiu schorzenie wywoływane przez toksyny produkowane głównie przez bakterie Staphylococcus aureus i rzadziej Streptococcus pyogenes. Dochodzi do gwałtownego uogólnionego stanu zapalnego w organizmie, który może prowadzić do niewydolności wielu narządów.

TSS po raz pierwszy został opisany pod koniec lat 70., kiedy zaobserwowano nagły wzrost zachorowań u młodych kobiet używających tamponów o zwiększonej chłonności. Chociaż dziś TSS występuje znacznie rzadziej, nadal stanowi poważne zagrożenie zdrowotne.

>> Przeczytaj też: Gronkowiec złocisty – zakażenia skóry

Przyczyny TSS – jak dochodzi do zakażenia?

TSS rozwija się w wyniku przedostania się toksyn bakteryjnych do krwiobiegu. Główne przyczyny to:

• używanie tamponów o wysokiej chłonności – zwłaszcza jeśli są noszone zbyt długo (ponad 8 godzin),
• infekcje ran – pooperacyjne, pourazowe, po oparzeniach,
• poród i połóg – infekcje związane z ranami po nacięciu krocza lub cesarskim cięciu,
• zakażenia skóry i błon śluzowych – np. czyraki, ropnie,
• zakładanie opatrunków wewnętrznych – np. gąbek chirurgicznych, tamponów nosowych.

Warto podkreślić, że nie każda infekcja gronkowcem lub paciorkowcem prowadzi do TSS. Kluczowe znaczenie ma obecność szczepów bakteryjnych wytwarzających tzw. toksyny superantygenowe, które powodują masową aktywację układu immunologicznego.

Zespół wstrząsu toksycznego a tampony

Jednym z najczęstszych zapytań w kontekście TSS jest używanie tamponów. Faktycznie, stosowanie tych środków higienicznych, zwłaszcza o zwiększonej chłonności, zwiększa ryzyko wystąpienia TSS. Dzieje się tak, ponieważ:

• długie pozostawienie tamponu w pochwie sprzyja namnażaniu bakterii,
• mikrourazy błony śluzowej ułatwiają przenikanie toksyn do krwi,
• warunki beztlenowe wewnątrz pochwy przy długim użytkowaniu tamponu sprzyjają rozwojowi bakterii produkujących toksyny.

Obecnie producenci stosują bezpieczniejsze materiały i technologię produkcji, a same tampony są mniej chłonne niż kiedyś. Mimo to, nie należy ich nosić dłużej niż 4–6 godzin i zawsze wybierać rozmiar odpowiadający obfitości miesiączki.

Pierwsze objawy TSS – na co zwrócić uwagę?

TSS rozwija się bardzo gwałtownie, a objawy mogą przypominać grypę lub zatrucie pokarmowe. Właśnie dlatego tak często bywa początkowo błędnie diagnozowany. Na co zwrócić uwagę?

Najczęstsze objawy TSS to:

• wysoka gorączka (powyżej 39°C).
• nagłe osłabienie i zawroty głowy.
• spadek ciśnienia tętniczego.
• wysypka przypominająca poparzenie słoneczne (najczęściej na tułowiu).
• bóle mięśni i głowy.
• nudności, wymioty, biegunka.
• dezorientacja, zaburzenia świadomości.

W ciągu 24–48 godzin mogą pojawić się oznaki niewydolności wielonarządowej – wątroby, nerek, serca.

Ważne badania laboratoryjne przy podejrzeniu TSS to:

• morfologia krwi – może wykazywać leukocytozę lub leukopenię, małopłytkowość,

• CRP – znacznie podwyższone jako wskaźnik ostrego stanu zapalnego,

• parametry oceniające funkcje nerek – nieprawidłowe w przypadku uszkodzenia nerek,

• enzymy wątrobowe (ALT, AST) – nieprawidłowe przy niewydolności wątroby,

• posiew krwi i wymazów z ran – pomocne w identyfikacji bakterii.

>> Zobacz też: Niskie ciśnienie: objawy, przyczyny. Czym grozi i kiedy wymaga leczenia?

Leczenie zespołu wstrząsu toksycznego

Leczenie TSS wymaga pilnej hospitalizacji, najczęściej na oddziale intensywnej terapii. Podstawą terapii jest:

• stabilizacja stanu ogólnego pacjenta – dożylne płyny, leki podnoszące ciśnienie,
• antybiotykoterapia – zazwyczaj stosuje się kombinację kilku antybiotyków (np. klindamycyna i wankomycyna), które hamują produkcję toksyn i eliminują bakterie,
• usunięcie ogniska zakażenia – np. usunięcie tamponu, drenaż ropnia,
• leczenie objawowe i wspomagające funkcje narządów – dializy, wentylacja mechaniczna, leczenie niewydolności wątroby.

W ciężkich przypadkach stosuje się również immunoglobuliny dożylne neutralizujące toksyny bakteryjne.

Jak zapobiegać TSS?

Chociaż TSS jest rzadki, warto znać sposoby jego zapobiegania:

• Tampony wymieniaj co 4–6 godzin, nigdy nie pozostawiaj ich na noc.
• Wybieraj najniższy możliwy poziom chłonności, dostosowany do obfitości krwawienia.
• Alternatywa dla tamponów? – rozważ kubeczki menstruacyjne lub podpaski.
• Unikaj samodzielnego leczenia ran – w przypadku infekcji skóry lub ran pooperacyjnych szukaj pomocy lekarskiej.
• Higiena osobista – regularne mycie rąk i okolic intymnych, zwłaszcza w czasie menstruacji.
• Czujność po porodzie – nie lekceważ objawów infekcji w połogu.

Zespół wstrząsu toksycznego – podsumowanie

• TSS to groźny zespół objawów wywołany przez toksyny bakteryjne.
• Może wystąpić po użyciu tamponów, ale też po infekcjach skóry i ran.
• Objawy pojawiają się nagle i mogą przypominać grypę lub zatrucie.
• Badania takie jak morfologia, CRP, próby wątrobowe i nerkowe są kluczowe w diagnostyce.
• Wymaga natychmiastowego leczenia szpitalnego i antybiotykoterapii.
• Profilaktyka TSS opiera się głównie na higienie i prawidłowym użyciu tamponów.

Bibliografia

1. Spaulding AR et al. (2013) Staphylococcal and streptococcal superantigen exotoxins. Clin Microbiol Rev.
2. Atchade E et al. (2024) Toxic Shock Syndrome: A Literature Review. Antibiotics (Basel). 
3. Ross A, Shoff HW. (2023) Toxic Shock Syndrome. In: StatPearls