Owulacja jest nieodzowną do zapłodnienia częścią cyklu miesięcznego kobiety. Dowiedz się, kiedy występuje owulacja i jakie zmiany można zaobserwować w organizmie kobiety w czasie owulacji.
Spis treści:
- Co to jest owulacja?
- Rezerwa jajnikowa
- Objawy owulacji
- Kiedy występuje owulacja? Jak wyznaczyć termin owulacji?
- Owulacja a poziom progesteronu we krwi
- Owulacja a zapłodnienie – ocena cyklu
- Owulacja: podsumowanie
Co to jest owulacja?
Owulacja, inaczej jajeczkowanie, to uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego. Dzięki temu komórka jajowa może znaleźć się w jajowodzie, gdzie – jeśli będzie tam plemnik – dochodzi do zapłodnienia.
Owulacja – jak cały cykl menstruacyjny – to proces zależny od gry hormonalnej podwzgórze-przysadka-jajnik. Mieści się pomiędzy fazą folikularną a fazą lutealną.
- Faza folikularna – etap dojrzewania pęcherzyków jajnikowych – zaczyna się od pierwszego dnia miesiączki. Hormonem tej fazy cyklu jest estradiol – jego stężenie stopniowo rośnie, aby osiągnąć maksimum 24 godziny przed owulacją.
- Owulacja, czyli jajeczkowanie, ma miejsce tylko w jednym dniu cyklu i powiązana jest ze szczytem wydzielania hormonu LH. Wzrost stężenia LH szybko nasila syntezę progesteronu i 17-hydroksyprogesteronu, które pojawiają się we krwi już po 30 minutach od piku LH. Owulacyjny szczyt wydzielania hormonów aktywuje odpowiednie enzymy ściany pęcherzyka, dzięki czemu ściana pęka i uwalnia komórkę jajową do bańki jajowodu.
| Warto wiedzieć: Ile trwa owulacja? Komórka jajowa żyje tylko 12-24 godziny. |
- Faza lutealna – jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona obumiera. Żeński hormon płciowy dominujący w czasie II fazy cyklu to progesteron – jest hormonem, który należy oznaczyć, aby stwierdzić, czy kobieta ma cykle owulacyjne. Aby badanie było miarodajne, powinno się je wykonać w 21-25 dniu cyklu.
>> Sprawdź: Cykle bezowulacyjne: objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie braku owulacji
Rezerwa jajnikowa
Każda dziewczynka po urodzeniu ma w jajnikach 1-2 mln tzw. pęcherzyków primordialnych – pęcherzyków zawiązkowych. Powstają one już w II trymestrze ciąży (ok. 16 tygodnia). W dzieciństwie liczba tych pęcherzyków spada – w czasie pierwszej miesiączki jest ich 300-500 tys. i jest to liczba, która będzie się zmniejszać w czasie każdego cyklu, aż do menopauzy.
Liczba pozostających do dyspozycji komórek jajowych – rezerwa jajnikowa – jest bardzo ważnym parametrem płodności kobiety. Można ją zmierzyć oznaczając poziom AMH – hormon anty-Mullerowski.
| Ciekawostka: Spośród wielu tysięcy oocytów w każdym cyklu pęka tylko jeden pęcherzyk jajnikowy, uwalniając jedną komórkę jajową. |
Objawy owulacji
Owulacja to pik wydzielania kilku hormonów w organizmie kobiety, co wiąże się z występowaniem symptomów ułatwiających identyfikację tego momentu.
Najczęściej używane są:
- zmiany w śluzie szyjkowym,
- zmiany podstawowej temperatury ciała,
- modyfikacje ujścia szyjki macicy.
Śluz szyjkowy
Krypty szyjki macicy wydzielają na co dzień śluz, który jest gęsty i mało przejrzysty. Jego zadaniem jest m.in. ochrona przed wnikaniem do wnętrza macicy drobnoustrojów, co mogłyby skutkować infekcją.
Zwiększenie poziomu estrogenów tuż przed owulacją powoduje zauważalną zmianę w konsystencji śluzu szyjkowego, który staje się:
- wodnisty – śluz estrogenowy składa się z 98-99% z wody,
- przezroczysty,
- rozciągliwy – można go rozciągnąć do kilku centymetrów.
