Nowotwory szpiku kostnego to zróżnicowana grupa chorób, do których zaliczamy m.in. białaczki, szpiczaka plazmocytowego oraz zespoły mielodysplastyczne. Objawiają się one przede wszystkim zaburzeniami krwiotworzenia, ale mogą też powodować dolegliwości kostne czy ogólne osłabienie. W artykule wyjaśniamy, jakie są ich przyczyny, objawy, metody diagnostyki i leczenia. Potocznie używane określenie „rak szpiku kostnego” odnosi się właśnie do tych chorób, choć nie funkcjonuje w medycynie jako ścisła jednostka.
| Z tego artykułu dowiesz się, że: >> „Rak szpiku kostnego” to określenie potoczne; poprawnie mówimy o nowotworach krwi/szpiku (białaczki, zespoły mielodysplastyczne, szpiczak). >> Objawy wynikają głównie z zaburzeń krwiotworzenia (niedokrwistość, skłonność do krwawień, infekcje) oraz – w szpiczaku – z uszkodzeń kości. >> Rozpoznanie opiera się na morfologii z rozmazem i badaniu szpiku (biopsja aspiracyjna/trepanobiopsja) z badaniami specjalistycznymi. >> Leczenie zależy od typu choroby i może obejmować chemioterapię, leki celowane, immunoterapię oraz przeszczepienie komórek krwiotwórczych u wybranych chorych. |
Spis treści:
- Czym są nowotwory szpiku kostnego?
- Przyczyny i czynniki ryzyka nowotworów szpiku kostnego
- Objawy nowotworów szpiku kostnego
- Diagnostyka nowotworów szpiku kostnego – jakie badania wykonać?
- Leczenie nowotworów szpiku kostnego
- Nowotwory szpiku kostnego: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
Czym są nowotwory szpiku kostnego?
Nowotwory szpiku kostnego rozwijają się pierwotnie w szpiku, gdzie powstają i dojrzewają krwinki. Należą do nich białaczki, szpiczak plazmocytowy i zespoły mielodysplastyczne (MDS). Choroby te polegają na niekontrolowanym wzroście nieprawidłowych komórek, które stopniowo zastępują zdrowe komórki krwi, zaburzając prawidłowe krwiotworzenie. W efekcie dochodzi do niedoboru krwinek czerwonych, białych i/lub płytek, co przekłada się na objawy widoczne w badaniach (np. nieprawidłowa morfologia) i w codziennym funkcjonowaniu pacjenta. U części chorych, zwłaszcza w szpiczaku, mogą pojawiać się także dolegliwości kostne, a dynamika narastania dolegliwości bywa różna: od gwałtownej w białaczkach ostrych po bardziej stopniową w MDS czy niektórych postaciach szpiczaka.
„Rak szpiku kostnego” a białaczka – czym się różnią?
W medycynie słowo „rak” odnosi się wyłącznie do nowotworów złośliwych wywodzących się z nabłonków – czyli tkanek wyściełających powierzchnię ciała oraz narządy wewnętrzne, takie jak płuca, jelita czy pęcherz moczowy. Białaczka nie rozwija się z nabłonka, lecz z komórek układu krwiotwórczego w szpiku kostnym, dlatego należy do nowotworów hematologicznych, a nie do „raków”. Podobnie jest w przypadku zespołów mielodysplastycznych i szpiczaka plazmocytowego – to choroby krwi i szpiku, ale nie mają one histologicznego charakteru raka. Z tego powodu sformułowanie „rak szpiku kostnego” nie jest poprawne w nomenklaturze medycznej.
Przyczyny i czynniki ryzyka nowotworów szpiku kostnego
Przyczyny są złożone i różnią się między poszczególnymi jednostkami chorobowymi. Do znanych czynników ryzyka zaliczamy:
- Czynniki środowiskowe: promieniowanie jonizujące, benzen, niektóre rozpuszczalniki organiczne, pestycydy oraz dym tytoniowy.
- Przebyte leczenie onkologiczne: zwłaszcza chemioterapia i radioterapia.
