Zapalenie mózgu zaliczane jest do schorzeń zakaźnych i najczęściej jest powikłaniem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Jak objawia się zapalenie mózgu? Czy zapalenie mózgu jest groźne dla życia i zdrowia? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się, jakie są przyczyny, sposoby leczenia i rokowania w przypadku tej choroby zakaźnej.
Spis treści:
- Zapalenie mózgu: czym jest?
- Zapalenie mózgu: przyczyny stanu zapalnego miąższu mózgu
- Jakie są oznaki zapalenie mózgu? Objawy choroby
- Diagnostyka zapalenia mózgu
- Leczenie zapalenia mózgu
- Zapalenie mózgu – często zadawane pytania
- Jak długo trwa leczenie zapalenia mózgu?
- Czy da się wyleczyć zapalenie mózgu?
- Jakie są powikłania po zapaleniu mózgu?
- Co dzieje się z mózgiem po zapaleniu mózgu?
- Jakie są rokowania w przypadku zapalenia mózgu?
- Czy zapalenie mózgu może nawrócić?
- Jak długo trwa rekonwalescencja po ciężkim zapaleniu mózgu?
- Zapalenie mózgu – zapobieganie
- Zapalenie mózgu: podsumowanie
Zapalenie mózgu: czym jest?
Zapalenie mózgu mówiąc najprościej to stan zapalny, który obejmuje tkankę mózgową, ale często również opony mózgowo-rdzeniowe oraz przestrzeń podpajęczynówkową. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zazwyczaj jest punktem wyjścia dla zapalenia mózgu. Za stan zapalny w obrębie mózgu i opon odpowiadają drobnoustroje – mogą to być zarówno wirusy, jak i bakterie, pierwotniaki oraz grzyby.
Zapalenie mózgu: przyczyny stanu zapalnego miąższu mózgu
Najczęściej diagnozuje się zapalenie mózgu wywołane przez wirusy. Zapadalność na wirusowe zapalenie mózgu to około 550-650 przypadków rocznie.
Za wirusowe zapalenie mózgu najczęściej odpowiada:
- wirus odkleszczowego zapalenia mózgu (ok. 40% przypadków),
- wirus opryszczki zwykłej,
- wirus ospy wietrznej i półpaśca,
- wirus odry, świnki, różyczki,
- cytomegalowirus,
- enterowirusy,
- wirus HIV,
- wirus wścieklizny.
Należy jednak wiedzieć, że zapalenie mózgu mogą również wywoływać inne patogeny, w tym grzyby (z rodzaju Candida i Aspergillus), a także pierwotniaki, w tym Naegleria fowleri.
Wyróżnia się również pewne czynniki, które sprzyjają wystąpieniu zapalenia mózgu. Należy do nich:
- upośledzenie odporności, w tym wrodzone zaburzenia immunologiczne,
- przebywanie w zamkniętych zbiorowiskach (zakłady karne, internaty),
- kontakt ze zwierzętami (wirus wścieklizny),
- korzystanie z publicznych kąpielisk.
>> Przeczytaj: Cytomegalia: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Jakie są oznaki zapalenie mózgu? Objawy choroby
Objawy zapalenia mózgu zależą od jego przyczyny, a więc od drobnoustroju odpowiedzialnego za chorobę. W wielu przypadkach pojawiają się objawy poprzedzające (zwiastunowe) pod postacią gorączki, bólu mięśni, osłabienia, niekiedy biegunki. Symptomy pełnoobjawowego zapalenia mózgu to z kolei:
- zaburzenia świadomości,
- ból głowy,
- nudności i wymioty,
- obniżenie tętna, zaburzenia rytmu serca,
- napady padaczkowe,
- niekiedy niedowłady i porażenia,
- zaburzenia równowagi,
- upośledzenie pamięci i koncentracji,
- nadmierna potliwość,
- ślinotok (objaw obecny w przebiegu wścieklizny).
>> Zobacz: Zawroty głowy i ich możliwe przyczyny. Jakie badania należy przeprowadzić?
