Łatwo zrozumieć, czym jest anemia, jeśli sięgniemy do etymologii słowa. Pochodzi ze starożytnej greki, od słowa anaimia, które oznacza „brak krwi”. Grecki termin łączy przedrostek an- oznaczający „bez” oraz słowo haima, czyli krew. Początkowo słowo anemia odnosiło się do każdego stanu przypisywanemu zmniejszeniu ilości lub jakości krwi. Co dzisiaj oznacza słowo anemia? Jak się objawia, jak się ją diagnozuje i jak leczy? O tym wszystkim w artykule.
Spis treści:
- Co to jest anemia?
- Czy anemia jest groźna?
- Rodzaje i przyczyny anemii
- Objawy anemii
- Diagnostyka niedokrwistości – jakie badania krwi należy wykonać, by zdiagnozować anemię?
- Jak leczyć anemię?
- Jak zapobiegać niedokrwistości?
- Anemia – FAQ – najczęściej zadawane pytania
- Podsumowanie
Co to jest anemia?
Anemia w medycynie jest precyzyjnie zdefiniowana. Jest to stan kliniczny, w którym stwierdza się obniżenie poziomu hemoglobiny – białka transportującego tlen we krwi – poniżej wartości, które zabezpieczają dostarczanie wystarczającej ilości tlenu do tkanek i narządów.
O niedokrwistości (anemii) mówimy w przypadku zmniejszenia stężenia hemoglobiny:
- poniżej 12g/dl u kobiet i dziewcząt powyżej 15 r.ż
- poniżej 11 g/dl u kobiet w ciąży
- poniżej 13 g/dl u mężczyzn i chłopców powyżej 15 r.ż
- poniżej 12 g/dl u dzieci pomiędzy 12-14 rż.
- poniżej 11,5 d/dl u dzieci pomiędzy 5-11 rż
- poniżej 11 g/dl u dzieci pomiędzy 6 mż – 4 r.ż.
W związku z tym, iż po 70 r.ż. maleją możliwości hematopoezy – czyli procesu powstawania, dojrzewania i różnicowania się wszystkich komórkowych składników krwi – stężenie hemoglobiny jest fizjologicznie obniżone. Dlatego anemię u mężczyzn w tym wieku rozpoznaje się, gdy hemoglobina spada poniżej 12 g/dl.
Niedokrwistość w Polsce jest bardzo powszechna. Dotyczy ok. 25% kobiet poniżej 50 r.ż i 13 % mężczyzn w tym wieku. Proporcje odwracają się po 65 r.ż., gdzie badania pokazują, iż problem dotyczy 21% mężczyzn i ok. 14% kobiet.
Czy anemia jest groźna?
Anemia jest stanem, do którego organizm człowieka stopniowo się adaptuje. Nasze ciało wykształciło mechanizmy przystosowawcze w układzie krążenia, układzie oddechowym oraz układzie krwiotwórczym, dlatego nawet bardzo niskie poziomy hemoglobiny bywają dobrze przez pacjentów tolerowane.
Anemia i jej nasilenie
Ze względu na poziom hemoglobiny, niedokrwistość dzieli się na:
- łagodną – Hb 10-12 g/gl dla kobiet i 10-13 g/dl dla mężczyzn
- umiarkowaną – Hb 8-9,9 g/dl
- ciężką – Hb 6,5-7,9 g/dl
- zagrażającą życiu – Hb <6,5 g/dl
- bezpośrednio zagrażającą życiu – Hb < 3 g/dl
| WAŻNE! Stężenie hemoglobiny <3 g/dl wymaga natychmiastowej interwencji, ponieważ grozi wystąpieniem niewydolności wielonarządowej i jest bezpośrednim zagrożeniem życia. |
Adaptacja serca i układu krążenia
Mniejsza ilość hemoglobiny i przenoszenie mniejszych ilości tlenu uruchamia proces redystrybucji krwi, czyli kierowania jej do narządów ważnych dla życia, takich jak serce i mózg, kosztem zmniejszania przepływu w pozostałych.