- Immunosupresja, czyli przewlekłe obniżenie odporności – np. w wyniku leczenia po przeszczepieniach narządów lub stosowania leków immunosupresyjnych w chorobach autoimmunologicznych. Ryzyko zwiększają również niektóre wirusy onkogenne, takie jak wirus Epsteina-Barr (EBV), wirus HTLV-1 czy wirus zapalenia wątroby typu C (HCV).
- Wcześniejsze choroby układu krwiotwórczego – np. zespoły mielodysplastyczne (MDS) lub nowotwory mieloproliferacyjne (MPN), które mogą przechodzić w postaci złośliwe.
- Czynniki demograficzne i genetyczne: starszy wiek, płeć męska oraz predyspozycje rodzinne (np. w szpiczaku mnogim).
Objawy nowotworów szpiku kostnego
Objawy bywają nieswoiste i zależą od tempa choroby:
- Cytopenie: osłabienie, bladość i gorsza tolerancja wysiłku (niedokrwistość); łatwe siniaki/krwawienia (małopłytkowość); nawracające infekcje i gorączka/podgorączka (neutropenia).
- Objawy ogólne: utrata masy ciała, nocne poty, stany podgorączkowe.
- Powiększenie narządów: węzły chłonne, wątroba, śledziona.
- Szpiczak: bóle pleców i kości, złamania patologiczne, hiperkalcemia (nudności, zaparcia, pragnienie), białkomocz i pogorszenie funkcji nerek, nawracające zakażenia.
| Ważne! Objawy, które powinny skłonić do wizyty u lekarza: długotrwałe osłabienie lub bladość skóry, nawracające infekcje lub gorączki, łatwe powstawanie siniaków lub krwawienia, bóle kości (szczególnie pleców), niezamierzona utrata masy ciała. |
>> Więcej o rozpoznawaniu i leczeniu szpiczaka: Szpiczak mnogi (plazmocytowy) – objawy, przyczyny, leczenie i rokowania
Diagnostyka nowotworów szpiku kostnego – jakie badania wykonać?
Rozpoznanie nowotworów szpiku kostnego opiera się na analizie wyników krwi oraz badaniach szpiku. Proces diagnostyczny różni się w zależności od rodzaju choroby, ale zwykle obejmuje następujące etapy:
- Morfologia krwi z rozmazem – podstawowe badanie wykrywające zaburzenia w liczbie i wyglądzie krwinek (np. anemia, małopłytkowość, obecność komórek blastycznych).
- Biochemia krwi – ocena stężenia m.in. kreatyniny, wapnia, LDH, białka całkowitego i albumin (ważne przy podejrzeniu szpiczaka).
- Biopsja aspiracyjna i trepanobiopsja szpiku – pozwalają ocenić obecność i charakter nieprawidłowych komórek, a także strukturę szpiku w badaniu cytologicznym i histopatologicznym.
- Badania specjalistyczne – obejmują immunofenotypowanie (cytometria przepływowa), analizy cytogenetyczne (np. kariotyp, FISH) oraz badania molekularne (np. PCR, NGS), które pomagają ustalić typ nowotworu i jego rokowanie.
W przypadku podejrzenia szpiczaka plazmocytowego wykonuje się dodatkowo badania białek (elektroforeza, immunofiksacja), oznaczenie wolnych łańcuchów lekkich, analizę moczu na obecność białka Bence-Jonesa oraz obrazowanie kośćca w poszukiwaniu zmian osteolitycznych (RTG, TK, MR, PET-CT).
>> Szczegółowo o zespołach mielodysplastycznych (MDS) przeczytasz w artykule: Zespoły mielodysplastyczne – objawy, diagnostyka i leczenie
Leczenie nowotworów szpiku kostnego
Rodzaj leczenia zależy od typu nowotworu, jego zaawansowania oraz ogólnego stanu pacjenta. Współczesna medycyna oferuje szereg terapii, których celem jest zahamowanie rozrostu nieprawidłowych komórek i poprawa jakości życia chorego.
