Wirus Epstein‑Barr virus (EBV) to jeden z najpowszechniejszych wirusów na świecie. W większości przypadków powoduje on łagodne zakażenie lub przebiega bezobjawowo, ale bywa też przyczyną poważnych chorób, w tym nowotworów. Chcesz dowiedzieć się, jakie są objawy zakażenia wirusem? Jaka jest diagnostyka i leczenie? Do jakich nowotworów predysponuje przechorowanie? Na wiele pytań znajdziesz odpowiedzi poniżej.
| Z tego artykułu dowiesz się: >> czym jest wirus EBV – do jakiej rodziny należy, jak wygląda jego struktura i cykl życiowy, >> jak często występuje i jak się rozprzestrzenia, >> jakie mogą być objawy zakażenia – od łagodnych po ciężkie, >> czy i kiedy EBV zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów lub chorób autoimmunologicznych, >> jak diagnozuje się zakażenie, >> czy możliwe jest leczenie EBV i na czym ono polega. |
Spis treści:
- Czym jest wirus EBV?
- Epidemiologia wirusa EBV
- Jakie są objawy zakażenia wirusem EBV?
- Czy EBV prowadzi do nowotworzenia?
- Ścieżka diagnostyczna przy wirusie EBV
- Leczenie wirusa EBV
- Zakończenie
- Wirus EBV – sekcja FAQ
Czym jest wirus EBV?
Wirus Epstein-Barr (EBV), zwany także ludzkim herpeswirusem 4 (HHV-4), to wirus który atakuje głównie limfocyty B, ale może również infekować komórki nabłonkowe.
Cykl życiowy wirusa Epstein-Barr
Cykl życiowy EBV obejmuje kilka faz: zakażenie pierwotne, fazę utajoną oraz – w określonych okolicznościach – reaktywację:
- do zakażenia pierwotnego najczęściej dochodzi poprzez kontakt ze śliną zakażonej osoby, np. pocałunek, używanie tych samych naczyń, dzielenie się jedzeniem,
- w fazie utajonej po pierwotnym zakażeniu wirus nie zostaje wyeliminowany – wbudowuje się w limfocyty B i może tam utrzymywać się całe życie, w sposób niemal niewykrywalny dla układu odpornościowego,
- w sytuacji osłabienia odporności (np. stres, choroba, inne infekcje) EBV może ponownie aktywować się, replikować i być wydalany np. ze śliną — co stanowi źródło transmisji.
Dzięki temu EBV pozostaje w populacji ludzkiej bardzo rozpowszechniony i łatwo przekazywany – często bez żadnych objawów.
>> Sprawdź: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?
Epidemiologia wirusa EBV
Epstein-Barr virus to wirus niezwykle rozpowszechniony – szacuje się, że ponad 90-95% dorosłych na świecie nosi go w organizmie. W zależności od regionu, wieku i warunków społecznych, większość infekcji pierwotnych przypada na dzieciństwo lub wczesne lata dziecięce, często przebiegając bezobjawowo.
Jakie są objawy zakażenia wirusem EBV?
Większość zakażeń EBV przebiega bezobjawowo lub daje niespecyficzne, łagodne objawy – w zależności od wieku i stanu układu odpornościowego. Jednak przy infekcji nabytej w późniejszym wieku (np. w okresie dojrzewania lub dorosłości), EBV często powoduje mononukleozę zakaźną. Do charakterystycznych objawów należą:
- gorączka, osłabienie, przewlekłe zmęczenie, bóle mięśni i stawów,
- bolesne, powiększone węzły chłonne (zwłaszcza szyjne), powiększenie migdałków,
- charakterystyczne objawy anginy lub ostrego zapalenia gardła,
- powiększona śledziona i (rzadziej) wątroba; może wystąpić też żółtaczka,
- inne możliwe — np. obrzęk powiek, wysypka, plamki na podniebieniu.
W większości przypadków objawy utrzymują się kilka tygodni (najczęściej) do kilku miesięcy (rzadziej). Po fazie ostrej EBV nie znika – pozostaje w organizmie w postaci latentnej i może (choć nie musi) dawać później objawy przy reaktywacji, zwłaszcza przy osłabionej odporności.
>> Warto znać również: Przyczyny, rodzaje i diagnostyka żółtaczek
Czy EBV prowadzi do nowotworzenia?
Jedną z najbardziej znanych właściwości EBV jest jego onkogenny potencjał. Już na początku jego historii odkryto go w komórkach chłoniaka Burkitta. Nie jest to jedyny nowotwór powiązany z EBV. Wraz z postępem medycyny i badań ustalono, że zakażenie EBV może zwiększać ryzyko różnych form nowotworów, w tym:
- chłoniaków (B-komórkowych, T- i NK-komórkowych),
- nowotworów nabłonkowych, np. raka nosogardzieli, raka żołądka, a być może także niektórych innych typów nowotworów.
