Prolaktyna (PRL)

Prolaktyna (PRL) – więcej informacji na temat badania

Co to jest prolaktyna?

Prolaktyna (PRL) to hormon polipeptydowy wytwarzany i wydzielany przede wszystkim przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej. W mniejszym stopniu jest również produkowana przez inne tkanki, takie jak neurony, komórki śródbłonka naczyń, gruczoł krokowy, skórę, a także komórki układu immunologicznego (głównie limfocyty T).

Wydzielanie prolaktyny ma charakter pulsacyjny i cechuje się rytmem dobowym – jej stężenie jest najwyższe w nocy, mniejsze nad ranem, a najniższe po południu. Na poziom hormonu wpływa również stan emocjonalny (stres), rodzaj spożywanych pokarmów czy używki. Wydzielanie prolaktyny jest tonicznie hamowane przez dopaminę.

Prolaktyna – jakie pełni funkcje w organizmie?

Prolaktyna (PRL) pełni różnorodne funkcje biologiczne, które można sklasyfikować w kilku kategoriach, takich jak:

• Funkcje rozrodcze (reprodukcyjne): u kobiet prolaktyna jest kluczowa dla laktacji, stymulując wzrost gruczołu mlekowego oraz syntezę i wydzielanie mleka. Bierze także udział w regulacji cyklu miesiączkowego i płodności. Nadmierne stężenie (hiperprolaktynemia) hamuje wydzielanie hormonów gonadotropowych (GnRH, LH, FSH), co prowadzi do cyklu bezowulacyjnego i niepłodności.
• Funkcje metaboliczne i endokrynologiczne: w okresie ciąży prolaktyna adaptacyjnie promuje wzrost (hiperplazję) komórek beta trzustki wydzielających insulinę. Z drugiej strony, przewlekły nadmiar prolaktyny (hiperprolaktynemia) może przyczyniać się do insulinooporności oraz zaburzeń gospodarki lipidowej. Prolaktyna wpływa także na metabolizm kostny.
• Regulacja równowagi wodno-elektrolitowej: prolaktyna odgrywa ważną rolę w zachowaniu równowagi wodno-elektrolitowej, zwiększając reabsorpcję wody i składników mineralnych w jelitach oraz zmniejszając wydalanie sodu i potasu przez nerki.
• Funkcje neurologiczne (wzrost i rozwój mózgu): prolaktyna ma działanie neurotroficzne – stymuluje proliferację, różnicowanie i migrację neuronalnych komórek macierzystych, co może wspierać neurogenezę i procesy regeneracyjne w tkance nerwowej.
• Funkcje immunomodulujące: działa jako cytokina hormonalna, modulując odpowiedź immunologiczną (wrodzoną i nabytą). Nasila aktywność limfocytów i tym samym może być zaangażowana w patogenezę i progresję chorób autoimmunizacyjnych (takich jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów).
• Wpływ na psychikę: stymuluje zachowania macierzyńskie (instynkt macierzyński) u samic, a także ma wpływ na libido. Nadmierne stężenie prolaktyny jest znaną przyczyną obniżenia popędu seksualnego u obu płci.

Prolaktyna (PRL) – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Badanie poziomu prolaktyny jest zalecane w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na zaburzenia jej stężenia.

U kobiet badanie prolaktyny zalecane jest w sytuacji:

• zaburzeń miesiączkowania (wtórny brak miesiączki, rzadziej pierwotny brak, cykle bezowulacyjne),
• obniżonego libido,
• niepłodności (w tym trudnościach z utrzymaniem ciąży, poronieniach),
• mlekotoku (wydzielanie mleka poza okresem ciąży i laktacji),
• objawach niedomogi lutealnej, hipogonadyzmu,
• nasilenia zmian trądzikowych,
• hirsutyzmu (nadmierne owłosienie),
• bólów piersi (mastalgia), mastopatii włóknisto-torbielowatej,
• suchości pochwy i bolesnych stosunków płciowych,
• innych niespecyficznych objawów, takich jak skłonność do obrzęków, zwiększenie masy ciała, nadpobudliwość, depresja, stany lękowe.

U mężczyzn badanie prolaktyny zalecane jest w sytuacji:

• obniżonego libido, problemów z erekcją, impotencji,
• mlekotoku (rzadko), ginekomastii (powiększenie piersi),
• obniżenia liczby plemników w nasieniu, spadku ich ruchliwości, zmniejszenia objętości ejakulatu, hipotrofii jąder,
• tendencji do otyłości,
• depresji.

Chcesz wiedzieć więcej na temat roli prolaktyny u mężczyzn? Sprawdź artykuł w Centrum Wiedzy i przygotuj się do badania.

U obu płci badanie prolaktyny jest wskazane, gdy występują:

• bóle głowy i zaburzenia widzenia (mogą wskazywać na makrogruczolaka przysadki),
• podejrzenie gruczolaka przysadki wydzielającego prolaktynę (prolaktynoma).

Prolaktyna (PRL) – normy

Referencyjne wartości poziomu prolaktyny mogą się różnić w zależności od laboratorium i użytej metody, jednak ogólnie przyjmuje się następujące zakresy:

Normy prolaktyny u kobiet

• Kobiety (poza ciążą i laktacją): poniżej 25 ng/ml.
  • W zależności od fazy cyklu:
    • Faza folikularna (pierwsza): poniżej 20 ng/ml.
    • Faza lutealna (druga): poniżej 40 ng/ml.
• Ciąża: stężenie prolaktyny stopniowo rośnie. W III trymestrze ciąży może osiągać wartości w zakresie 80-400 ng/ml.
• Laktacja: poziom prolaktyny jest naturalnie podwyższony.
• Menopauza: poziom prolaktyny jest zbliżony do wartości u mężczyzn i zazwyczaj nie przekracza 20 ng/ml.