Diagnostyka zapalenia mózgu
Diagnostykę zapalenia mózgu powinno rozpocząć się od wnikliwie przeprowadzonego wywiadu chorobowego oraz badania przedmiotowego, w tym pełnego badania neurologicznego pacjenta. Badania i procedury, które wykorzystuje się w diagnostyce zapalenia mózgu to przede wszystkim:
- rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa głowy,
- nakłucie lędźwiowe, wykonywane celem pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) do badań; warto podkreślić, że decyzję o tym badaniu powinien podjąć doświadczony lekarz, ponieważ niektóre stany, w tym obrzęk mózgu, stanowią przeciwwskazanie do punkcji lędźwiowej,
- badanie ogólne płynu mózgowo-rdzeniowego – pozwala na ocenę liczby i rodzaju komórek, ale także zawartości białka, glukozy, kwasu mlekowego i chlorków w PMR, co pozwala wnioskować o etiologii choroby,
- badanie metodą PCR płynu mózgowo-rdzeniowego w celu określenia, jaki gatunek wirusa odpowiada za chorobę,
- badania mikrobiologiczne płynu mózgowo-rdzeniowego, w tym preparat bezpośredni i posiew płynu,
- badanie elektroencefalograficzne (EEG).
>> To może Cię zainteresować: Płyn mózgowo-rdzeniowy – czym jest i jakie pełni funkcje? Pobieranie i badania
Badania laboratoryjne przy podejrzeniu zapalenia mózgu
W procesie diagnostycznym zapalenia mózgu ważną rolę odgrywają również badania laboratoryjne z krwi, w tym:
- morfologia krwi obwodowej
- stężenia białka CRP,
- stężenie prokalcytoniny
- oznaczenie swoistych przeciwciał IgM i IgG w surowicy – badania te pełnią rolę pomocniczą w diagnostyce zapalenia mózgu wywołanego m. in. przez wirusa kleszczowego zapalenie mózgu, wirusa opryszczki, ospy wietrznej i półpaśca.
Leczenie zapalenia mózgu
W przypadku podejrzenia zapalenia mózgu, leczenie powinno rozpocząć się jak najszybciej, jeszcze przed potwierdzeniem rozpoznania i stwierdzeniem jego konkretnej przyczyny. Leczeniem pierwszego rzutu jest acyklowir, a więc lek przeciwwirusowy, który w tym przypadku podawany jest dożylnie. Po identyfikacji czynnika sprawczego (po potwierdzeniu jaki patogen odpowiada za chorobę) leczenie można zmodyfikować. W przypadku zakażenia grzybiczego stosuje się leki przeciwgrzybicze, na przykład amfoterycynę B czy też flukonazol.
>> Sprawdź: Dlaczego nie stosujemy antybiotyków na wirusy?
Niezwykle ważne jest również leczenie objawowe, które obejmuje zastosowanie substancji przeciwobrzękowych, w tym glikokortykosteroidów (deksametazon). Ma to na celu zapobieganie obrzękowi mózgu. Nie można również zapomnieć również o odpowiednio dobranej płynoterapii, profilaktyce przeciwzakrzepowej, a także żywieniu i rehabilitacji.
Zapalenie mózgu – często zadawane pytania
Zapalenie mózgu to poważne schorzenie, nic więc dziwnego, że rodzi wśród pacjentów wiele obaw, wątpliwości i pytań. Poniżej odpowiedzi na najczęstsze z nich.
Jak długo trwa leczenie zapalenia mózgu?
Leczenie zapalenia mózgu trwa kilka tygodni i wymaga hospitalizacji. Jest to poważny stan kliniczny, który wymaga szybkiego wdrożenia odpowiedniego leczenia. Czas hospitalizacji zależy jest od poprawy w zakresie objawów klinicznych i spadku wykładników stanu zapalnego. Zazwyczaj nie jest konieczne ponowne wykonywanie punkcji lędźwiowej. Niezbędne może się natomiast okazać powtórne wykonanie badań obrazowych mózgu.
Czy da się wyleczyć zapalenie mózgu?
Odpowiednio wczesne włączenie leczenia pozwala na uzyskanie poprawy klinicznej oraz wyleczenia. Należy jednak podkreślić, że zapalenie mózgu jest poważnym schorzeniem. Rokowanie co do choroby jest trudne do oszacowania i zależne od etiologii choroby, a więc od patogenu, który wywołał objawy, a także od ogólnej kondycji organizmu pacjenta.
