Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego od lat stanowią spore wyzwanie diagnostyczne zarówno u dzieci jak i u osób dorosłych. Nawracające bóle brzucha, wzdęcia, dyskomfort trawienny po posiłkach to jedna z częstszych wizyt w gabinetach lekarskich. Co zrobić, gdy mimo wykonanej diagnostyki obrazowej nie udaje się znaleźć przyczyny problemów gastrologicznych? Jak łagodzić objawy bólowe i czy dolegliwościom można zapobiec?
Spis treści:
- Co to jest zwieracz Oddiego?
- Budowa i rola zwieracza Oddiego w układzie trawiennym
- Dysfunkcja zwieracza Oddiego – objawy i możliwe przyczyny
- Jak diagnozuje się problemy ze zwieraczem Oddiego?
- Leczenie dysfunkcji zwieracza Oddiego
- Dieta wspierająca funkcjonowanie zwieracza Oddiego
- Zwieracz Oddiego – podsumowanie
Co to jest zwieracz Oddiego?
Zwieracz Oddiego jest miejscem w anatomii dwunastnicy, w którym spotykają się ujścia dwóch przewodów wyprowadzających:
- przewodu trzustkowego odpowiedzialnego za uwalnianie soków z enzymami trawiennymi z trzustki;
- przewodu żółciowego wspólnego wydzielającego żółć z pęcherzyka żółciowego i okolic wątroby.
Budowa i rola zwieracza Oddiego w układzie trawiennym
Zwieracz jest strukturą mięśniową, ma możliwość skurczu i rozkurczu w zależności od potrzeb trawiennych. Topograficznie znajduje się w obrębie brodawki Vatera dwunastnicy.
Zwieracz Oddiego kontroluje wypływ żółci i soku trzustkowego w obrębie dwunastnicy. Zapobiega cofaniu się treści dwunastniczej do trzustki i dróg żółciowych.
Wspomaga trawienie tłuszczy i pozostałych składników pokarmowych.
Dysfunkcja zwieracza Oddiego – objawy i możliwe przyczyny
Choroby powiązane z dysfunkcją zwieracza Oddiego charakteryzują obecne objawy ze strony przewodu pokarmowego i brak zmian w anatomii mięśnia w zakresie przeprowadzonej diagnostyki obrazowej.
Charakterystyczne są bóle żółciowe lub dyskomfort związany z nawrotowymi stanami zapalnymi trzustki.
Charakterystyczne dla bólu żółciowego są następujące objawy:
- nieregularność występowania dolegliwości;
- zaburzony tryb życia i funkcjonowania z powodu napadu bólowego;
- czas trwania do 30 minut o zwiększającym się natężeniu;
- lokalizacja w nadbrzuszu;
- brak powiązania wypróżniania z nasileniem bólu, w sporadycznych przypadkach oddanie stolca wpływa na zmianę natężenia bólu;
- brak uczucia ulgi po włączonych lekach czy zmianie pozycji ciała.
Często dolegliwościom bólowym towarzyszą:
- wybudzanie z powodu bólu ze snu;
- nudności i wymioty;
- promieniowanie do okolic prawej łopatki lub pleców.
Jak diagnozuje się problemy ze zwieraczem Oddiego?
Diagnostykę zaburzeń czynnościowych zaczynamy od dobrze zebranego od chorego wywiadu. Wśród najczęstszych przyczyn występowania dolegliwości w tej okolicy dwunastnicy zaliczamy przebyty zabieg cholecystektomii, jak i trwałe zmiany w czynności zwieracza Oddiego.
W przypadku osób z obecnym pęcherzykiem żółciowym w pierwszej kolejności powinniśmy zdiagnozować i wykluczyć zaburzenia czynnościowe pęcherzyka żółciowego, a w przypadku osób po przebytym zabiegu cholecystektomii, zaburzenia czynnościowe zwieracza Oddiego. W przypadku nawrotowych, bez istotnej przyczyny epizodów ostrego zapalenia trzustki (OZT) także powinniśmy wziąć pod uwagę zaburzenia czynności trzustkowego tego mięśnia.
Rozpoznanie, jak już wcześniej wspomniano, rozpoczynamy od wywiadu, do którego dołączamy badanie fizykalne (przedmiotowe) pacjenta.
