Zapalenie osierdzia to jedna z najczęstszych przyczyn bólu w klatce piersiowej niezwiązanego z chorobami wieńcowymi. Choć u większości osób choroba ma przebieg łagodny, nieleczona może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak tamponada serca czy zaciskające zapalenie osierdzia. W artykule wyjaśniamy, skąd bierze się zapalenie osierdzia, jakie daje objawy oraz jak wygląda leczenie. Jeśli odczuwasz niepokojący ból w klatce piersiowej, nie zwlekaj z konsultacją lekarską — szybka diagnostyka pozwala uniknąć powikłań.
| Z tego artykułu dowiesz się: >> czym jest zapalenie osierdzia i jakie funkcje pełni osierdzie — cienki „worek” otaczający serce, >> jakie są najczęstsze objawy choroby, w tym charakterystyczny ból nasilający się w pozycji leżącej i ustępujący po pochyleniu do przodu, >> gdzie boli przy zapaleniu osierdzia i jakie symptomy powinny skłonić do pilnej konsultacji, >> jakie są najczęstsze przyczyny zapalenia osierdzia — wirusowe, autoimmunologiczne, metaboliczne, lub po zawale serca, >> które badania wykonuje się w diagnostyce, w tym EKG, echokardiografię oraz badania laboratoryjne, >> jak przebiega leczenie, dlaczego stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne i kolchicynę, a glikokortykosteroidy tylko w wybranych przypadkach, >> czy zapalenie osierdzia może samo ustąpić, jakie jest rokowanie i kiedy konieczna jest hospitalizacja. |
Spis treści:
- Zapalenie osierdzia: czym jest ta przypadłość?
- Jak często występuje zapalenie osierdzia?
- Dlaczego występuje zapalenie osierdzia: przyczyny dolegliwości
- Zapalenie osierdzia – objawy
- Jak lekarz rozpoznaje zapalenie osierdzia: diagnostyka przypadłości
- Zapalenie osierdzia: jak leczyć?
- Zapalenie osierdzia – najczęstsze pytania (FAQ)
- Podsumowanie
Zapalenie osierdzia: czym jest ta przypadłość?
Osierdzie to podwójna błona otaczająca serce i początkowe odcinki dużych naczyń. Pomiędzy blaszkami osierdzia znajduje się niewielka ilość płynu, która umożliwia swobodny ślizg serca podczas jego pracy. Zapalenie osierdzia (Kod ICD-1: I30) to stan zapalny obejmujący te struktury. Najczęściej ma charakter ostry i przebiega samoograniczająco, ale u części pacjentów może trwać miesiącami lub nawracać.
Wyróżnia się:
- ostre zapalenie (do 4-6 tygodni),
- przetrwałe,
- przewlekłe (powyżej 3. miesięcy),
- nawracające – po epizodzie, który całkowicie ustąpił.
>> Przeczytaj: Najczęstsze choroby serca – objawy i diagnostyka
Jak często występuje zapalenie osierdzia?
Ostre zapalenie osierdzia jest jedną z najczęstszych pozawieńcowych przyczyn bólu w klatce piersiowej. Stanowi ok. 5% wszystkich przypadków bólu w klatce piersiowej zgłaszanych na SOR-ach. Według dostępnych europejskich danych epidemiologicznych (m.in. z badań włoskich) zapadalność wynosi ok. 28 przypadków na 100 tys. osób rocznie.
W krajach rozwiniętych aż 80-90% przypadków ma charakter idiopatyczny — najprawdopodobniej wirusowy.
Choć ostre zapalenie osierdzia zazwyczaj przebiega łagodnie, u niewielkiej części pacjentów może prowadzić do powikłań, takich jak zaciskające zapalenie osierdzia — stan, w którym zgrubiałe i usztywnione osierdzie utrudnia prawidłowe napełnianie serca. Mężczyźni chorują około trzykrotnie częściej niż kobiety.
Dlaczego występuje zapalenie osierdzia: przyczyny dolegliwości
Przyczyny zapalenia osierdzia dzielimy na infekcyjne i nieinfekcyjne.
Najczęstsze przyczyny:
- infekcje wirusowe (Coxsackie, enterowirusy, adenowirusy, EBV, CMV, HIV),
- zapalenia bakteryjne, w tym gruźlica,
- choroby autoimmunologiczne: toczeń, RZS, twardzina, zapalenia naczyń, sarkoidoza,
- powikłania po zawale serca (zespół Dresslera – autoimmunologiczne zapalenie osierdzia pojawiające się kilka tygodni po zawale serca),
- zabiegi kardiochirurgiczne i interwencyjne,
- przewlekła niewydolność nerek (mocznica – nagromadzenie toksyn we krwi z powodu niewydolności nerek),
- napromienianie klatki piersiowej,
- niektóre leki (hydralazyna, prokainamid, amiodaron, leki przeciwnowotworowe),
- nowotwory, zwłaszcza rak płuca i piersi.
| Warto wiedzieć: U ok. 30% chorych mimo diagnostyki nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny. Choć w krajach rozwiniętych 80-90% przypadków ostrego zapalenia osierdzia ma charakter idiopatyczny (najprawdopodobniej wirusowy), to u około 30% pacjentów mimo diagnostyki nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny. |
Zapalenie osierdzia – objawy
Najbardziej charakterystycznym objawem jest ból w klatce piersiowej. Zwykle:
- umiejscawia się za mostkiem lub w okolicy serca,
- może promieniować do pleców, szyi lub lewego barku,
- nasila go głęboki wdech i pozycja leżąca,
- ustępuje, gdy chory siada i pochyla się do przodu.