Taka zmiana konsystencji śluzu ma na celu ułatwienie zapłodnienia, jest to tzw. śluz płodny.
Temperatura ciała
Temperatura ciała kobiety w czasie pierwszej fazy cyklu i w czasie owulacji jest niska i waha się od 36,1 do 36,6°C.
Podwyższenie temperatury ciała – o 0,4-0,8°C – ma miejsce tuż po owulacji i utrzymuje się przez całą fazę lutealną. Do wzrostu temperatury przyczynia się termogenne – przyczyniające się do wytwarzania ciepła – działanie metabolitów progesteronu.
Badania wskazują, iż najwyższa płodność ma miejsce 7 dni przed wzrostem temperatury ciała.
Zmiany w szyjce macicy
Szyjka macicy na co dzień ma twardą konsystencję, a jej ujście jest tylko częściowo otwarte w pierwszej fazie cyklu i całkowicie zamknięte w fazie drugiej. Natomiast w czasie owulacji szyjka macicy jest wyczuwalnie miękka, jej ujście jest otwarte, wyczuwalnie zmienia się także jej położenie.
Ból owulacyjny
Ból owulacyjny u ok. 40% kobiet występuje co miesiąc. Lokalizuje się w dolnej części brzucha, może mieć charakter łagodny, ale niektóre kobiety odczuwają go w sposób intensywny.
Ból występuje, ponieważ:
- pęcherzyk – aby uwolnić komórkę jajową – rozciąga ścianę jajnika;
- uwolniony z pękniętego pęcherzyka płyn lub krew wywołuje podrażnienie wyściółki jamy brzusznej;
- wzrost stężenia LH zwiększa kurczliwość mięśni gładkich, co może nasilać dyskomfort i ból.
>> To może Cię zainteresować: Ból brzucha – skąd się bierze? Możliwe przyczyny i diagnostyka
Pozostałe objawy owulacji
Oprócz wyżej wymienionych symptomów, kobieta może odczuwać:
- bolesność i tkliwość piersi,
- zatrzymanie płynów,
- obrzęki dłoni, stóp, brzucha,
- przelewania w brzuchu.
Wiele kobiet – dzięki podniesieniu stężenia estrogenu – odczuwa wzrost libido. Zdarza się wyczulenie na zapachy, polepsza się stan skóry twarzy.
Może wystąpić plamienie owulacyjne, czasem błędnie interpretowane jako miesiączka.
| Pamiętaj: 1- lub 2-dniowe plamienie na ok. 2 tygodnie przed miesiączką jest zjawiskiem fizjologicznym. |
Kiedy występuje owulacja? Jak wyznaczyć termin owulacji?
Dla kobiety, która ma problem z zajściem w ciążę, wyznaczenie momentu owulacji jest kluczowe. Jeśli cykl trwa 28 dni, owulacja będzie miała miejsce w 14 dniu cyklu. Jeśli cykl jest krótszy, owulacja występuje wcześniej. Jeśli jest dłuższy – później.
>> Sprawdź też: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę
Kobiety często zadają pytanie, ile dni po okresie występuje owulacja. Niestety nie ma uniwersalnej odpowiedzi na to pytanie, zależy to nie tylko od długości cyklu, ale również od czynników takich jak stres czy choroby współistniejące.
Dlatego w wyznaczaniu dnia owulacji pomocne będą:
- obserwowanie swojego cyklu – pomiar temperatury, obserwacja śluzu szyjkowego,
- monitoring owulacji pod kontrolą ginekologicznego USG.
>> Zobacz: Cykle bezowulacyjne: objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie braku owulacji
Przydatność testów owulacyjnych z moczu
Test owulacyjny z moczu ma dwie kreski – testową i kontrolną. Kreska testowa pokazuje się, jeśli poziom LH w organizmie kobiety przekracza wartość 20 U/l, co ma miejsce 30-32 godziny przed końcem owulacji. Jednak jeśli kobieta ma wyjściowo wysoki poziom tego hormonu – powyżej 10 U/l, np. z powodu PCOS – słabo dodatni wynik może występować w innych dniach cyklu.