Spadek przepływu krwi widoczny jest przede wszystkim w:
- skórze – powodując bladość,
- nerkach – powodując oligurię, czyli zmniejszenie ilości wydzielanego moczu.
W odpowiedzi na mniejszą ilość tlenu we krwi przyspiesza czynność serca.
Adaptacja układu oddechowego
Przystosowanie układu oddechowego do warunków mniejszego utlenowania polega na przyspieszaniu i zwiększaniu liczby oddechów. W efekcie powoduje to, że pacjent odczuwa duszność w czasie wysiłku. W spoczynku oddech jest prawidłowy.
Adaptacja układu krwiotwórczego
Najważniejszy mechanizm adaptacyjny do anemii to zwiększenie produkcji nowych krwinek czerwonych. W pierwszym kroku nasila się produkcja erytropoetyny, a odpowiedzią na ten wzrost jest zwiększenie syntezy nowych erytrocytów. U zdrowej osoby codziennie rozpada się 1% masy krążących krwinek, co stanowi ok. 20 ml krwi. Jeśli dojdzie do nagłej utraty krwi szpik kostny, zwiększa produkcję de-novo nawet trzykrotnie.
| CIEKAWOSTKA W powoli rozwijającej się niedokrwistości adaptacja może być tak dobra, że wyraźne objawy zmuszające pacjenta do zgłoszenia się do lekarza mogą pojawić się dopiero, kiedy stężenie hemoglobiny obniża się poniżej 4,0 g/dl. |
Rodzaje i przyczyny anemii
Anemia (niedokrwistość) to w istocie grupa stanów chorobowych, dlatego w medycynie funkcjonują różne podziały niedokrwistości. Znane są klasyfikacje ze względu na patogenezę i etiologię.
>> Więcej w artykule: Najczęstsze rodzaje anemii i ich przyczyny
Często również używa się podziału anemii ze względu na wielkość krwinki czerwonej – MCV.
Niedokrwistość mikrocytowa i jej przyczyny
W tym rodzaju anemii krwinka czerwona jest mniejsza niż prawidłowa, średnia objętość krwinki – MCV < 83 µm³.
Przyczyny to:
- niedobór żelaza – najczęstszy rodzaj anemii
- niedokrwistość syderoblastyczna
- talasemia
- niedokrwistość chorób przewlekłych
- zatrucie ołowiem.
Niedokrwistość normocytowa i jej przyczyny
W tym rodzaju niedokrwistości wielkość krwinki czerwonej pozostaje prawidłowa – MCV jest w normie.
Przyczyny:
- pierwotne uszkodzenie szpiku – niedokrwistość aplastyczna, osteomielofibroza, zespół Blakfana-Diamonda
- wtórne uszkodzenie szpiku kostnego – przyczyny endokrynologiczne, niedokrwistość chorób przewlekłych, uremia.
>> Więcej przeczytasz w artykule: Niedokrwistość (anemia) normocytarna – na czym polega? Przyczyny, objawy i leczenie
Niedokrwistość makrocytowa i jej przyczyny
W tym rodzaju niedokrwistości krwinka czerwona jest większa niż fizjologicznie, MCV > 100 µm³.
Przyczyny:
- niedokrwistości megaloblastyczne, powstające w wyniku niedoboru witaminy B12 (MCV jest najczęściej wyższe niż 115), kwasu foliowego, zespół mielodysplastyczny, niedokrwistości polekowe.
- niedokrwistości niemegaloblastyczne, obserwowane w przebiegu chorób wątroby czy niedoczynności tarczycy.
| WAŻNE! W praktyce najczęściej występują niedokrwistości wtórne – towarzyszące chorobom przewlekłym, niedokrwistości z niedoboru żelaza – przewlekła i ostra, niedokrwistość Addisona-Biermera i niedokrwistości polekowe. |
Objawy anemii
Jak napisano wyżej, powolne narastanie anemii, powoduje uruchomienie mechanizmów adaptacyjnych do niedoboru tlenu, przez co nawet głęboka niedokrwistość może nie powodować odczuwalnych symptomów. Pacjenci, u których głęboka niedokrwistość rozwija się od godzin do kilku dni, tolerują ją znacznie gorzej niż pacjenci, u których niedokrwistość rozwijała się przez kilka miesięcy (np. z niedoboru witaminy B12). Ta druga grupa pacjentów często nie ma świadomości choroby.
