Cukrzyca to choroba cywilizacyjna, rozwijająca się podstępnie przez wiele lat. Poprzedzona jest stanem przedcukrzycowym, do którego z kolei może prowadzić nieleczona insulinooporność. Jakie są przyczyny i objawy insulinoopornośc? Jakie badania pozwalają na wczesne wykrycie potencjalnych nieprawidłowości? Jak leczyć insulinooporność? Zapraszamy do artykułu.
Spis treści:
- Co to jest insulinooporność?
- Insulinooporność a cukrzyca
- Przyczyny insulinooporności
- Jakie są objawy insulinooporności?
- Jakie badania należy wykonać na insulinooporność?
- Na czym polega leczenie insulinooporności?
- Podsumowanie
- FAQ. Insulinooporność – często zadawane pytania
Co to jest insulinooporność?
Insulinooporność to zmniejszona wrażliwość komórek organizmu na działanie insuliny, co prowadzi do wielu niekorzystnych dla organizmu konsekwencji, m.in. zbyt wysokiego poziomu glukozy.
Glukoza jest kluczowym źródłem energii dla komórek naszego ciała, ale działa tylko wówczas, jeśli dostanie się do wnętrza komórki. Bardzo ważnym elementem tego procesu jest insulina, która jest kluczem otwierającym komórkę dla glukozy. Wydzielanie insuliny jest automatyczne i dostosowuje się do aktualnego poziomu glukozy, dlatego np. w nocy i między posiłkami jej poziom jest niewielki.
Jeśli jednak opisany mechanizm zostanie zaburzony i klucz przestaje działać, glukoza nie ma szansy przedostać się do wnętrza komórki, jej poziom we krwi wzrasta. Organizm próbując sobie poradzić z tym problemem, zaczyna produkować i wydzielać więcej insuliny w nadziei, iż pozwoli to komórkom na przyjęcie glukozy.
Efektem tych działań zaradczych jest z kolei za wysoki poziom insuliny we krwi. Powstaje klasyczne błędne koło, gdzie zarówno glukozy, jak i insuliny jest za dużo. Wówczas organizm włącza następny mechanizm obronny – zmniejsza wrażliwość komórek na działanie insuliny i powstaje insulinooporność.
Insulinooporność a cukrzyca
Insulinooporność może być wstępem do cukrzycy typu 2. W insulinooporności komórki są mniej wrażliwe na działanie insuliny, w wyniku czego regulacja poziomu glukozy jest trudniejsza, ale na tym etapie organizm umie sobie jeszcze z tym poradzić. Jeśli jednak nie zostaną podjęte środki zaradcze – dieta, aktywność fizyczna, kontrola masy ciała i/lub leczenie – organizm będzie zmuszony do ciągłej nadprodukcji insuliny, co może prowadzić do trwałego zaburzenia funkcjonowania komórek trzustki i rozwoju cukrzycy typu 2. Jest to stale podwyższonego poziomu cukru we krwi.
>> Przeczytaj: Cukrzyca – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Przyczyny insulinooporności
- Insulinooporność rozwija u osób z nadwagą i/lub otyłością. Czynnikami predysponującymi są również niska aktywność fizyczna oraz niezdrowe nawyki żywieniowe – dieta obfitująca w tłuszcze nasycone oraz cukry proste.
- Zaburzeniom metabolizmy glukozy i insuliny sprzyja przewlekły stres i wiek, ponadto niektóre leki (sterydy, antydepresanty).
- Insulinooporność może towarzyszyć niektórym chorobom, np. nadczynności tarczycy, akromegalii, zespołowi Cushinga, PCOS.
- Pewną rolę w powstaniu insulinooporności odgrywają uwarunkowana genetyczne.
>> Sprawdź: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości
Jakie są objawy insulinooporności?
Insulinooporność może przebiegać bezobjawowo, a jej symptomy, jeśli występują, mogą być bardzo niespecyficzne. Niepokój powinny wzbudzić:
- uczucie senności po posiłku, nawet jeśli jest on niewielki,
- poczucie, że zjedlibyśmy coś słodkiego,
- przyrost masy ciała, trudności w schudnięciu,
- rozdrażnienie, problemy z pamięcią, obniżony nastrój,
- ciągłe zmęczenie,
- poczucie zimna,
- bóle głowy – szczególnie w przypadku hipoglikemii,
- bóle stawów,
- zmiany na skórze o typie acanthosis nigricans (rogowacenia ciemnego) – brązowe przebarwienia w okolicach kolan, łokci oraz szyi. Mogą się również pojawiać rozstępy skórne.
Jakie badania należy wykonać na insulinooporność?
W diagnostyce insulinooporności wykorzystuje się wskaźnik HOMA IR, czyli stosunek glukozy do insuliny mierzonych na czczo. Ponieważ jednak stężenia glukozy i insuliny mogą być za wysokie tylko po posiłku, natomiast na czczo bywają prawidłowe, dobrym narzędziem diagnostycznym jest badanie krzywej cukrowej i insulinowej.
