Próba tężyczkowa: czym jest badanie i co wykrywa? Jak się do niego przygotować?

Tężyczka to złożony zespół objawów związanych z nieprawidłową pracą mięśni i nerwów, zwykle spowodowany zaburzeniami gospodarki wapniowo-magnezowej. Badaniem stosowanym w diagnostyce jest próba tężyczkowa. Test pozwala zobrazować nadpobudliwość nerwowo-mięśniową. Jest on szczególnie istotny u pacjentów skarżących się na bolesne skurcze mięśni czy drętwienie palców. Dowiedz się, jak wygląda próba tężyczkowa, jak się przygotować oraz jak interpretować wyniki.

Spis treści:

1. Próba tężyczkowa – co to jest i w jakim celu się ją wykonuje?
2. Na czym polega próba tężyczkowa i jak wygląda badanie?
   • Czy próba tężyczkowa boli?
3. Co wykrywa próba tężyczkowa – w jakich chorobach jest pomocna?
4. Jak się przygotować do próby tężyczkowej?
5. Próba tężyczkowa – jak interpretować wyniki?
6. Przeciwwskazania do wykonania próby tężyczkowej
7. Próba tężyczkowa – podsumowanie

Próba tężyczkowa – co to jest i w jakim celu się ją wykonuje?

Próba tężyczkowa to badanie mające na celu wykrycie nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Opiera się na badaniu elektromiograficznym (EMG). Pozwala ocenić spontaniczną czynność bioelektryczną mięśnia podczas intencjonalnie wywołanego niedokrwienia kończyny lub hiperwentylacji.

Na czym polega próba tężyczkowa i jak wygląda badanie?

Próba tężyczkowa jest przeprowadzana w warunkach ambulatoryjnych – najczęściej w pracowni elektrofizjologicznej lub gabinecie neurologicznym. Badanie składa się z dwóch części, które mogą być wykonywane oddzielnie lub łącznie, w zależności od decyzji lekarza prowadzącego.

Pierwsza część to próba ischemiczna, która polega na wywołaniu kontrolowanego niedokrwienia kończyny górnej. W mięsień międzykostny wprowadza się elektrodę igłową, a na ramię zakładana jest opaska uciskowa, którą pompuje się do wartości przekraczającej ciśnienie skurczowe pacjenta o około 20-30 mmHg. Ucisk utrzymuje się przez 10 minut. W tym czasie dochodzi do przejściowego ograniczenia przepływu krwi w kończynie.

Druga część badania rozpoczyna się, gdy pojawi się uczucie drętwienia ręki. Jest to tzw. próba hiperwentylacyjna. Pacjent jest proszony o wykonanie serii głębokich i szybkich oddechów przez 2 minuty. Hiperwentylacja powoduje zasadowicę oddechową i zwiększa pobudliwość nerwowo-mięśniową.

Czy próba tężyczkowa boli?

Próba tężyczkowa nie jest inwazyjna i nie wiąże się z silnym bólem. Badanie jest z reguły dobrze tolerowane, ale zdarza się, że niektóre osoby odczuwają pewien dyskomfort. Ucisk na ramieniu podczas próby ischemicznej może być nieprzyjemny lub powodować mrowienie i drętwienie. Natomiast hiperwentylacja czasami prowadzi do zawrotów głowy i lekkiego osłabienia. Objawy te ustępują zaraz po zakończeniu badania. Wszelkie niepokojące dolegliwości podczas próby tężyczkowej należy zgłosić personelowi medycznemu.

Co wykrywa próba tężyczkowa – w jakich chorobach jest pomocna?

Głównym wskazaniem do wykonania próby tężyczkowej jest diagnostyka tężyczki. Jest to stan chorobowy cechujący się nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Wyróżnia się tężyczkę:

• jawną – przebiegającą z hipokalcemią,
• utajoną – przebiegającą z prawidłowym poziomem wapnia i nietypowymi objawami.

>> Zobacz także: Tężyczka jawna i jej objawy. Czym różni się tężyczka jawna od utajonej?

