Wymioty – czym są? Możliwe przyczyny, diagnostyka i leczenie

Wymioty to objaw dobrze znany każdemu. Jedni kojarzą je z zatruciem pokarmowym, inni z chorobą lokomocyjną, a jeszcze inni z infekcją wirusową. Choć rzadko kto lubi o nich mówić, są one jednym z najczęstszych powodów zgłaszania się pacjentów do lekarza rodzinnego i na szpitalne oddziały ratunkowe. Co ważne, wymioty nie są chorobą samą w sobie, ale sygnałem alarmowym, że organizm próbuje się bronić przed czynnikiem, który uznał za zagrożenie. Przyczyny wymiotów mogą być bardzo różne – od błahych i przejściowych, jak niestrawność, po poważne i wymagające pilnej interwencji, jak krwawienie z przewodu pokarmowego czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Dlatego tak istotne jest, by rozumieć, kiedy wymioty można leczyć domowymi sposobami, a kiedy wymagają natychmiastowej pomocy medycznej.

Spis treści:

1. Czym są wymioty?
2. Przyczyny wymiotów
3. Zawroty głowy i wymioty – co mogą oznaczać?
4. Wymioty przy grypie
5. Wymioty – jakie badania wykonać?
6. Co pomaga na wymioty?
7. Leczenie wymiotów
8. Wymioty: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)
9. Wymioty: podsumowanie informacji

Czym są wymioty?

Wymioty to gwałtowne, skoordynowane skurcze mięśni przepony i jamy brzusznej, które prowadzą do wydalenia treści żołądkowej przez usta. Odruch ten jest kontrolowany przez tzw. ośrodek wymiotny zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym, a jego aktywacja może być wywołana zarówno przez bodźce z przewodu pokarmowego, jak i sygnały z ośrodkowego układu nerwowego.

Fizjologicznie wymioty pełnią rolę obronną. Pozwalają szybko pozbyć się toksyn, patogenów czy substancji drażniących. Czasem jednak stają się objawem poważniejszych chorób, dlatego ich przyczyny zawsze wymagają analizy.

Przyczyny wymiotów

Lista możliwych przyczyn jest bardzo długa. Od błahych i przejściowych, po poważne i wymagające pilnej interwencji. Warto znać najczęstsze sytuacje, w których się pojawiają:

• infekcje wirusowe i bakteryjne – tzw. „grypa żołądkowa”, zatrucia pokarmowe, infekcje spowodowane przez rotawirusy czy norowirusy,
• choroby przewodu pokarmowego – choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, refluks żołądkowo-przełykowy, zapalenie wyrostka robaczkowego, niedrożność jelit,
• migrena i inne bóle głowy, często z towarzyszącymi nudnościami,
• urazy i choroby ośrodkowego układu nerwowego – wstrząśnienie mózgu, zapalenie opon mózgowych, wzrost ciśnienia śródczaszkowego,
• choroby narządów wewnętrznych – wątroby, trzustki, nerek, a nawet zawał mięśnia sercowego,
• działania niepożądane leków – szczególnie chemioterapii, antybiotyków czy opioidów,
• czynniki mechaniczne i środowiskowe – choroba lokomocyjna, silne zapachy, podróże,
• zaburzenia odżywiania – bulimia,
• czynniki hormonalne i emocjonalne – ciąża, stres, silne emocje.

Zawroty głowy i wymioty – co mogą oznaczać?

Połączenie zawrotów głowy z wymiotami to sygnał, że problem może dotyczyć układu nerwowego . Często przyczyną bywa zapalenie błędnika, łagodne położeniowe zawroty głowy czy choroba Meniere’a. Objawy te zwykle są bardzo dokuczliwe, ale nie zawsze groźne. Trzeba jednak pamiętać, że nagłe i silne wystąpienie zawrotów głowy i wymiotów, zwłaszcza u osób starszych, może wskazywać na udar mózgu. W takiej sytuacji konieczna jest szybka pomoc medyczna.

>> Przeczytaj także: Zawroty głowy i ich możliwe przyczyny. Jakie badania należy przeprowadzić?

Wymioty przy grypie

U dorosłych klasyczna grypa rzadko powoduje nudności i wymioty. Typowe są raczej gorączka, bóle mięśni i złe samopoczucie. Inaczej wygląda to u dzieci, u których wymioty mogą być jednym z pierwszych objawów infekcji. Warto też wspomnieć o tzw. „grypie żołądkowej”, która w rzeczywistości nie ma nic wspólnego z wirusem grypy. To potoczne określenie wirusowych zakażeń przewodu pokarmowego wywoływanych przez rotawirusy, norowirusy czy adenowirusy. Objawy obejmują wtedy nie tylko wymioty, ale również biegunkę, gorączkę i bóle brzucha.

Wymioty – jakie badania wykonać?

Diagnostyka wymiotów zależy od ich nasilenia, czasu trwania i towarzyszących objawów. U zdrowej osoby, u której wystąpiły jednorazowo np. po zepsutym posiłku, często nie ma potrzeby wykonywania dodatkowych testów. Jeśli jednak objawy są silne, nawracające lub nietypowe, lekarz może zlecić badania, które pomogą znaleźć przyczynę.