W ramach uzupełnienia diagnostyki wykonuje się m.in. :
- badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej (USG);
- endosonografię (EUS) – w celu wykluczenia kamicy dróg żółciowych;
- wykluczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przewlekłego zapalenia trzustki (PZT), stłuszczenia wątroby;
- manometrię przełyku;
- ocenę pasażu jelitowego;
- scyntygrafię żołądka;
- MRCP – rezonans magnetyczny dróg żółciowych.
Najbardziej precyzyjnym badaniem pomocniczym jest badanie EUS, gdyż pozwala na najbardziej precyzyjną ocenę i diagnostykę kamicy dróg żółciowych i anomalii w obrębie brodawki Vatera, gdzie zlokalizowany jest zwieracz Oddiego.
Uzupełnieniem diagnostyki obrazowej i badań czynnościowych przewodu pokarmowego są badania laboratoryjne z krwi:
- ocena parametrów wątrobowych: AST, ALT, GGTP, bilirubiny wraz z frakcjami, ALP;
- ocena parametrów trzustkowych: amylazy, lipazy;
- ocena badania ogólnego moczu i ocena stężenia amylazy w moczu;
- antygen H. pylori w kale;
- profil lipidowy;
- badanie kału w kierunku pasożytów (glista ludzka);
- badanie kału w kierunku białka powierzchniowego G. lamblia.
Leczenie dysfunkcji zwieracza Oddiego
Leczenie problemów w funkcjonowaniu zwieracza polega w głównej mierze na terapii przeciwbólowej. Wśród dodatkowych preparatów i metod stosowanych w leczeniu zaliczyć można:
- amitryptylinę, duloksetynę
- leki obniżające ciśnienie w zwieraczu Oddiego jak: leki prokinetyczne, inhibitory fosfodiesterazy 5, nifedypina;
- akupunkturę;
- TENS – zabieg przezskórnej elektrostymulacji nerwów;
- sfinkterotomię- nacięcie zwieracza Oddiego;
- leczenie operacyjne (sfinkteroplastykę).
Dieta wspierająca funkcjonowanie zwieracza Oddiego
W ramach działań profilaktycznych ważne jest unikanie spożywania alkoholu i przyjmowania niektórych leków w tym opioidowych, które nasilają skurcz w obrębie zwieracza Oddiego.
Ograniczenie sytuacji stresowych także sprzyja zmniejszeniu objawów występującej dysfunkcji, więc jest to stan potencjalnie odwracalny.
Dieta wspomagająca prawidłowe funkcjonowanie zwieracza Oddiego powinna być urozmaicona, bogata w błonnik pokarmowy i zdrowe tłuszcze roślinne, zawarte w orzechach i nasionach.
Należy unikać spożywania alkoholu i kofeiny, a także unikać produktów mogących nasilać wzdęcia.
Posiłki powinny być gotowane, pieczone, duszone a także przyjmowane regularnie w małych porcjach, ale częściej.
Zwieracz Oddiego – podsumowanie
- Zwieracz Oddiego jest mięśniem zlokalizowanym w obrębie brodawki Vatera dwunastnicy.
- Odpowiada za szereg funkcji trawiennych i wspomagających prawidłowe trawienie pokarmów, zwłaszcza tłuszczowych.
- Zaburzenia funkcji zwieracza Oddiego mogą mieć zarówno charakter odwracalny jak i nieodwracalny.
- Podstawą leczenia jest sfinkterotomia i sfinkteroplastyka mięśnia a także uśmierzanie bólu towarzyszącego objawom związanych z dysfunkcją mięśnia.
- Dieta w zaburzeniach czynnościowych zwieracza Oddiego opiera się na regularnym spożywaniu małych porcji posiłków, a także ograniczenia spożycia tłuszczy zwierzęcych, alkoholu i kofeiny.
- W leczeniu dysfunkcji zwieracza Oddiego ważną rolę odgrywają działania ograniczające narażenie na sytuacje stresogenne.
Bibliografia
- dostęp online 10.07.2025 https://www.termedia.pl/Zaburzenia-trawienia-na-tle-dyskinezy-drog-zolciowych-czy-i-jak-mozemy-je-leczyc-,98,52567,1,0.html
- dostęp online 8.07.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/pecherzyk/65531,zaburzenia-czynnosciowe-pecherzyka-zolciowego-i-dysfunkcja-zwieracza-oddiego
- Interna Szczeklika 2024/2025, wyd. Medycyna Praktyczna, rok 2024
