Antybiotyki w ciąży – czy są bezpieczne? Jak je stosować?

Ciąża jest okresem, w którym w organizmie kobiety zachodzą intensywne zmiany. Osłabienie układu odpornościowego ma pozytywny wpływ na utrzymanie ciąży, ale stan ten niestety sprzyja infekcjom. W przypadku wystąpienia zakażenia wywołanego przez bakterie konieczne może być podanie antybiotyku.

Czy stosowanie antybiotyków w ciąży jest bezpieczne? Jaki wpływ na przebieg ciąży i rozwijający się płód ma antybiotykoterapia? Jak ustalić, który antybiotyk będzie najwłaściwszy dla pokonania infekcji? Artykuł jest próbą podpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, wynikające z troski o przyszłą mamę i dziecko.

Spis treści:

1. Czy antybiotykoterapia w ciąży jest bezpieczna?
2. Wskazania do antybiotykoterapii w ciąży
3. Zasady bezpiecznej antybiotykoterapii w ciąży
   • Ogólne zasady antybiotykoterapii w ciąży
4. Których antybiotyków w ciąży należy unikać?
5. Stan zdrowia kobiety po antybiotykoterapii w ciąży – niezbędna diagnostyka
6. Możliwe skutki uboczne antybiotykoterapii w ciąży
7. Antybiotykoterapia w ciąży – podsumowanie najważniejszych informacji

Czy antybiotykoterapia w ciąży jest bezpieczna?

W czasie ciąży organizm kobiety podlega intensywnym zmianom. Osłabiony układ odpornościowy sprzyja utrzymaniu ciąży, ale jednocześnie sprzyja rozwojowi infekcji. Antybiotyki stosowane do zwalczania zakażeń stanowią ok. 80% wszystkich leków przepisywanych okresie ciąży i połogu. Nie są one obojętne dla organizmu kobiety i rozwijającego się płodu, dlatego antybiotykoterapia powinna uwzględniać przewagę korzyści z leczenia nad możliwymi niepożądanymi konsekwencjami stosowania terapii przeciwdrobnoustrojowej.

W czasie ciąży antybiotyki powinny być przyjmowane wyłącznie w uzasadnionych przypadkach infekcji bakteryjnych, gdy nieleczone zakażenie może niekorzystnie wpłynąć na zdrowie matki i rozwój płodu. Wpływ na bezpieczeństwo i efektywność terapii ma nie tylko dobór właściwego antybiotyku o możliwie najmniejszym ryzyku działań niepożądanych, ale również jego odpowiednie dawkowanie, uwzględniające fakt, że w okresie ciąży zmienia się wchłanianie, dystrybucja, metabolizm i eliminacja leków.

Wskazania do antybiotykoterapii w ciąży

Antybiotyki są lekami stosowanymi powszechnie dla zwalczania infekcji wywoływanych przez bakterie. O podaniu antybiotyku kobiecie ciężarnej decyduje wyłącznie lekarz, który oceni ryzyko i korzyści zastosowania terapii przeciwdrobnoustrojowej.

Wskazaniami do antybiotykoterapii w ciąży są:

• przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego,
• zakażenia układu moczowego, w tym bezobjawowa bakteriuria,
• odmiedniczkowe zapalenie nerek,
•  bakteryjna waginoza,
• choroby przenoszone drogą płciową (np. kiła, rzeżączka, chlamydioza),
• zakażenie wewnątrzmaciczne,
• profilaktyka zakażeń noworodków o etiologii GBS (paciorkowce grupy B),
• bakteryjne zakażenia dróg oddechowych,
• inne poważne infekcje bakteryjne.

>> Przeczytaj także: Zapalenie pęcherza moczowego w ciąży: objawy, leczenie i profilaktyka

Sprawdź, jakie badania dla kobiet w ciąży zrobisz w ALAB laboratoria!

Zasady bezpiecznej antybiotykoterapii w ciąży

Zmiany w organizmie kobiety, do jakich dochodzi w trakcie ciąży, powodują, że do zwalczania infekcji bakteryjnych należy podchodzić z dużą ostrożnością. Należy pamiętać, że zmieniona w przebiegu ciąży farmakokinetyka podawanych leków może skutkować koniecznością modyfikacji dawkowania antybiotyku i różnić się od powszechnie stosowanych schematów terapii. Antybiotyki dobiera i przepisuje lekarz.