Do najczęstszych klinicznych objawów anemii niezależnie od przyczyn jej wystąpienia należą tzw. objawy głodu tlenowego, czyli niedotlenienia ważnych układów i narządów spowodowane zmniejszonym transportem tlenu, wynikającym ze spadku stężenia hemoglobiny.
Zaliczamy do nich:
- ogólne objawy anemii – stopniowo postępujące osłabienie, zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego, duszność, zwiększona podatność na infekcje,
- objawy anemii zestrony układu sercowo-naczyniowego – kołatanie serca, tachykardia, bóle wieńcowe,
- objawy anemii ze strony układu nerwowego: senność, zawroty głowy, szum w uszach, mroczki przed oczami, upośledzenie koncentracji,
- bladość skóry i błon śluzowych.
>> Przeczytaj również: Ciągłe zmęczenie, chroniczne zmęczenie – jakie badania wykonać?
| WAŻNE! Nasilenie objawów anemii zależy nie tylko od stopnia niedokrwistości, ale również od dynamiki i czasu jej rozwoju. |
Diagnostyka niedokrwistości – jakie badania krwi należy wykonać, by zdiagnozować anemię?
Diagnostyka anemii obejmuje potwierdzenie jej występowania oraz znalezienie przyczyn.
Badaniem stwierdzającym obecność niedokrwistości jest morfologia – poziom hemoglobiny i analiza układu czerwonokrwinkowego.
Do badań analizujących przyczyny anemii należy oznaczenie:
- poziomu ferrytyny – diagnostyka w kierunku niedoborów żelaza,
- poziomu witaminy B12 i kwasu foliowego – diagnostyka w kierunku niedoborów tych witamin.
Algorytm diagnostyczny w diagnostyce anemii zależy od tego, jakie grupy pacjentów dotyczy.
U dzieci i kobiet ciężarnych po stwierdzeniu obniżonego poziomu hemoglobiny wdraża się leczenie preparatami żelaza, ponieważ jest to najczęstsza przyczyny niedokrwistości u tych pacjentów.
Kobiety w wieku rozrodczym, po szczegółowym wywiadzie internistycznym i ginekologicznym i – ewentualnym badaniu krwi utajonej w kale – również mają wdrażane leczenie żelazem. Jeśli przeprowadzony wywiad i/lub badanie krwi utajonej w kale są dodatnie i mogą wskazywać na poważniejszą przyczynę choroby, przeprowadza się szczegółową diagnostykę przewodu pokarmowego – endoskopia, kolonoskopia, badania radiologiczne.
Badań obrazowych przewodu pokarmowego (radiologicznych, endoskopowych) wymagają zawsze mężczyźni i kobiety po menopauzie.
Anemia, która nie reaguje na leczenie żelazem, wymaga dalszej diagnostyki. U dzieci należy wykonać badania w kierunku celiakii.
U dorosłych niedragujących na lecenie doustnymi preparatami żelaza oraz u osób, u których badania obrazowe nie potwierdziły patologii w układzie pokarmowym, również istnieją wskazania do pogłębienia diagnostyki w kierunku celiakii, infekcji Helicobacter pylori oraz niedokrwistości złośliwej (anemii Addisona-Biermera).
Jak leczyć anemię?
Sposób leczenia anemii zależy od jej rodzaju i przyczyny. Dlatego przed podjęciem leczenia należy ustalić rodzaj niedokrwistości i zdiagnozować ewentualną chorobę, która ją wywołała.
Nie należy wdrażać leczenia bez poznania przyczyny, ponieważ może to prowadzić do pozornej poprawy i niewykrycia prawdziwych źródeł choroby. Dzieje się tak np. w niedokrwistości megaloblastycznej, gdzie zjawisko maskowania anemii oznacza sytuację, w której podanie kwasu foliowego osobie z współistniejącym niedoborem witaminy B12 prowadzi do przemijającego polepszenia objawów anemii, jednocześnie maskując lub nasilając istniejące zaburzenia neurologiczne związane z deficytem B12. Aby zapobiec temu zjawisku, konieczne jest wczesne wykrycie i leczenie niedoboru obu witamin – zarówno B12, jak i kwasu foliowego – przed rozpoczęciem terapii.