• Badania krwi – najczęściej wykonywana jest morfologia krwi obwodowej, która pozwala ocenić stan ogólny organizmu i wykryć ewentualny stan zapalny. Równocześnie warto sprawdzić poziom elektrolitów, ponieważ wymioty szybko prowadzą do odwodnienia i zaburzeń gospodarki wodno-mineralnej. W przypadku podejrzenia chorób wątroby lekarz zleca także pakiet wątrobowy.
• Badania obrazowe – USG jamy brzusznej pozwala wykluczyć np. kamicę żółciową, a w nagłych przypadkach wykonuje się tomografię komputerową, np. gdy istnieje podejrzenie niedrożności jelit lub krwawienia.
• Badania endoskopowe – gastroskopia umożliwia ocenę błony śluzowej żołądka i przełyku, szczególnie jeśli wymioty mają charakter przewlekły albo zawierają domieszkę krwi.
• Badania specjalistyczne – w przypadku podejrzenia przyczyn neurologicznych pomocne może być pełne badanie neurologiczne, rezonans magnetyczny głowy czy badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Gdy podejrzewany jest zawał serca, lekarz zleci EKG i badania markerów sercowych (troponiny, CK-MB).

Co pomaga na wymioty?

W pierwszych godzinach po wystąpieniu wymiotów kluczowe jest zapobieganie odwodnieniu. Najlepiej pić często, ale małymi łyczkami. Szklanka wypita „na raz” może sprowokować kolejne wymioty. Najważniejsze zasady to:

• Płyny – sprawdzają się roztwory elektrolitów dostępne w aptece. Jeśli nie mamy ich pod ręką, można sięgać po wodę, lekką herbatę lub niesłodzone napary ziołowe (np. rumianek, mięta).
• Lekkostrawna dieta – gdy dolegliwości ustąpią, najlepiej zacząć od prostych produktów: sucharków, banana, ryżu, gotowanych ziemniaków. Unika się tłustych, ostrych i ciężkostrawnych potraw.
• Domowe sposoby – imbir (napar, herbata, kapsułki) ma naturalne działanie przeciwwymiotne i sprawdza się np. w chorobie lokomocyjnej czy ciąży.
• Odpoczynek – warto leżeć lub siedzieć w spokojnym, dobrze wentylowanym pomieszczeniu. Ostre zapachy i gwałtowne ruchy nasilają nudności.

Uwaga: jeśli wymioty są częste, obfite, a chory nie może przyjmować płynów doustnie, potrzebne jest leczenie dożylne w warunkach szpitalnych.

Leczenie wymiotów

Leczenie zależy od przyczyny, dlatego zawsze zaczyna się od dokładnej diagnostyki.

• Wymioty spowodowane infekcją wirusową lub zatruciem pokarmowym – zwykle wystarcza odpoczynek, nawadnianie i lekkostrawna dieta. W przypadku bakterii (np. Salmonella) czasem konieczne są antybiotyki.
• Choroba lokomocyjna – pomagają leki przeciwhistaminowe (np. dimenhydrynat) oraz imbir. Warto też siadać przodem do kierunku jazdy i robić przerwy w podróży.
• Migrena – w leczeniu stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwwymiotne (np. metoklopramid).
• Wymioty w przebiegu poważnych chorób (np. nowotwory, niewydolność nerek, choroby wątroby) – leczenie obejmuje terapię przyczynową, a dodatkowo leki przeciwwymiotne, takie jak ondansetron czy metoklopramid.
• Ciąża – w pierwszym trymestrze łagodne nudności są częste i nie wymagają leczenia farmakologicznego. Przy nasilonych wymiotach stosuje się leki zalecone przez lekarza.

Wymioty: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Wielu pacjentów poszukuje prostych i praktycznych wskazówek, dlatego poniżej zebraliśmy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące wymiotów.

Wymioty: podsumowanie informacji

Wymioty są jednym z częstszych i bardziej uciążliwych objawów, z którymi spotykamy się w codziennym życiu. Najczęściej wynikają z infekcji wirusowych, zatrucia pokarmowego czy choroby lokomocyjnej i mijają samoistnie po kilku godzinach lub dniach. Czasami jednak są sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych – od chorób przewodu pokarmowego, przez zaburzenia neurologiczne, aż po zawał serca. Dlatego zawsze warto obserwować swój organizm i nie bagatelizować objawów alarmowych, takich jak krew w wymiotach czy nasilone odwodnienie.

Najważniejsze fakty w skrócie:

• Wymioty to odruch obronny, który ma chronić organizm przed szkodliwymi substancjami.
• Najczęstsze przyczyny to infekcje, zatrucia, migreny, choroba lokomocyjna i działania niepożądane leków.
• W diagnostyce stosuje się badania krwi (morfologia, elektrolity, próby wątrobowe), czasem też badania obrazowe i endoskopowe.
• Podstawą postępowania jest nawadnianie i odpoczynek; w cięższych przypadkach konieczne są leki przeciwwymiotne i leczenie przyczynowe.
• Objawy alarmowe (krew, przewlekłe wymioty, silny ból brzucha czy zaburzenia neurologiczne) wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.22.
2. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.22.2.2.
3. Hasler WL., Chey WD. Nausea and vomiting. Gastroenterology. 2003 Dec;125(6):1860-7.
4. Horn CC. The Physiology of Vomiting. In: Koch, K., Hasler, W. (eds) Nausea and Vomiting. Springer, Cham. (2017).
5. Denholm L., Gallagher G. Physiology and pharmacology of nausea and vomiting. Anaesthesia & Intensive Care Medicine. Volume 19, Issue 9, September 2018, Pages 513-516.