Wynik jest jednoznacznie pozytywny, jeśli kreska testowa jest tak samo (lub bardziej) intensywna niż kreska kontrolna. W tym czasie poziom LH narasta z 20 U/l do 80-120 U/l, co trwa ok. 16-24 godziny, po czym ponownie opada do 20 U/l. Jeśli test owulacyjny będzie wykonany jednego dnia rano i powtórzony następnego dnia o tej samej porze, moment piku LH będzie przeoczony.
Owulacja a poziom progesteronu we krwi
Do wystąpienia owulacji wymagany jest wyższy poziom progesteronu w organizmie. Przyjmuje się, że progesteron > 3 ng/ml w II fazie cyklu potwierdza jej wystąpienie. W fazie folikularnej, po miesiączce, progesteron jest produkowany w ilościach znikomych. Jego synteza zwiększa się po raz pierwszy na kilkadziesiąt godzin przed owulacją, jednak znaczące zwiększenie poziomu progesteronu obserwuje się, gdy jego wytwarzanie rozpoczyna ciałko żółte.
>> Przeczytaj także: Progesteron w ciąży – funkcje, badanie, wysoki i niski poziom progesteronu w ciąży
Owulacja a zapłodnienie – ocena cyklu
Owulacja u kobiety jest momentem szczytu płodności. Okres okołowulacyjny sprzyja zapłodnieniu i zajściu w ciążę, dlatego określenie momentu jajeczkowania zwiększa szanse na poczęcie.
Symptomy, które potwierdzają owulację:
- wystąpienie śluzu estrogenowego,
- stężenie progesteronu na 7 dni przed spodziewaną miesiączką > 3 ng/ml (niektóre dane wskazują, iż > 5 ng/ml),
- wzrost temperatury ciała,
- ocena wielkości pęcherzyka Graafa i grubości endometrium macicy w USG, z oceną poziomu estradiolu – w okresie okołoowulacyjnym pęcherzyk osiąga 16 do 20 mm, a stężenie estradiolu od 150 do 350 pg/ml.
Należy jednak pamiętać, iż do zapłodnienia – oprócz komórki jajowej – potrzebny jest prawidłowy plemnik. Dlatego w przypadku niepłodności i problemów z zajściem w ciążę, niezbędne badania powinna przejść nie tylko kobieta, ale również mężczyzna.
>> To może Ci się przydać: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności
Ponadto współżycie powinno być prowadzone przez cały cykl, nie tylko w okresie okołoowulacyjnym.
Owulacja: podsumowanie
Owulacja, czyli jajeczkowanie to szczytowy moment płodności kobiety. Przebieg cyklu menstruacyjnego, wyznaczenie momentu owulacji oraz informacja o tym, czy owulacja ma miejsce, jest ważnym elementem procesu prokreacji.
Bez prawidłowej owulacji nie dojdzie do zapłodnienia, z drugiej strony jej prawidłowy przebieg niestety nie jest gwarantem poczęcia dziecka i prawidłowego przebiegu ciąży. Jeśli para ma problem z zajściem w ciążę, należy jak najwcześniej zgłosić się po pomoc i diagnostyka zawsze powinna dotyczyć zarówno kobiety, jak i mężczyzny.
Piśmiennictwo
1.Berga S, Naftolin F. Neuroendocrine control of ovulation. Gynecol Endocrinol. 2012 Mar;28 Suppl 1:9-13. doi: 10.3109/09513590.2012.651929. PMID: 22283375.
2. Brott NR, Le JK. Mittelschmerz. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549822/ (dostęp: 24.04.2025).
3. Vigil P, Lyon C, Flores B, Rioseco H, Serrano F. Ovulation, a sign of health. Linacre Q. 2017 Nov;84(4):343-355. doi: 10.1080/00243639.2017.1394053. Epub 2017 Nov 27. PMID: 29255329; PMCID: PMC5730019.
4. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018, s. 571-581.
5. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1204,podstawowe-wiadomosci-o-cyklu-plciowym (dostęp: 24.04.2025).
6. Suszczewicz N., Co obserwacja cyklu mówi nam o zdrowiu i dlaczego jest szczególnie ważna przy monitoringu/stymulacji owulacji?, webinar online 28.11.2023.
7. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1240,nieplodnosc-meska (dostęp: 24.04.2025).