Ogólne zasady antybiotykoterapii w ciąży

• Antybiotyki w trakcie ciąży powinny być stosowane wyłącznie przy uzasadnionych wskazaniach medycznych:
  • do leczenia potwierdzonych zakażeń bakteryjnych,
  • do profilaktyki zakażeń (bezobjawowa bakteriuria, profilaktyka zakażeń noworodków paciorkowcami grupy B).
• Należy dobierać antybiotyki dobrze przebadane, o najmniejszym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych. Bezpiecznymi antybiotykami w ciąży są penicyliny (amoksycylina, ampicylina), cefalosporyny (cefuroksym, ceftriakson), erytromycyna. Najczęściej w ciąży stosowane są penicyliny ze względu na niewielką toksyczność. W krwi płodu penicyliny osiągają około 50% najwyższego stężenia osiąganego w krwi matki.
• Należy unikać stosowania terapii skojarzonej (wyjątek przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego) i w miarę możliwości dobierać leki o wąskim spektrum działania.
• Istotne jest stosowanie antybiotyku w dawce możliwie jak najniższej, ale skutecznej.
• Należy bezwzględnie stosować się do zaleceń lekarza przepisującego antybiotyk.
• Nie należy samodzielnie skracać terapii i zmieniać dawkowania leku.

>> Przeczytaj także: Uczulenie na penicylinę – jakie daje objawy?

Których antybiotyków w ciąży należy unikać?

Nie wszystkie antybiotyki i chemioterapeutyki stosowane powszechnie do zwalczania infekcji bakteryjnych mogą być bezpiecznie podawane w ciąży. Potencjalnie toksyczne i teratogenne właściwości niektórych leków są szczególnie groźne dla rozwijającego się płodu. W przypadku wybranych antybiotyków niewskazane jest ich stosowanie w I trymestrze ciąży, inne antybiotyki są zakazane przez cały okres ciąży.

W I trymestrze ciąży należy unikać stosowania azytromycyny, kotrimoksazolu, nitrofurantoiny, niektórych cefalosporyn (np. cefaleksyny, cefadroksylu, cefotaksymu). Lekami zakazanymi przez całą ciążę są:

• tetracykliny,
• fluorochinoliny (ciprofloksacyna, norfloksacyna),
• aminoglikozydy,
• polimyksyny,
• ryfampicyna,
• chloramfenikol.

Stan zdrowia kobiety po antybiotykoterapii w ciąży – niezbędna diagnostyka

Antybiotykoterapia w ciąży wymaga stałego dozoru lekarskiego. Po zakończeniu leczenia przyszła mama powinna wykonać szereg badań diagnostycznych dla oceny swojego stanu zdrowia. Badania laboratoryjne umożliwiają sprawdzenie wpływu antybiotyku na organizm.

Badania po antybiotykoterapii w ciąży powinny obejmować:

• morfologię – dla oceny stanu układu krwionośnego, skuteczności pokonania stanu zapalnego, wykrywania ewentualnych powikłań.
• CRP – dla wykluczenia stanu zapalnego,
• badania wątrobowe – dla oceny stanu wątroby,
  • ALT (aminotransferaza alaninowa),
  • AST (aminotransferaza asparginianowa),
  • GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza),
  • ALP (fosfataza zasadowa),
  • bilirubina.
• badanie ogólne moczu – dla oceny stanu nerek.

Przydatne w pewnych okolicznościach (np. przy przedłużających się objawach chorobowych) mogą być również badania mikrobiologiczne. W badaniach tych wykrywane są i identyfikowane bakterie oraz oceniana jest ich wrażliwość na antybiotyki.

>> Warto przeczytać też:

• Co to jest bilirubina całkowita? Kiedy i w jakim celu bada się jej poziom?
• Morfologia krwi – badanie, które może uratować życie!

W ALAB laboratoria zrobisz badanie wątroby – sprawdź zakres pakietu!