- W białaczkach stosuje się zazwyczaj:
- chemioterapię (w fazie indukcji i konsolidacji),
- leki celowane lub immunoterapię (np. przeciwciała monoklonalne),
- w niektórych przypadkach – przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych (allo-HSCT).
- W zespołach mielodysplastycznych (MDS) leczenie zależy od grupy ryzyka:
- w formach niskiego ryzyka – leczenie wspomagające (czynniki wzrostu, transfuzje),
- w formach wysokiego ryzyka – leki hipometylujące,
- u wybranych chorych – przeszczepienie szpiku.
- W szpiczaku plazmocytowym terapia opiera się na:
- schematach trójlekowych (lek immunomodulujący + inhibitor proteasomu + glikokortykosteroid),
- przeszczepie autologicznym (auto-HSCT) u pacjentów w dobrym stanie ogólnym,
- leczeniu powikłań: bólów kostnych, zakażeń, hiperkalcemii czy niewydolności nerek.
Niezależnie od rodzaju choroby, celem leczenia jest uzyskanie jak najdłuższej remisji i poprawa komfortu życia chorego.
>> Więcej o odmianach i leczeniu białaczek: Białaczka (leukemia) – objawy, rodzaje, diagnostyka i leczenie
Nowotwory szpiku kostnego: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
To zależy od rodzaju choroby i odpowiedzi na leczenie. W ostrych białaczkach możliwe jest całkowite wyleczenie – szczególnie jeśli terapia zostanie wdrożona odpowiednio wcześnie i uda się przeprowadzić przeszczepienie. W szpiczaku plazmocytowym nie mówimy o wyleczeniu, ale dzięki nowoczesnym terapiom można osiągnąć wieloletnią remisję (czyli okres, w którym objawy choroby całkowicie ustępują lub znacząco się zmniejszają) i zachować dobrą jakość życia. Przewlekłe nowotwory krwi – takie jak przewlekła białaczka szpikowa – są obecnie dobrze kontrolowane i wielu pacjentów żyje z chorobą przez wiele lat.
To określenie potoczne. Białaczki, zespoły mielodysplastyczne oraz szpiczak plazmocytowy należą do nowotworów hematologicznych, ale nie są „rakami” w sensie histologicznym, ponieważ nie wywodzą się z nabłonka (czyli tkanek wyściełających narządy wewnętrzne i powierzchnię ciała).
Najczęściej kości – w przebiegu szpiczaka (zmiany osteolityczne, złamania). W białaczkach dominują objawy cytopenii; ból kostny może się pojawiać, ale zwykle nie jest wiodący.
Część tak (np. wybrane ostre białaczki przy skutecznym leczeniu i przeszczepieniu). Inne, jak szpiczak, to choroby przewlekłe, coraz lepiej kontrolowane – możliwe są wieloletnie remisje (czyli okresy, w których objawy choroby całkowicie ustępują lub znacząco się zmniejszają).
>> Zobacz również: Białaczka limfoblastyczna – przyczyny, objawy, diagnostyka
Bibliografia
- DKMS – Białaczka: kompendium wiedzy. Konsultant merytoryczny: lek. Tigran Torosian. (dostęp: 13.11.2025)
- DKMS – Zespoły mielodysplastyczne (MDS). Konsultant merytoryczny: lek. Tigran Torosian. (dostęp: 13.11.2025)
- DKMS – Szpiczak: objawy, leczenie, rokowanie. Konsultant merytoryczny: lek. Tigran Torosian. (dostęp: 13.11.2025)
- DKMS – Rak a nowotwór: jaka jest różnica? Konsultant merytoryczny: lek. Tigran Torosian. (dostęp: 13.11.2025)
- Giannopoulos K., Dmoszyńska A. Szpiczak plazmocytowy. Medycyna Praktyczna. (dostęp: 13.11.2025)
- Robak T., Ochrem B. Przewlekła białaczka limfocytowa. Medycyna Praktyczna. (dostęp: 13.11.2025)
- Dwilewicz-Trojaczek J. Zespoły mielodysplastyczne (MDS). Medycyna Praktyczna. (dostęp: 13.11.2025)
