Określenie „gęsta krew” jest popularnym, lecz nieprecyzyjnym opisem stanu zwiększonej lepkości krwi. W medycynie odnosi się on do zmian reologicznych, czyli zaburzeń płynności przepływu krwi w naczyniach. Zwiększona lepkość wynika zwykle z podwyższonego hematokrytu, odwodnienia lub nadmiaru białek osocza. Taki stan może prowadzić do spowolnienia krążenia i zaburzeń mikroperfuzji, a w konsekwencji zwiększać ryzyko zakrzepów, udarów czy zawałów. Zrozumienie mechanizmów odpowiedzialnych za tzw. „gęstą krew” pozwala lepiej interpretować wyniki badań, właściwie rozpoznać przyczynę i w porę zapobiec powikłaniom.
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym w rzeczywistości jest „gęsta krew” i jak rozumieją ją lekarze,
- jakie są najczęstsze przyczyny zwiększonej lepkości krwi,
- jakie choroby mogą prowadzić do tego stanu,
- po czym można rozpoznać, że krew stała się „zbyt gęsta”,
- jakie badania laboratoryjne i obrazowe warto wykonać,
- jak wygląda leczenie i profilaktyka.
Spis treści:
- Czym jest „gęsta krew”?
- Przyczyny „gęstej krwi”
- Zbyt gęsta krew – jakie daje objawy?
- „Gęsta krew” – jakie badania wykonać?
- Jak leczyć „gęstą krew”?
- „Gęsta krew”: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Czym jest „gęsta krew”?
Określenie „gęsta krew” jest potocznym sposobem mówienia o stanie, w którym krew staje się bardziej lepka i trudniej przepływa przez naczynia krwionośne. W praktyce oznacza to, że w jednostce objętości krwi znajduje się więcej krwinek czerwonych lub białek osocza, a mniej samego osocza. W rezultacie krążenie spowalnia, rośnie opór podczas przepływu i utrudnione staje się dostarczanie tlenu do tkanek.
W medycynie nie używa się samego określenia „gęsta krew”, lecz mówi się o zwiększonej lepkości krwi lub o podwyższonym hematokrycie – czyli większym udziale krwinek czerwonych w stosunku do osocza.
Na lepkość krwi wpływa wiele czynników, m.in. liczba i elastyczność erytrocytów, ilość białek osocza (zwłaszcza fibrynogenu i immunoglobulin), temperatura ciała czy prędkość przepływu. Kiedy te parametry są zaburzone, krew „gęstnieje” i staje się mniej płynna, co w skrajnych przypadkach prowadzi do tzw. zespołu zwiększonej lepkości. To właśnie ten mechanizm medyczny stoi za tym, co w języku potocznym określamy mianem „gęstej krwi”.
>> Przeczytaj także: Krew – budowa, funkcje w organizmie, grupy krwi i ich dziedziczenie
Przyczyny „gęstej krwi”
Zwiększona lepkość krwi może mieć wiele przyczyn zarówno przejściowych, jak i przewlekłych. Najczęściej wynika z odwodnienia, gdy organizm traci wodę w wyniku pocenia się, gorączki lub biegunki. W takiej sytuacji objętość osocza spada, a krew staje się „gęstsza” w sposób względny.
Inną częstą przyczyną jest nadkrwistość, czyli nadmierna produkcja krwinek czerwonych przez szpik kostny. Może ona mieć charakter pierwotny jak w czerwienicy prawdziwej, lub wtórny, będący reakcją na przewlekłe niedotlenienie, np. u palaczy czy osób z chorobami płuc. Lepkość krwi zwiększają także choroby, w których rośnie stężenie białek osocza, takie jak szpiczak mnogi, makroglobulinemia Waldenströma czy przewlekłe stany zapalne. Nadmiar immunoglobulin utrudnia swobodny przepływ krwi i może prowadzić do tzw. zespołu nadlepkości.
Pewną rolę odgrywają również zaburzenia metaboliczne i styl życia: cukrzyca, otyłość, hipercholesterolemia czy palenie tytoniu wpływają na skład osocza i elastyczność krwinek czerwonych, co pogarsza przepływ w drobnych naczyniach. Do wzrostu hematokrytu może też dojść w wyniku działania niektórych leków i hormonów, zwłaszcza sterydów anabolicznych, doustnych środków antykoncepcyjnych czy erytropoetyny (EPO), które stymulują wytwarzanie erytrocytów.
>> Dowiedz się więcej: Erytropoetyna – co to jest i po co bada się jej poziom? Interpretacja wyników
„Gęsta krew” – na jakie choroby może wskazywać?
Zwiększona lepkość krwi towarzyszy wielu chorobom hematologicznym i ogólnoustrojowym. Do najważniejszych należą:
- czerwienica prawdziwa,
- gammapatie monoklonalne,
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
- zespół bezdechu sennego,
- ciężkie odwodnienie i oparzenia.
Zbyt gęsta krew – jakie daje objawy?
Objawy zależą od stopnia zwiększenia lepkości i od ewentualnego występowania choroby podstawowej.
Najczęstsze z nich to:
- uczucie ciężkości lub bólu głowy,
- zawroty, szumy w uszach, zaburzenia widzenia („mroczki”),
- senność, zmęczenie, pogorszenie koncentracji,
- drętwienie palców, zimne kończyny,
- nadciśnienie tętnicze,
- zwiększona skłonność do zakrzepów (np. zakrzepica żył głębokich).
W ciężkich przypadkach może dojść do objawów neurologicznych i sercowo-naczyniowych wynikających z zaburzeń mikrokrążenia: przejściowych niedowładów, duszności, a nawet zawału czy udaru.
