Witamina D3

Witamina D3 – więcej informacji

Badanie stężenia 25(OH)D we krwi służy do oceny zawartości witaminy D w organizmie. Metabolit ten odzwierciedla witaminę D pochodzącą zarówno z syntezy skórnej (pod wpływem słońca), jak i tą dostarczaną wraz z dietą i ewentualną suplementacją.

Witamina D to grupa rozpuszczalnych w tłuszczach steroidowych związków chemicznych o niezwykle szerokiej aktywności biologicznej. Wyróżniamy jej dwie główne formy: ergokalcyferol (witamina D2), pochodzący z pokarmów roślinnych, oraz cholekalcyferol (witamina D3), pozyskiwany z pokarmów zwierzęcych oraz wytwarzany w skórze pod wpływem promieni słonecznych.

Witamina D pełni wiele kluczowych funkcji w organizmie. Znana jest głównie z funkcji regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej, dzięki czemu warunkuje prawidłową mineralizację kości i zapobiega krzywicy u dzieci oraz osteoporozie u dorosłych. Współczesna nauka podkreśla również jej działanie plejotropowe, czyli wpływ na wiele układów i narządów. Odpowiedni poziom witaminy D może przyczyniać się do obniżenia ryzyka rozwoju licznych chorób, w tym nowotworów, alergii, astmy, schorzeń układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy typu 1, a także chorób autoimmunizacyjnych (np. reumatoidalnego zapalenia stawów, choroby Hashimoto, łuszczycy) oraz wzmacniać odporność organizmu.

Niedobór witaminy D jest zjawiskiem powszechnym, a w Polsce może dotyczyć nawet 90% populacji. Głównym źródłem witaminy D (ok. 80-85%) jest synteza skórna, która w naszej szerokości geograficznej jest efektywna jedynie od maja do września. Czynniki takie jak smog, zachmurzenie, stosowanie kremów z wysokim filtrem SPF, zaawansowany wiek czy ciemna karnacja dodatkowo ograniczają jej produkcję. Dieta pokrywa maksymalnie 20% zapotrzebowania, a jej główne źródła to tłuste ryby morskie, żółtka jaj i sery.

Witamina D3 – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu witaminy D jest rekomendowane w celu oceny jej zawartości w organizmie, a także kontroli suplementacji tej witaminy. Jest szczególnie zalecane w sytuacjach, takich jak:

• przed rozpoczęciem suplementacji: aby ustalić optymalną dawkę początkową i uniknąć niedostatecznej lub nadmiernej podaży,
• monitorowanie suplementacji: po około 3 miesiącach od jej rozpoczęcia, w celu oceny skuteczności przyjętej dawki i ewentualnej korekty,
• kontrola roczna: po ustaleniu właściwej dawki, wskazane jest wykonywanie oznaczenia raz w roku, aby upewnić się, że stężenie pozostaje w optymalnym zakresie.

Badanie jest szczególnie zalecane pacjentom z grup ryzyka niedoborów witaminy D, do której należą osoby:

• z chorobami układu mięśniowo-szkieletowego – np. krzywicą, osteoporozą, osteopenią, bólami mięśniowymi, miopatią,
• z chorobami endokrynologicznymi/metabolicznymi – np. cukrzycą, nadwagą i otyłością, nadczynnością i niedoczynnością przytarczyc, dyslipidemią,
• mające zwiększone zapotrzebowanie – np. dzieci, kobiety w ciąży i karmiące piersią,
• z zespołem złego wchłaniania - np. nieswoistym zapalenia jelit, celiakią,
• z chorobami wątroby i dróg żółciowych – np. niewydolnością wątroby,
• z przewlekłą choroba nerek,
• z chorobami układu oddechowego – np. astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc,
• z chorobami zakaźnymi – np. gruźlicą, nawracającą infekcją dróg oddechowych, z ogólnoukładowymi chorobami tkanki łącznej – np. reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS), toczniem rumieniowatym układowym, zapaleniem skórno-mięśniowym,
• z chorobami skóry – np. atopowym zapaleniem skóry (AZS), łuszczycą,
• z chorobami układu nerwowego – np. stwardnieniem rozsianym, chorobą Parkinsona, demencją, mózgowym porażenie dziecięce, autyzmem,
• mające zmniejszoną syntezę skórną – np. w wieku > 70 lat, używające kremów z filtrem UV, o ciemnej karnacji, zakrywające większość ciała ubiorem,
• stosujące diety eliminacyjne – np. wegańską, ograniczającą jaja i produkty mleczne,
• stosujące przewlekle leki – np. przeciwpadaczkowe, przeciwwirusowe, inhibitory lipazy,
• z nowotworem złośliwym – np. jelita grubego, piersi, jajnika, prostaty,
• z chorobami ziarniniakowymi- np. sarkoidozą, histioplazmozą, kokcydioidomikozą,
• z chorobami psychiatrycznymi – np. depresją, schizofrenią, anoreksją,
• z choroby układu sercowo-naczyniowego – np. nadciśnieniem tętniczym krwi, chorobą niedokrwienną serca, niewydolnością serca,
• z zespołem przewlekłego zmęczenia,
• w trakcie leczenia szpitalnego (szczególnie na oddziałach intensywnej terapii),
• oczekujące na przeszczepienie narządu lub będące biorcą narządu.