Wskazaniem do wykonania krzywej cukrowej (OGTT) jest tzw. nieprawidłowa glikemia na czczo, gdy stężenie glukozy wynosi 100-125 mg/dl. Warto wykonywać krzywą cukrową razem z krzywą insulinową, gdy podejrzewamy insulinooporność lub stan przedcukrzycowy. Praktyka wskazuje, że wiele stanów, np. hiperinsulinizm czy hipoglikemia reaktywna, może być wykrytych tylko, jeśli wykonamy badania poziomu glukozy i insuliny po obciążeniu.
U pacjenta z podejrzeniem insulinooporności, zwłaszcza jeśli BMI>25 i/lub obwód talii u kobiety jest większy niż 80 cm, u mężczyzny 94 cm, warto wykonać również inne badania laboratoryjne:
- lipidogram (stosunek TG/HDL>3 jest niekorzystnym prognostycznie czynnikiem),
- podwyższone stężenie kwasu moczowego w surowicy oraz homocysteiny,
- sprawdzenie funkcji wątroby, ponieważ w insulinooporności dochodzi do rozwoju niealkoholowego stłuszczenia wątroby,
- kontrola poziomu witaminy D oraz witaminy B12.
Więcej o diagnostyce insulinooporności dowiesz się z artykułu: Zapytaj eksperta – Insulinooporność cz. 2. Diagnostyka insulinooporności
>>Badanie krzywej cukrowej i insulinowej zrobisz w ALAB laboratoria. Sprawdź zakres pakietu:<<
Jakie wyniki badań świadczą o insulinooporności?
- Przypadek 1
| 0` | 60` | 120` | |
| Glukoza | 89 mg/gl – norma | 100 mg/l – norma | 45 mg/dl – obniżony |
| Insulina | 5 – norma | 150 – podwyższony | 80 – podwyższony |
| HOMA IR | 1,1 – prawidłowy |
Badania glukozy i insuliny na czczo (pomiar 0′) wskazują wartości prawidłowe, prawidłowy jest również wskaźnik HOMA IR. Po 60 minutach od obciążenia 75 g glukozy, poziom insuliny jest zdecydowanie za wysoki, co prowadzi do niskiego stężenia glukozy w 120 minucie, przy nadal wysokiej insulinie. U tego pacjenta występuje hiperinsulinemia oraz hipoglikemia reaktywna.
- Przypadek 2
| 0` | 60` | 120` | |
| Glukoza | 99 mg/gl – norma | 100 mg/l – norma | 75 mg/dl – norma |
| Insulina | 15 – podwyższony | 150 – podwyższony | 80 – podwyższony |
| HOMA IR | 3,67 – podwyższony |
Krzywa glukozowa wykazuje wartości prawidłowe, zarówno na czczo, jak i w 60 i 120 minucie obciążenia. Natomiast pomiar stężenia insuliny oraz wyliczony wskaźnik HOMA IR daje podstawy do wskazania, iż u tego pacjenta występuje insulinooporność oraz hiperinsulinemia.
Na czym polega leczenie insulinooporności?
Leczenie insulinooporności polega na zmianie stylu życia – prawidłowa dieta i aktywność fizyczna. W niektórych przypadkach lekarz decyduje o podawaniu metforminy.
>> Więcej o leczeniu insulinooporności znajdziesz w artykule: Zapytaj eksperta – Insulinooporność cz. 3. Jak leczymy insulinooporność?
>> Jeśli chcesz poczytać o zasadach prawidłowej diety przy insulinooporności, najważniejsze wskazówki znajdziesz w artykule: Insulinooporność a dieta. Zasady, jadłospis diety insulinowej
Insulinooporność – podsumowanie
Insulinooporność nie jest chorobą, jest to jednak stan wyjścia dla cukrzycy t.2 oraz innych chorób, dlatego powinien być odpowiednio diagnozowany i leczony. Dobrym narzędziem służącym do diagnostyki insulinooporności jest krzywa cukrowa i insulinowa. Postępowaniem z wyboru w tym stanie jest zmiana stylu życia – odpowiednia dieta i aktywność fizyczna oraz włączenie leków, np. metforminy.
FAQ. Insulinooporność – często zadawane pytania
Insulinooporności towarzyszy otyłość brzuszna, pacjent ma sylwetkę o kształcie jabłka. Jest to sylwetka z zaokrąglonym, stanowiącym najszerszą część ciała brzuchem (pacjent nie ma talii).
Powikłaniem insulinooporności jest przede wszystkim cukrzyca t. 2, ale także choroby układu sercowo-naczyniowego, PCOS, stłuszczenie wątroby.
Insulinooporność nie jest przyczyną specyficznych objawów bólowych. W jej przebiegu mogą się pojawiać np. bóle głowy.
Podstawowym badaniem jest krzywa cukrowa i insulinowa.
Nie. Insulinooporność nie jest przyczyną obrzęków nóg. Jeśli obrzęki nóg towarzyszą insulinooporności ich przyczyną są np. zaburzenia układu sercowo-naczyniowego lub powikłania otyłości.
Nie, ale może być wstępem do cukrzycy.
Piśmiennictwo
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/zapytaj-eksperta-insulinoopornosc-cz-3-jak-leczymy-insulinoopornosc/ (dostęp: 22.08.2025).
- Jeznach-Steinhagen A., webinar Insulinooporność – okiem diabetologa, https://www.youtube.com/watch?v=wXTxk1oGpwk (dostęp: 22.08.2025).