Próba tężyczkowa bywa pomocna w różnicowaniu przyczyn zespołów psychosomatycznych. Wielu pacjentów z przewlekłym stresem, zaburzeniami lękowymi czy nerwicą wegetatywną doświadcza objawów przypominających tężyczkę (np. drżeń mięśniowych, parestezji czy uczucia duszności). W takich przypadkach ujemny wynik może pomóc w wykluczeniu organicznych przyczyn dolegliwości. Badanie pomaga również w różnicowaniu tężyczki z innymi zaburzeniami nerwowo-mięśniowymi – takimi jak neuropatia obwodowa czy zespół niespokojnych nóg.

Jak się przygotować do próby tężyczkowej?

Przygotowanie do próby tężyczkowej obejmuje zaprzestanie suplementacji preparatami wapnia, magnezu i witaminy D. Mogą one zaburzać wynik badania. W przypadku przyjmowania leków stałych decyzję o ich ewentualnym odstawieniu powinien podjąć lekarz. Nie należy samodzielnie modyfikować dawek ani przerywać terapii.

Do próby tężyczkowej nie trzeba pozostawać na czczo. Należy zjeść normalny, lekkostrawny posiłek i zadbać o optymalne nawodnienie organizmu.

W dniu badania należy umyć ręce i nie nakładać żadnych kremów lub balsamów. Wskazane jest także założenie luźnego i wygodnego ubrania oraz zrezygnowanie z biżuterii.

Próba tężyczkowa – jak interpretować wyniki?

Wyniki próby tężyczkowej powinny być zawsze interpretowane przez lekarza specjalistę – najlepiej neurologa lub endokrynologa – w kontekście całego obrazu klinicznego pacjenta. Dla tężyczki charakterystyczny jest zapis EMG z wieloiglicowymi potencjałami wyładowań w pierwszej minucie po sprowokowaniu niedokrwienia lub hiperwentylacji. Wyładowania następują po sobie w stałych odstępach czasu i tworzą:

• dublety – podwójne wyładowanie mięśniowe (dwa potencjały następujące szybko po sobie),
• triplety – potrójne wyładowanie (trzy powtarzające się potencjały),
• multiplety – seria czterech lub więcej wyładowań w krótkich odstępach czasu.

Aby rozpoznać rodzaj i przyczynę tężyczki, konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych – w tym m.in. oznaczenia we krwi poziomu wapnia, magnezu, potasu, witaminy D, parathormonu, fosforanów nieorganicznych.

>> Zobacz także: Diagnostyka zaburzeń gospodarki wapniowej w organizmie

Przeciwwskazania do wykonania próby tężyczkowej

Chociaż badanie jest z reguły bezpieczne, istnieją pewne przeciwwskazania do próby tężyczkowej lub sytuacje, które wymagają szczególnej ostrożności. Są to głównie:

• wszczepiony rozrusznik serca,
• opatrunek lub gips na badanej kończynie,
• ciało obce w kończynie,
• choroby zakrzepowo-zatorowe,
• przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych,
• wysokie ciśnienie krwi.

O tym, czy próba tężyczkowa może być wykonana, zawsze decyduje lekarz po konsultacji.

Próba tężyczkowa – podsumowanie

• Próba tężyczkowa to badanie oceniające pobudliwość nerwowo-mięśniową stosowane w diagnostyce tężyczki.
• Próba tężyczkowa składa się z próby ischemicznej (wywołanie niedokrwienia mięśnia) i próby hiperwentylacyjnej (wywołanie zasadowicy oddechowej).
• Badanie jest nieinwazyjne i bezbolesne, chociaż może pojawić się dyskomfort związany z uciskiem ręki lub hiperwentylacją.
• Przygotowanie do próby tężyczkowej obejmuje przerwanie suplementacji wapnia, magnezu i witaminy D. Do badania nie trzeba być na czczo.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

1. A. Jopek, B. Steinborn, Tężyczka u dzieci – diagnostyka i leczenie, Neurologia Dziecięca 28/2019, s. 35–39
2. R. Rola, Badania neurograficzne i elektromiograficzne w praktyce klinicznej, Neurologia po Dyplomie 2012, t. 7, nr 5, s. 7–18
3. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/140530,elektromiografia (dostęp 08.05.2025)
4. M. Koszewicz, A. Pokryszko-Dragan, Znaczenie badań elektrofizjologicznych w diagnostyce schorzeń ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, Polski Przegląd Neurologiczny 2008, t. 4, nr 4, s. 175–180