Możliwe skutki uboczne antybiotykoterapii w ciąży

Antybiotyki, leki służące zwalczeniu infekcji bakteryjnej, nie są pozbawione wad i ich przyjmowanie może prowadzić do wystąpienia niepożądanych powikłań. Skutki uboczne przyjmowania antybiotyków w ciąży są szczególnie niebezpieczne dla rozwijającego się płodu. Powikłania dotyczą przede wszystkim sytuacji, gdy antybiotyki nie są dobrze dobrane pod względem rodzaju leku, jak i nieodpowiednio ustalono ich dawkowanie.

Możliwe skutki uboczne stosowania antybiotyków:

• dla płodu:
  • wady rozwojowe,
  • przedwczesny poród,
  • obumarcie płodu.
• dla matki:
  • dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
  • alergie,
  • grzybice pochwy i jamy ustnej.

Działania niepożądane wybranych antybiotyków:

• tetracykliny – ryzyko uszkodzenia zębów, nieprawidłowy rozwój kości,
• aminoglikozydy – działanie ototoksyczne i nefrotoksyczne – możliwość uszkodzenia nerek lub słuchu rozwijającego się dziecka,
• fluorochinolony – ryzyko uszkodzenia chrząstek stawowych rozwijającego się płodu,
• polimyksyny – potencjalne działanie neurotoksyczne i neurotoksyczne,
• ryfampicyna – stosowanie w ostatnich miesiącach ciąży może być przyczyną poporodowych krwotoków zarówno u matki jak i u noworodka,
• chloramfenikol – szkodliwy dla płodu, szczególnie w I trymestrze ciąży.

>> Sprawdź także: Wady letalne – czym są? Przyczyny, rodzaje, diagnostyka

Antybiotykoterapia w ciąży – podsumowanie najważniejszych informacji

• Antybiotyki powinny być stosowane w ciąży wyłącznie w uzasadnionych przypadkach infekcji bakteryjnych, gdy nieleczone zakażenie może niekorzystnie wpłynąć na zdrowie matki i rozwój płodu.
• Wiele antybiotyków stosowanych powszechnie do zwalczania infekcji bakteryjnych  ma potencjalnie toksyczne i/lub teratogenne właściwości i nie należy ich przyjmować w trakcie ciąży, głównie ze względu na niepożądane oddziaływanie na rozwijający się płód.
• Antybiotykoterapia kobiety ciężarnej bezwzględnie powinna przebiegać pod nadzorem lekarza, który uwzględniając zmiany zachodzące w organizmie kobiety w trakcie ciąży dobiera odpowiedni lek i ustala jego dawkowanie.
• Nie należy bez kontaktu z lekarzem samodzielnie przerywać kuracji antybiotykowej, ani zmieniać dawkowania leku.
• Po antybiotykoterapii należy wykonać badania laboratoryjne, które służą ocenie stanu zdrowia kobiety, w tym sprawdzeniu wpływu antybiotyku na organizm.

Piśmiennictwo

1. Szałek Edyta, Tomczak Hanna, Seremak-Mrozikiewicz Agnieszka ,Bartkowiak-Wieczorek Joanna, Grześkowiak Edmund „Optymalizacja antybiotykoterapii w ciąży – implikacje kliniczne”; Ginekol Pol. 2012, 83, 462-468.
2. Michał Jędrzejek, Kamila Markiewicz, Alicja Jazienicka-Kiełb, Dagmara Pokorna-Kałwak „Racjonalna antybiotykoterapia w pytaniach i odpowiedziach”  Lekarz POZ 1/2020, 67-78
3. K. Pawlik , W. Hryniewicz „Antybiotykoterapia w położnictwie” Aktualności Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków;  Numer 3/2017.
4. Meeraus W.H., Petersen I., Gilbert R. „Antybiotyki w ciąży – bezpieczeństwo stosowania”(opracowanie)  https://www.mp.pl/ginekologia/przeglad-badan/120986,antybiotyki-w-ciazy-bezpieczenstwo-stosowania (dostęp 01.07.2025 r.).
5. Bartłomiej Niżnik, Karolina Gaweł, Beata Stanisz „Farmaceutyki – pomoc czy zagrożenie dla kobiet w ciąży?” Farmacja Polska Tom 70 · nr 7 · 2014.