Witamina D3 – normy

Interpretacja wyników badania stężenia 25(OH)D jest kluczowa dla ustalenia odpowiedniego postępowania. Poniżej przedstawiono wartości referencyjne oraz ich znaczenie kliniczne:

• 0–10 ng/ml: ciężki niedobór. Konieczne jest pilne wdrożenie leczenia wysokimi dawkami witaminy D i kontrola stężenia po 1-3 miesiącach terapii.
• >10–20 ng/ml: znaczny niedobór. Należy zweryfikować dotychczasową suplementację i w razie potrzeby zwiększyć dawkę lub rozpocząć przyjmowanie preparatów. Kontrola stężenia zalecana jest po 1-3 miesiącach.
• 20-30 ng/ml: stężenie niewystarczające (suboptymalne). Zaleca się korektę dawki suplementacyjnej lub rozpoczęcie suplementacji. Kontrolę należy przeprowadzić po 3-6 miesiącach.
• 30-50 ng/ml: optymalne stężenie. Poziom prawidłowy. Zaleca się stosowanie dawek profilaktycznych w celu utrzymania tego stężenia i kontrolę raz w roku.
• > 50-100 ng/ml: wysokie stężenie. Wskazana jest korekta (zmniejszenie) dawki. Jeśli stężenie przekracza 75 ng/ml, można rozważyć przerwę w suplementacji na 1-2 miesiące i ponowną kontrolę.
• >100 ng/ml: stężenie toksyczne. Należy bezwzględnie przerwać suplementację, ocenić poziom wapnia w surowicy i moczu oraz monitorować stężenie 25(OH)D co miesiąc, aż do uzyskania wartości ≤50 ng/ml.

Witamina D3 – możliwe przyczyny odchyleń od normy

Odchylenia od normy w poziomie witaminy D mogą mieć różne podłoże. Zrozumienie ich jest kluczowe dla właściwej diagnozy i leczenia.

Przyczyny niedoboru witaminy D:

• niewystarczająca ekspozycja na słońce: związana z zamieszkiwaniem w szerokości geograficznej o małym nasłonecznieniu, spędzaniem większości czasu w pomieszczeniach, stosowaniem kremów z filtrem UV, zakrywaniem ciała ubraniem, ciemną karnacją skóry, a także zanieczyszczeniem powietrza (smogiem),
• niska podaż w diecie: dieta uboga w produkty bogate w witaminę D, takie jak tłuste ryby morskie czy jaja,
• zaburzenia wchłaniania: choroby przewodu pokarmowego (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, stany po resekcji jelita), które upośledzają wchłanianie tłuszczów,
• otyłość: witamina D jest magazynowana w tkance tłuszczowej, co może obniżać jej stężenie we krwi u osób z nadmierną masą ciała,
• choroby nerek i wątroby: dysfunkcja tych narządów upośledza procesy aktywacji witaminy D,
• przyjmowanie niektórych leków: np. leki przeciwpadaczkowe czy glikokortykosteroidy mogą wpływać na metabolizm witaminy D,
• wiek: zdolność skóry do syntezy witaminy D maleje wraz z wiekiem.

Przyczyny nadmiaru (toksyczności) witaminy D:

• nadmierna suplementacja: jest to najczęstsza przyczyna. Długotrwałe przyjmowanie bardzo wysokich dawek suplementów, zwłaszcza bez kontroli laboratoryjnej, może prowadzić do kumulacji toksycznych ilości witaminy D w organizmie.

Witamina D3 – przygotowanie do badania

Do badania pobierana jest próbka krwi. Choć badanie nie wymaga specjalnej diety w dniach poprzedzających, w dniu pobrania należy przestrzegać kilku zasad, aby zapewnić wiarygodność wyniku.

• materiał do badania: krew,
• na badanie nie trzeba być na czczo, można zjeść lekki posiłek,
• pobranie krwi powinno odbyć się w godzinach porannych,
• zalecany jest całonocny wypoczynek przed badaniem,
• na około 30 minut przed pobraniem warto wypić szklankę (ok. 250 ml) czystej, niegazowanej wody,
• bezpośrednio przed pobraniem należy odpocząć przez około 15 minut w pozycji siedzącej,
• nie ma konieczności odstawiania rutynowo przyjmowanych leków, chyba że lekarz zaleci inaczej. Warto poinformować personel medyczny o wszystkich zażywanych suplementach, w tym o preparatach z witaminą D.

Witamina D3 – co może wpłynąć na wynik?

Na poziom witaminy D i interpretację wyników badania może wpływać wiele czynników. Należy wziąć je pod uwagę podczas analizy rezultatu:

• pora roku i szerokość geograficzna: stężenie witaminy D jest naturalnie niższe w okresie jesienno-zimowym,
• ekspozycja na słońce: ilość czasu spędzanego na zewnątrz, stosowanie kremów z filtrem UV oraz karnacja skóry mają bezpośredni wpływ na syntezę skórną,
• suplementacja: dawka i regularność przyjmowania preparatów z witaminą D znacząco wpływają na jej stężenie we krwi,
• dieta: długotrwała dieta uboga w produkty zawierające witaminę D może obniżać jej poziom,
• masa ciała: u osób z otyłością niższe stężenia we krwi mogą wynikać z magazynowania witaminy D w tkance tłuszczowej,
• wiek: z wiekiem spada wydajność syntezy skórnej witaminy D,
• stan zdrowia: choroby nerek, wątroby, zespoły złego wchłaniania oraz niektóre schorzenia autoimmunologiczne mogą wpływać na metabolizm witaminy D,
• przyjmowane leki: niektóre farmaceutyki (np. leki przeciwdrgawkowe, glikokortykosteroidy) mogą zaburzać wchłanianie lub przyspieszać metabolizm witaminy D.