Jeśli anemia wynika z niedoborów żelaza postępowaniem z wyboru jest podawanie pacjentowi jego preparatów. Jeśli przyczyną jest niedobór witamin z grupy B należy je uzupełniać.
Jeśli choroba nie jest spowodowana niedoborami żelaza lub witaminy B12, lekarz może podjąć decyzję o stosowaniu leków stymulujących erytropoezę, czyli wytwarzanie krwinek czerwonych.
Jak zapobiegać niedokrwistości?
Zapobieganie anemii to zapewnienie odpowiedniej ilości żelaza osobom z grup o zwiększonym zapotrzebowaniu na ten pierwiastek.
Dotyczy to przede wszystkim:
- kobiet w ciąży i połogu – wskazana jest suplementacja preparatami żelaza,
- kobiet obficie miesiączkujących,
- osób z utratą krwi z przewodu pokarmowego, której przyczyny nie da się wyleczyć,
- regularnych dawców krwi,
- niemowląt, które nie są karmione mlekiem matki,
- dzieci i nastolatków w okresie nasilonego wzrostu.
Suplementacja lub leczenie anemii powinno być prowadzone pod kontrolą odpowiednich badań laboratoryjnych. Nie należy prowadzić suplementacji żelazem bez badań, ponieważ może to doprowadzić do przeładowania organizmu żelazem.
W grupach ryzyka anemii należy również zadbać o dietę zawierającą produkty bogate w żelazo.
Profilaktyka niedokrwistości w grupach ryzyka to również regularne badania laboratoryjne. Pacjenci powinni wykonywać raz w roku morfologię, poza tym oznaczać ferrytynę i/lub witaminę B12, kwas foliowy.
Anemia – FAQ – najczęściej zadawane pytania
Stres nie jest przyczyną anemii. Natomiast może sprzyjać jej występowaniu, jeśli towarzyszą mu problemy z odżywaniem i zaburzenia wchłaniania.
Tak, anemia i niedokrwistość oznaczają te same stany chorobowe. Niedokrwistość jest określeniem medycznym, anemia to pojęcie potoczne.
Najczęstszą przyczyną niedokrwistości rzeczywiście jest niedobór żelaza, jednak nie zawsze jest on przyczyną anemii.
Podsumowanie
Anemia to stan precyzyjnie zdefiniowany – określa się nim poziom hemoglobiny niższy niż 12 g/dl u kobiet lub 13 g/dl u mężczyzn. Często rozwija się długo, wówczas pacjent nie odczuwa objawów choroby. Dlatego należy pamiętać o profilaktyce i badaniach laboratoryjnych, które – zwłaszcza osoby z grup ryzyka – powinny wykonywać raz w roku.
PIŚMIENNICTWO
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/725,niedokrwistosc-z-niedoboru-zelaza
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/720,podstawowe-wiadomosci-o-niedokrwistosciach
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.15.1.
- Oxford English Dictionary, “anaemia | anemia (n.), Etymology,” June 2024, https://doi.org/10.1093/OED/9687519764.
- Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.): Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. VIA1.MEDICA, Gdańsk 2007
- World Health Organization: Vitamin and Mineral Nutrition Information System. Haemoglobin concentrations for the diagnosis of anemia and assessment of severity. 2011.
- Styszynski A, Mossakowska M, Chudek J, Puzianowska-Kuznicka M, Klich-Raczka A, Neumann-Podczaska A, Szybalska A, Wieczorowska-Tobis K. Prevalence of anemia in relation to socio-economic factors in elderly Polish population: the results of PolSenior study. J Physiol Pharmacol. 2018 Feb;69(1):75-81. doi: 10.26402/jpp.2018.1.08. Epub 2018 May 8. PMID: 29769423.
