Zespół policystycznych jajników (PCOS) – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Artykuł został zaktualizowany 4.02.2025 r.

Spis treści

  1. Czym jest zespół policystycznych jajników (PCOS)?
  2. Kryteria rozpoznania zespołu policystycznych jajników (PCOS)
  3. Objawy zespołu policystycznych jajników (PCOS)
  4. Jakie są czynniki ryzyka rozwoju zespołu policystycznych jajników (PCOS)?
  5. Jakie badania są niezbędne przy podejrzeniu zespołu policystycznych jajników (PCOS)?
  6. Jakie są metody leczenia zespołu policystycznych jajników (PCOS)?
  7. Podsumowanie

Zaburzenia endokrynologiczne są jednym z częstych problemów zdrowotnych, a ich konsekwencje bywają niezwykle dotkliwe, nie tylko w kontekście uszkodzenia i/lub dysfunkcji narządów, ale i jakości życia. Jednym z takich zaburzeń jest z pewnością zespół policystycznych jajników (PCOS), którego charakterystykę przedstawiamy w poniższym artykule.

Czym jest zespół policystycznych jajników (PCOS)?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to heterogenne zaburzenie endokrynologiczne, które dotyka wiele kobiet w wieku reprodukcyjnym na całym świecie. Zespół ten wiąże się z:  

  • powiększonymi i dysfunkcyjnymi jajnikami,
  • nadmiernym poziomem androgenów (męskich hormonów płciowych),
  • opornością na insulinę.

Zwłaszcza dwie ostatnie anomalie są główną przyczyną szeregu objawów klinicznych. Dane epidemiologiczne wskazują, że z zespołem policystycznych jajników (PCOS) o różnym stopniu nasilenia i z heterogenną liczbą powikłań zmaga się aż 1 na 10 kobiet przed menopauzą.

PCOS infografika

Kryteria rozpoznania zespołu policystycznych jajników (PCOS)

Według większości towarzystw naukowych do rozpoznawania zespołu policystycznych jajników (PCOS) służą tzw. zmodyfikowane kryteria rotterdamskie:

  • kliniczne lub biochemiczne cechy hiperandrogenizmu – nadmiaru męskich hormonów płciowych,
  • zaburzenia miesiączkowania pod postacią jej braku lub miesiączki rzadko występującej (mniej niż 8 w ciągu roku),
  • w USG widoczne są pęcherzyki (co najmniej 20) i wykluczono inne podłoże ich występowania.

Uważa się, że kryteria są spełnione jeśli występują co najmniej 2 z 3 cech zespołu.

Objawy zespołu policystycznych jajników (PCOS)

Androgeny, męskie hormony płciowe, są w niewielkiej ilości niezbędne także u kobiet, u których wspomagają gęstość mineralną kości, masę mięśniową i funkcje seksualne. Ich biosynteza zachodzi w 25% w jajnikach (głównie testosteron), 25% w nadnerczach i 50% w tkankach obwodowych.

Hiperandrogenizm, biochemicznie (w badaniach laboratoryjnych) przejawia się jako:

  • podwyższone stężenie całkowitego lub wolnego testosteronu (niekiedy również obliczony poziom wolnego testosteronu, wskaźnik wolnych androgenów, testosteron biodostępny),
  • podwyższone stężenie siarczanu dehydroepiandrostendionu – DHEAS,
  • obniżone stężenia SHBG.

Objawy kliniczne hiperandrogenizmu to:

  • hirsutyzm (nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn), dotykający nawet do 70% kobiet z PCOS,
  • trądzik,
  • łysienie androgenowe, które u kobiet przebiega z przerzedzeniem włosów na szczycie głowy.

Kolejnymi dolegliwościami są zaburzenia miesiączkowania pod postacią skąpych (cykle w odstępie > 35 dni lub < 8 cykli rocznie) lub braku menstruacji; w rzadkich przypadkach dochodzi do innego typu zaburzeń (np. częstych, krótkich cykli, a niekiedy zupełnie regularnych). W zespole policystycznych jajników może również dochodzić do braku owulacji, co jest przyczyną niepłodności.

Do rozpoznania PCOS nie są wymagane dowody na insulinooporność, jednak jest ona, wraz z całym szeregiem konsekwencji, jednym z najczęstszych schorzeń współtowarzyszących, nawet w 70% przypadków.  Zespołowi policystycznych jajników często towarzyszy również wzrost masy ciała (głównie otyłość brzuszna). Insulinooporność, zespół metaboliczny, nadwaga i otyłość nie są elementem sine qua non PCOS, niemniej trudno je pominąć w postępowaniu z pacjentką.

Sumując wszystkie wyżej wymienione objawy i zaburzenia nietrudno się domyślić, że PCOS potrafi dewastować samopoczucie psychiczne, stąd zaburzenia lękowe i depresyjne są istotnie częstsze w tej grupie chorych.

pakiet wskaźnik insulinooporności banerek

Jakie są czynniki ryzyka rozwoju zespołu policystycznych jajników (PCOS)?