Dowiedz się więcej na temat prolaktyny u kobiet – przeczytaj artykuł w Centrum Wiedzy i sprawdź, za co odpowiada i jak zmienia się jej poziom na różnych etapach życia. 

Normy prolaktyny u mężczyzn

• Mężczyźni: <15-20 ng/ml.

Wartości w zakresie 25-100 ng/ml, przy braku innych rozpoznawalnych przyczyn patologicznych, mogą stanowić fizjologiczną reakcję organizmu na stres, intensywny wysiłek fizyczny, podniecenie seksualne, hipoglikemię lub wahania rytmu dobowego.

Prolaktyna (PRL) – możliwe przyczyny odchyleń od normy

"Wysoka prolaktyna” - możliwe przyczyny

• Przyczyny fizjologiczne:
  • ciąża i karmienie piersią,
  • sen, stres (emocjonalny lub fizyczny), intensywny wysiłek fizyczny,
  • spożycie obfitego posiłku, podniecenie seksualne, drażnienie brodawek sutkowych.
• Przyczyny patologiczne (chorobowe):
  • gruczolaki przysadki (prolaktynoma) – najczęstsza przyczyna patologiczna, szczególnie przy stężeniach przekraczających 150-200 ng/ml,
  • niedoczynność tarczycy (hipotyreoza),
  • zespół policystycznych jajników (PCOS),
  • zespół pustego siodła,
  • niewydolność nerek i wątroby,
  • niektóre choroby autoimmunologiczne (np. twardzina układowa, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena), gdzie prolaktyna może nasilać aktywność immunologiczną.
• Przyczyny farmakologiczne (polekowe):
  • leki psychotropowe (neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne) – mogą powodować wzrost prolaktyny nawet powyżej 200 ng/ml,
  • leki przeciwwymiotne, przeciwhistaminowe,
  • hormonalne (np. niektóre leki antykoncepcyjne),
  • opiaty,
  • leki poprawiające perystaltykę jelit,
  • pochodne alkaloidu sporyszu,
  • niektóre leki hipotensyjne,
  • niektóre narkotyki (np. marihuana).
• Makroprolaktynemia: W około 25% przypadków idiopatycznej hiperprolaktynemii stwierdza się obecność makroprolaktyny (wielkocząsteczkowej prolaktyny związanej z przeciwciałami). Ma ona niewielki efekt biologiczny ze względu na dużą masę cząsteczkową, ale może zawyżać wynik badania. W przypadku podwyższonego stężenia prolaktyny bez typowych objawów klinicznych zaleca się oznaczenie poziomu makroprolaktyny.

"Niska prolaktyna” - możliwe przyczyny

Niskie stężenie prolaktyny (Hipoprolaktynemia) - występuje bardzo rzadko.

• Przyczyny: udar przysadkowy, zniszczenie przysadki (np. przez guz podwzgórza).
• Skutki: może mieć wpływ na odporność organizmu i zwiększać podatność na niektóre zakażenia.

Prolaktyna (PRL) – przygotowanie do badania

Dla uzyskania jak najbardziej wiarygodnego wyniku badania prolaktyny, konieczne jest zastosowanie się do następujących zasad przygotowania:

• Badanie najlepiej wykonać po upływie 2–3 godzin od przebudzenia.
• W przypadku kobiet, należy skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia optymalnego dnia cyklu miesiączkowego do wykonania badania.
• Przed badaniem powinno się unikać silnego stresu oraz intensywnego wysiłku fizycznego.
• W dniu poprzedzającym badanie oraz w dniu badania powinno się unikać obfitych posiłków, spożywania alkoholu i innych używek.

Prolaktyna (PRL) – co może wpłynąć na wynik badania?

Na poziom prolaktyny w surowicy krwi mogą wpływać liczne czynniki, zarówno fizjologiczne, jak i patologiczne oraz farmakologiczne:

• Pora dnia i rytm dobowy: poziom prolaktyny jest zmienny w ciągu doby, z najwyższym stężeniem w nocy i najniższym po południu.
• Stres: zarówno psychiczny, jak i fizyczny (np. intensywny wysiłek, hipoglikemia, operacje) może znacząco podnieść poziom prolaktyny.
• Ciąża i laktacja: są naturalnymi stanami fizjologicznymi związanymi ze znacznie podwyższonym poziomem prolaktyny.
• Stymulacja brodawek sutkowych i stosunek płciowy: mogą prowadzić do chwilowego wzrostu stężenia prolaktyny.
• Spożycie obfitego posiłku: może wpływać na wynik.
• Przyjmowane leki: szeroka gama leków, w tym niektóre leki antykoncepcyjne, psychotropowe (neuroleptyki, antydepresanty), przeciwwymiotne, przeciwhistaminowe, opioidy, leki poprawiające perystaltykę jelit, a także niektóre leki hipotensyjne, mogą powodować wzrost stężenia prolaktyny.
• Schorzenia: gruczolaki przysadki, niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niewydolność nerek lub wątroby, a także niektóre choroby autoimmunologiczne, mogą prowadzić do zmian w poziomie prolaktyny.
• Makroprolaktynemia: obecność nieaktywnej biologicznie makroprolaktyny może zawyżać wynik, maskując rzeczywisty poziom aktywnego hormonu.

Dodatkowe przygotowanie