>> Zobacz: Ataksja rdzeniowo-móżdżkowa – co to jest? Objawy, przyczyny, badania, dziedziczenie
Jakie są powikłania po zapaleniu mózgu?
Niestety, zapalenie mózgu może wiązać się z wystąpieniem powikłań. Do najczęstszych z nich należą:
- napady padaczkowe,
- zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (SIADH),
- wgłobienie mózgu (jest ono skutkiem wzrostu ciśnienia śródczaszkowego),
- trwałe niedowłady i porażenia,
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia psychotyczne, zmiana zachowania,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- stany otępienne.
Co dzieje się z mózgiem po zapaleniu mózgu?
Po przechorowaniu zapalenia mózgu, zmiany w obrębie mózgu mogą utrzymywać się jeszcze przez długi czas. Warto wiedzieć, że zmiany pozapalne mogą być wykrywane w płynie mózgowo-rdzeniowym długo po ustąpieniu ostrych objawów choroby. Zapalenie mózgu może pozostawić po sobie trwałe niedowłady i inne zaburzenia neurologiczne, które mogą wymagać długotrwałej rehabilitacji.
>> Przeczytaj także: Otępienie czołowo-skroniowe. Etapy, przyczyny, diagnostyka choroby
Jakie są rokowania w przypadku zapalenia mózgu?
Rokowanie w przypadku zapalenia mózgu nie jest pomyślne. Szczególnie niebezpieczne jest zapalenie mózgu wywołane przez wirusa opryszczki zwykłej. W tej sytuacji przy braku podjętego leczenia śmiertelność sięga nawet 70-80%. Z tego powodu wystąpienie objawów mogących sugerować zapalenie mózgu wymaga pilnego kontaktu z lekarzem, a więc zgłoszenia się na Szpitalny Oddział Ratunkowy (SOR).
Czy zapalenie mózgu może nawrócić?
Zapalenie mózgu może nawrócić, nie jest to bowiem schorzenie, na które nabywa się trwałą odporność po przechorowaniu. Wynika to między innymi z faktu, że może być wywoływane przez różnego rodzaju drobnoustroje.
Jak długo trwa rekonwalescencja po ciężkim zapaleniu mózgu?
Ciężkie zapalenie mózgu może wiązać się z wystąpieniem powikłań neurologicznych, co sprawia, że rekonwalescencja po przebyciu tak ciężkiego schorzenia może być długa. Trudno oszacować czas trwania zdrowienia, jednak z pewnością należy podjąć odpowiednią rehabilitację i stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego.
>> To może Cię zainteresować: Japońskie zapalenie mózgu – objawy, diagnostyka, leczenie. Jak można się zarazić?
Zapalenie mózgu – zapobieganie
Czy można zapobiegać wystąpieniu zapalenia mózgu? Profilaktyka zmniejszająca istotnie ryzyko zachorowania obejmuje przede wszystkim:
- szczepienia ochronne – w tym szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, ale również przeciwko wściekliźnie, odrze, śwince i różyczce, ospie wietrznej, grypie i poliomyelitis,
- unikanie kontaktu z dzikimi zwierzętami – mogącymi przenosić wściekliznę,
- ochrona przed kleszczami – a więcdokładne oglądanie ciała po spacerach, odpowiedni ubiór, ale również stosowanie środków odstraszających kleszcze (repelentów).
>> Zobacz: Szczepionka na boreliozę coraz bliżej?
Zapalenie mózgu: podsumowanie
- Zapalenie mózgu to ciężkie schorzenie zaliczane do chorób zakaźnych, które najczęściej wywoływane jest przez wirusy.
- Zapalenie mózgu w pierwszym etapie może manifestować się objawami grypopodobnymi, później mogą pojawić się nudności, wymioty, bóle głowy, a także objawy neurologiczne, w tym zaburzenia mowy i zaburzenia świadomości.
- W diagnostyce zapalenia mózgu niezwykle ważne jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, badania obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), a także badania mikrobiologiczne, serologiczne i molekularne, mające na celu określenie przyczyny schorzenia.
- Zapalenie mózgu to groźna choroba, która wymaga wczesnego włączenia odpowiedniego leczenia, ponieważ niesie ze sobą ryzyko wielu poważnych powikłań i zgonu.
Bibliografia
- J. Cianciara i inni, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Tom I, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2012,
- A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
- A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659.