Coraz więcej badań naukowych wskazuje, że zanieczyszczenia środowiska, takie jak metale ciężkie, środki owadobójcze i substancje chemiczne zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego przyczyniają się do rozwoju PCOS. Liczne dowody jednoznacznie podają szkodliwy wpływ palenia papierosów, w tym biernego, na ryzyko rozwoju choroby – kolejny argument „za” rzuceniem palenia. Naukowcy zgłębiający patogenezę zespołu policystycznych jajników wykazują negatywny wpływ nieodpowiedniego stylu życia – wysokokalorycznej, niezbilansowanej odżywczo diety oraz braku aktywności fizycznej – i to w wielu różnych mechanizmach, głównie poprzez zmianę mikrobioty jelitowej, wywoływanie przewlekłego stanu zapalnego, zwiększanie insulinooporności i produkcji androgenów.

>>> Przeczytaj też: Mikrobiota jelitowa, estrobolom i zaburzenia hormonalne u kobiet

Jakie badania są niezbędne przy podejrzeniu zespołu policystycznych jajników (PCOS)?

Jeżeli pacjentka dostrzega u siebie cechy kliniczne zespołu policystycznych jajników, pierwszym krokiem powinno być zgłoszenie się do specjalisty ginekologa, który po zebraniu wywiadu oraz przeprowadzeniu szczegółowego badania przedmiotowego (i zapewne także ultrasonograficznego) zleci odpowiednie oznaczenia hormonalne. Wśród tych badań będzie:

  • badanie poziomu androgenów – testosteronu, DHEAS,
  • globuliny wiążącej hormony płciowe – SHBG,
  • AMH – anty-Mullerian hormon, tzw. hormon antymüllerowski.
Badanie SHBG banerek

Poziom AMH – wskaźnik rezerwy jajnikowej i marker płodności – u pacjentek z PCOS jest podwyższony, pomimo faktu, iż cierpią one na niepłodność. Występująca w PCOS nadmierna produkcja tego hormonu związana jest z faktem, iż w jajniku obecne są liczne pęcherzyki wytwarzające AMH.

Z uwagi na wspomniane wcześniej często współistniejące zespół metaboliczny i/lub insulinooporność ocena laboratoryjna niejednokrotnie jest rozszerzana o szereg badań pozwalających oszacować ryzyko sercowo-naczyniowe, gospodarkę węglowodanową czy funkcję wątroby i nerek. Do najczęściej oznaczanych należą:

Należy jednak pamiętać, że w indywidualnych przypadkach ocena może być w różnym zakresie rozszerzona.

Badanie lipidogram extra (6 badań) banerek

Jakie są metody leczenia zespołu policystycznych jajników (PCOS)?

Jedną z podstaw leczenia, rekomendowaną przez zdecydowaną większość ekspertów, jest zmiana stylu życia – odpowiednia, zbilansowana dieta, aktywność fizyczna (co najmniej 250 minut tygodniowo o umiarkowanej intensywności lub 150 minut o dużej, najlepiej przez 2 nienastępujące po sobie dni w tygodniu) i porzucenie nałogów, co ma na celu poprawę zdrowia metabolicznego, w tym otyłości i profilu lipidowego. Jak dotąd nie ma farmakoterapii, która byłaby swoista dla PCOS, jednak rekomendacje towarzystw naukowych dopuszczają stosowanie dwuskładnikowej doustnej antykoncepcji (w leczeniu hirsutyzmu i/lub nieregularnych cykli miesiączkowych) i metforminy; inne leki są włączane w zależności od indywidualnych wskazań.

Podsumowanie

Zespół policystycznych jajników, z uwagi na złożoną patogenezę i patofizjologię wymaga rozpoznania w oparciu o dowody kliniczne, laboratoryjne i obrazowe. Postępowanie nie ogranicza się bynajmniej tylko do samego zespołu, ale i potencjalnych chorób współistniejących. Podstawą jest modyfikacja stylu życia, gdyż liczne problemy pacjentki nie zostaną rozwiązane wyłącznie przy pomocy farmakoterapii.

>>> Przeczytaj też: Równowaga hormonalna u kobiet


Piśmiennictwo

  1. https://academic.oup.com/ejendo/article/189/2/G43/7242362?login=false
  2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10583117/
  3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3872139/
  4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8775814/
  5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10047373/
  6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9964744/
Damian Matusiak
Damian Matusiak
Lekarz medycyny w trakcie specjalizacji z pediatrii, absolwent Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; pasjonat ultrasonografii i nowinek ze świata nauki

Social

80,323FaniLubię
0ObserwującyObserwuj
16,812SubskrybującySubskrybuj

Przeczytaj też