„Gęsta krew” – jakie badania wykonać?
Lekarz ocenia pośrednio gęstość krwi, analizując parametry morfologii, gospodarki białkowej i układu krzepnięcia. Dzięki temu można ustalić, czy krew rzeczywiście jest zagęszczona i co jest tego przyczyną.
Najważniejsze badania to:
- morfologia krwi z hematokrytem,
- stężenie hemoglobiny,
- koagulogram (PT, APTT, INR, fibrynogen) – ocenia zdolność krwi do krzepnięcia i wykrywa zaburzenia sprzyjające krwawieniom,
- OB, CRP, poziom białek osocza – pomocne przy podejrzeniu stanów zapalnych lub chorób przebiegających z nadmiarem immunoglobulin,
- erytropoetyna (EPO) – pomaga odróżnić czerwienicę prawdziwą (niska EPO) od wtórnej (wysoka EPO).
W diagnostyce rzadkich przypadków, zwłaszcza w hematologii, można oznaczyć także lepkość krwi w warunkach laboratoryjnych (badanie reologiczne), ale nie jest to test wykonywany rutynowo.
Jak leczyć „gęstą krew”?
Leczenie zwiększonej lepkości krwi polega przede wszystkim na usunięciu przyczyny zaburzenia i poprawie przepływu w naczyniach. W wielu przypadkach wystarczy odpowiednie nawodnienie jeśli „zagęszczenie” krwi wynika z odwodnienia.
W przypadku nadkrwistości, gdy szpik kostny wytwarza zbyt wiele erytrocytów, stosuje się upusty krwi (flebotomie), które zmniejszają hematokryt i gęstość krwi. W bardziej zaawansowanych postaciach choroby wdraża się także leki cytoredukcyjne, ograniczające nadmierną produkcję krwinek.
Jeśli zwiększona lepkość wynika z nadmiaru białek osocza jak w szpiczaku mnogim lub makroglobulinemii Waldenströma – stosuje się plazmaferezę, czyli zabieg polegający na oddzieleniu i częściowym usunięciu osocza zawierającego patologiczne białka, a następnie zastąpieniu go płynami infuzyjnymi.
U osób z chorobami przewlekłymi (np. POChP, cukrzycą, otyłością) kluczowe jest leczenie choroby podstawowej, wyrównanie glikemii i lipidów, poprawa utlenowania organizmu, a także modyfikacja stylu życia: redukcja masy ciała i zaprzestanie palenia.
Lekarze zwracają również uwagę na znaczenie profilaktyki naczyniowej, utrzymywanie odpowiedniego nawodnienia, regularną aktywność fizyczną, unikanie długiego unieruchomienia oraz, w wybranych przypadkach, stosowanie leków przeciwpłytkowych (np. małych dawek aspiryny).
„Gęsta krew”: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Poniżej znajdziesz odpowiedzi na pytania, które najczęściej budzą wątpliwości związane ze zwiększoną lepkością krwi.
Na lepkość krwi wpływają przede wszystkim hematokryt, stężenie białek osocza oraz lepkość samego osocza. Odwodnienie, nadkrwistość, stany zapalne czy dyslipidemia zwiększają opór przepływu, co klinicznie wychwytywane jest jako „zagęszczenie” krwi.
Tak. Odpowiednie nawodnienie to najprostszy sposób, by zapobiec „zagęszczeniu” krwi. Utrata płynów powoduje spadek objętości osocza, co względnie zwiększa hematokryt i lepkość.
Warto ograniczyć produkty bogate w tłuszcze nasycone i cukry proste, które sprzyjają stanom zapalnym i zaburzeniom lipidowym. U osób z tendencją do nadkrwistości niewskazane są również suplementy żelaza bez konsultacji z lekarzem.
Najważniejsze to dbać o odpowiednie nawodnienie, unikać palenia tytoniu i nadmiernego spożycia alkoholu. Należy kontrolować ciśnienie, poziom lipidów i masę ciała. Regularna aktywność fizyczna poprawia przepływ w mikrokrążeniu, a zdrowa dieta wspiera prawidłową lepkość krwi.
„Gęsta krew” nie jest samodzielną chorobą, lecz sygnałem, że w organizmie zachodzą zmiany wpływające na skład i krzepliwość krwi. Może być następstwem odwodnienia, zaburzeń metabolicznych lub chorób hematologicznych, dlatego zawsze wymaga diagnostyki. Odpowiednie nawodnienie, zdrowy styl życia i regularne badania to najprostszy sposób, by utrzymać prawidłową “lepkość” krwi i zadbać o sprawne krążenie.
Bibliografia
- Baskurt OK., Meiselman HJ. Blood rheology and hemodynamics. Semin Thromb Hemost. 2003 Oct;29(5):435-50.
- Perez Rogers A., Estes M. Hyperviscosity Syndrome. [Updated 2023 Mar 13]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-.
- Tefferi A., Barbui T. Polycythemia vera and essential thrombocythemia: 2021 update on diagnosis, risk-stratification and management. Am J Hematol. 2020 Dec;95(12):1599-1613.
- Kishimoto S., Maruhashi T., Kajikawa M. et al. Hematocrit, hemoglobin and red blood cells are associated with vascular function and vascular structure in men. Sci Rep 10, 11467 (2020).
- Nwose EU., Richards RS., Bwititi P., Butkowski E. Serum bilirubin and lipoprotein-a: how are these associated with whole blood viscosity? Redox Rep. 2012;17(1):8-13.