| Pamiętaj: Choć większość dorosłych to nosiciele EBV, to tylko niewielka część z nich rozwinie chorobę nowotworową. |
Ścieżka diagnostyczna przy wirusie EBV
Diagnostyka zakażenia wirusem EBV opiera się głównie na ocenie przeciwciał oraz badaniach krwi. W klasycznym przebiegu infekcji obserwuje się charakterystyczną dynamikę serologiczną, która pozwala odróżnić świeże zakażenie od przebytego lub reaktywacji:
- przeciwciała anty-VCA IgM (Viral Capsid Antigen IgM); pojawiają się najwcześniej, są dodatnie przez 2-6 tygodni, ich obecność oznacza świeże, aktywne zakażenie,
- przeciwciała anty-VCA IgG; pojawiają się w ostrej fazie równolegle lub chwilę po IgM, po przechorowaniu pozostają na całe życie; dodatnie IgG bez IgM świadczy o przebytej infekcji i nosicielstwie,
- przeciwciała anty-EBNA IgG (EBV Nuclear Antigen); pojawiają się późno – 3-6 miesięcy po zakażeniu, są trwałymi markerami przebytej infekcji.
- przeciwciała anty-EA (Early Antigen); mogą być dodatnie w fazie ostrej, ale nie u wszystkich, ich utrzymywanie się długo po infekcji może sugerować reaktywację lub zaburzenia odporności.
Dodatkowo w ostrej mononukleozie zakaźnej typowo pojawiają się:
- limfocytoza – całkowita liczba leukocytów zwykle podwyższona, a liczba limfocytów często przekracza 50% wszystkich leukocytów,
- obecność atypowych limfocytów (tzw. limfocyty aktywowane); uznaje się za istotne, jeśli stanowią >10% limfocytów; to jeden z najbardziej klasycznych markerów mononukleozy,
- podwyższone ALT, AST, czasem GGTP i bilirubina (zmiany przejściowe),
- łagodna małopłytkowość, neutropenia,
- CRP zazwyczaj prawidłowe, może też być podwyższone.
>> Warto przeczytać także: Stan zapalny i rola leukocytów
Leczenie wirusa EBV
Obecnie nie istnieje specyficzne, przyczynowe leczenie wirusa EBV, które pozwalałoby go „usunąć” z organizmu. EBV jest wirusem, który – podobnie jak inne herpeswirusy – po zakażeniu pierwotnym wchodzi w fazę utajenia (latencji) i tam pozostaje do końca życia.
Leczenie infekcji EBV, np. mononukleozy, jest zazwyczaj objawowe i polega na łagodzeniu dolegliwości, czyli odpoczynku, nawadnianiu, leczeniu gorączki i bólu, ewentualnie lekach przeciwzapalnych.
Zakończenie
Wirus EBV towarzyszy ludzkości od dziesięcioleci – większość z nas jest jego nosicielami, a infekcja często przebiega bezobjawowo. Jednak dla niektórych osób, zwłaszcza przy osłabionej odporności, EBV może oznaczać znaczne ryzyko – ciężką mononukleozę, a nawet nowotwór. Wiedza o EBV to pierwszy krok do odpowiedzialnego zdrowia.
Wirus EBV – sekcja FAQ
EBV jest związany przede wszystkim z chłoniakami B-, T- i NK-komórkowymi oraz z nowotworami nabłonkowymi, np. rakiem nosogardzieli i części raków żołądka.
Dla większości ludzi EBV nie stanowi znaczącego zagrożenia. Jednak u części osób, zwłaszcza z osłabionym układem odpornościowym, EBV może prowadzić do poważnych chorób, włączając nowotwory i limfoproliferacje.
Pozytywny wynik (np. obecność przeciwciał IgG) zwykle oznacza, że dana osoba przebyła zakażenie EBV w przeszłości i jest nosicielem – to bardzo powszechne.
Tak, EBV należy do rodziny Herpesviridae, czyli tej samej, do której należą wirusy opryszczki (ale nie jest tym samym, co wirus opryszczki pospolitej).
Obecnie nie ma sposobu, by usunąć EBV z organizmu. Wirus po zakażeniu pierwotnym zazwyczaj pozostaje w stanie utajonym (latencji) do końca życia.
Źródła
- Yu H, Robertson ES. Epstein-Barr Virus History and Pathogenesis. Viruses. 2023 Mar 9;15(3):714. doi: 10.3390/v15030714. PMID: 36992423; PMCID: PMC10056551., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10056551/ [dostęp: 09.12.2025 r.].
- Damania B, Kenney SC, Raab-Traub N. Epstein-Barr virus: Biology and clinical disease. Cell. 2022 Sep 29;185(20):3652-3670. doi: 10.1016/j.cell.2022.08.026. Epub 2022 Sep 15. PMID: 36113467; PMCID: PMC9529843., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9529843/ [dostęp: 09.12.2025 r.].
- Shechter O, Sausen DG, Gallo ES, Dahari H, Borenstein R. Epstein-Barr Virus (EBV) Epithelial Associated Malignancies: Exploring Pathologies and Current Treatments. Int J Mol Sci. 2022 Nov 19;23(22):14389. doi: 10.3390/ijms232214389. PMID: 36430864; PMCID: PMC9699474., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9699474/ [dostęp: 09.12.2025 r.].
- Chen, J., Zhang, S., Zhao, Y. et al. Epstein-Barr virus: biology, pathogenesis and therapy of lymphomas. Discov Onc 16, 2154 (2025), https://doi.org/10.1007/s12672-025-03504-0 [dostęp: 09.12.2025 r.].