Inne objawy to:
- duszność,
- suchy kaszel,
- gorączka lub stan podgorączkowy,
- osłabienie, bóle mięśni i stawów,
- kołatanie serca.
Zapalenie osierdzia: gdzie boli?
Ból najczęściej jest ostry, kłujący lub piekący, zlokalizowany w przedniej części klatki piersiowej. Może przypominać ból wieńcowy (ból spowodowany niedokrwieniem mięśnia sercowego), jednak wyróżnia go wyraźna zależność od pozycji ciała. Promieniowanie do barku wynika z podrażnienia nerwu przeponowego.
>> Zobacz również: Zapalenie mięśnia sercowego: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Jak lekarz rozpoznaje zapalenie osierdzia: diagnostyka przypadłości
Rozpoznanie opiera się na obrazie klinicznym oraz wynikach badań dodatkowych. Ostre zapalenie osierdzia rozpoznaje się, jeśli spełnione są co najmniej 2 z 4 kryteriów:
- Charakterystyczny ból w klatce piersiowej.
- Tarcie osierdziowe (szorstki dźwięk słyszany przez lekarza w trakcie osłuchiwania serca, powstający, gdy zapalne blaszki osierdzia trą o siebie).
- Charakterystyczne zmiany w EKG (nieprawidłowy zapis świadczący o podrażnieniu osierdzia).
- Płyn w worku osierdziowym stwierdzony w echokardiografii (USG serca).
>> To interesujące: Choroby układu krążenia – które występują najczęściej? Objawy i diagnostyka
Badania laboratoryjne w diagnostyce zapalenia osierdzia
W diagnostyce wykonuje się m.in.:
- CRP i OB – zwykle podwyższone (markery wskazujące na obecność stanu zapalnego),
- morfologię krwi,
- troponiny (podwyższone przy zajęciu mięśnia sercowego),
- parametry nerkowe (np. kreatynina i eGFR, które oceniają funkcję nerek).
Badania obrazowe:
- EKG – nieprawidłowy zapis mogący sugerować podrażnienie osierdzia,
- echo serca – ocena ilości płynu w worku osierdziowym i ryzyka tamponady (nagłego ucisku serca przez nagromadzony płyn),
- RTG klatki piersiowej – poszerzona sylwetka serca przy dużym wysięku,
- TK lub MR – dokładna ocena osierdzia.
>> Przeczytaj: Szmery w sercu – czym mogą być spowodowane? Czy są powodem do niepokoju?
Zapalenie osierdzia: jak leczyć?
Leczenie zależy od przyczyny i nasilenia objawów. Pacjenci z czynnikami ryzyka (gorączka >38°C, duży wysięk, brak poprawy po leczeniu, podejrzenie zakażenia bakteryjnego lub gruźliczego) wymagają hospitalizacji.
Standard leczenia obejmuje:
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (NMLPZ) lub kwas acetylosalicylowy,
- kolchicynę (lek przeciwzapalny zmniejszający ryzyko nawrotów),
- gastroprotekcję przy stosowaniu NLPZ.
Glikokortykosteroidy stosuje się tylko w przypadkach:
- chorób autoimmunologicznych,
- przeciwwskazań do NLPZ,
- braku poprawy po leczeniu standardowym,
- ciąży.
Nie stosuje się ich, jeśli nie wykluczono zakażenia bakteryjnego lub gruźliczego.
Ograniczenie wysiłku fizycznego
Zalecane do całkowitego ustąpienia objawów i normalizacji CRP. U sportowców przerwa powinna trwać co najmniej 3 miesiące.
Czy zapalenie osierdzia przejdzie samo?
U większości pacjentów zapalenie osierdzia ma przebieg samoograniczający, ale wymaga leczenia i kontroli. Brak odpowiedniego postępowania zwiększa ryzyko nawrotów i powikłań, takich jak tamponada lub zaciskające zapalenie osierdzia.
>> Zobacz: Szmery w sercu u dzieci i noworodków – co mogą oznaczać, czy są groźne
Zapalenie osierdzia – najczęstsze pytania (FAQ)
W większości przypadków rokowanie jest dobre. Groźne są postacie bakteryjne, gruźlicze oraz sytuacje, w których rozwija się tamponada serca.
Ostre – zwykle 1-3 tygodnie. Objawy mogą utrzymywać się dłużej, jeśli wolno spadają markery stanu zapalnego, takie jak CRP. Nawracające bywa wielomiesięczne.
Tak, jeśli dojdzie do tamponady serca lub nieleczonego ropnego zapalenia osierdzia.
Tak – gdy występują czynniki ryzyka: gorączka, duży wysięk, immunosupresja, uraz, podejrzenie gruźlicy, brak odpowiedzi na leczenie.
Podsumowanie
Zapalenie osierdzia to częsta i najczęściej łagodna przyczyna bólu w klatce piersiowej, ale wymaga odpowiedniej diagnostyki. Najważniejsze jest szybkie rozpoznanie, wdrożenie leczenia przeciwzapalnego oraz kontrola stężenia CRP i echokardiogramu. Jeśli odczuwasz ból w klatce piersiowej nasilający się w pozycji leżącej, warto wykonać podstawowe badania i skonsultować się z lekarzem.
Bibliografia
- Tomkowski W., Kuca P., Leśniak W. Zapalenie osierdzia. Interna Szczeklika; mp.pl, dostęp 04.12.2025.
- Wiercińska M. Zapalenie osierdzia i zaciskające zapalenie osierdzia: przyczyny, objawy i leczenie. mp.pl, dostęp 04.12.2025.
- Rewiuk K. Postępowanie w ostrym zapaleniu osierdzia. mp.pl – Kardiologia, dostęp 04.12.2025.
