Zespół Zollingera-Ellisona to rzadki, ale poważny zespół chorobowy, który prowadzi do nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego i trudnych do leczenia wrzodów trawiennych. Jakie są przyczyny tej choroby, jakie daje objawy i w jaki sposób można ją rozpoznać? Czy dieta ma znaczenie w leczeniu? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści:
- Co to jest zespół Zollingera-Ellisona?
- Przyczyny zespołu Zollingera-Ellisona
- Objawy zespołu Zollingera-Ellisona
- Diagnostyka zespołu Zollingera-Ellisona
- Leczenie zespołu Zollingera-Ellisona
- Zespół Zollingera-Ellisona a dieta
- Zespół Zollingera-Ellisona – podsumowanie
Co to jest zespół Zollingera-Ellisona?
Zespół Zollingera-Ellisona (ang. Zollinger-Ellison syndrome, ZES) to choroba spowodowana obecnością jednego lub kilku guzów, które produkują nadmierne ilości gastryny – hormonu stymulującego wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Guzy te nazywane są gastrinoma i najczęściej lokalizują się w trzustce lub dwunastnicy. Nadmiar gastryny prowadzi do zwiększenia produkcji kwasu żołądkowego, co skutkuje powstawaniem licznych, często trudnych do leczenia wrzodów żołądka i dwunastnicy, a także do biegunek i innych powikłań trawiennych.
Zespół Zollingera-Ellisona jest chorobą rzadką – szacuje się, że występuje u około 1-2 osób na milion rocznie, ale jego właściwe rozpoznanie jest niezwykle istotne, ponieważ nieleczony może prowadzić do poważnych powikłań, a guzy mogą mieć charakter złośliwy.
>> Zobacz też: Objawy wrzodów dwunastnicy, przyczyny, badania i leczenie
Przyczyny zespołu Zollingera-Ellisona
Podstawową przyczyną zespołu Zollingera-Ellisona jest obecność gastrinoma – guza neuroendokrynnego, który wytwarza nadmierne ilości gastryny. W większości przypadków (około 60-90%) gastrinoma mają charakter złośliwy, co oznacza, że mogą dawać przerzuty, najczęściej do wątroby i węzłów chłonnych.
Zespół Zollingera-Ellisona może występować sporadycznie lub w przebiegu zespołu mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 1 (MEN1). W tym zespole pacjenci mają skłonność do tworzenia się wielu guzów endokrynnych w różnych narządach, w tym w przysadce, przytarczycach i trzustce.
Objawy zespołu Zollingera-Ellisona
Objawy zespołu wynikają przede wszystkim z nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego. Najczęstsze z nich to:
- Nawracające owrzodzenia żołądka i dwunastnicy – często mnogie i oporne na standardowe leczenie inhibitorami pompy protonowej.
- Silne bóle brzucha – najczęściej w nadbrzuszu.
- Biegunki – związane z nadmiarem kwasu, który upośledza wchłanianie tłuszczów i innych składników pokarmowych.
- Zgaga i objawy refluksu żołądkowo-przełykowego – mogą być bardzo nasilone.
- Nudności i wymioty – wynikające z podrażnienia błony śluzowej żołądka i jelit.
- Spadek masy ciała – związany z przewlekłymi biegunkami i złym wchłanianiem pokarmu.
Objawy zespołu Zollingera-Ellisona często przypominają typowe choroby wrzodowe, co utrudnia rozpoznanie. Warto więc zwracać uwagę na nawracający charakter wrzodów, oporność na leczenie oraz towarzyszące biegunki.
>> Warto przeczytać: Zgaga: objawy, przyczyny, leczenie nawracającej zgagi
Diagnostyka zespołu Zollingera-Ellisona
Rozpoznanie zespołu Zollingera-Ellisona wymaga odpowiednich badań laboratoryjnych i obrazowych. Najważniejsze etapy diagnostyki to:
- Oznaczenie stężenia gastryny w surowicy krwi – u pacjentów z zespołem Zollingera-Ellisona wartości gastryny są znacznie podwyższone, często kilkukrotnie przekraczają normę.
- Test stymulacji sekretyną – pozwala na potwierdzenie, czy podwyższone stężenie gastryny jest wynikiem obecności gastrinoma.
- Oznaczenie chromograniny A – to białko markerowe, którego poziom jest często podwyższony w guzach neuroendokrynnych, w tym w gastrinoma. Wysoki poziom chromograniny A może wskazywać na obecność guza neuroendokrynnego i jest przydatny w monitorowaniu skuteczności leczenia.
- Badania obrazowe – tomografia komputerowa (TK), rezonans magnetyczny (MRI), endosonografia (EUS) czy scyntygrafia receptorów somatostatynowych (np. PET z użyciem Ga-68 DOTATATE) służą do lokalizacji guza i oceny ewentualnych przerzutów.
- Gastroskopia – umożliwia ocenę zmian w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy oraz pobranie wycinków do badania histopatologicznego.
Wczesne i dokładne rozpoznanie jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia i zmniejszenia ryzyka powikłań.
Leczenie zespołu Zollingera-Ellisona
Leczenie zespołu Zollingera-Ellisona obejmuje zarówno kontrolę nadmiernego wydzielania kwasu, jak i terapię samego guza.
- Farmakoterapia
Stosuje się wysokie dawki inhibitorów pompy protonowej (IPP), np. omeprazolu czy pantoprazolu, które skutecznie hamują produkcję kwasu solnego i łagodzą objawy.
W niektórych przypadkach stosuje się analogi somatostatyny (np. oktreotyd), które mogą hamować wydzielanie gastryny.
- Leczenie chirurgiczne
Jeśli to możliwe, chirurgiczne usunięcie guza (gastrinoma) jest najlepszym sposobem leczenia przyczynowego.
W przypadku przerzutów do wątroby można rozważyć resekcję lub terapię miejscową (np. embolizację).
- Terapia onkologiczna
W przypadku guzów złośliwych stosuje się chemioterapię lub terapie celowane, szczególnie jeśli nie można całkowicie usunąć guza operacyjnie.
Zespół Zollingera-Ellisona a dieta
Odpowiednia dieta może wspierać leczenie objawowe i łagodzić dolegliwości. Pacjenci powinni unikać pokarmów i napojów, które stymulują wydzielanie kwasu żołądkowego (np. kawa, alkohol, ostre przyprawy); jeść częste, ale małe posiłki, aby nie obciążać żołądka; w miarę możliwości ograniczać produkty tłuste, które mogą nasilać biegunki; pamiętać o odpowiednim nawodnieniu, zwłaszcza w przypadku biegunek.
Dieta nie wyleczy choroby, ale może pomóc w łagodzeniu objawów i poprawie komfortu życia.
Zespół Zollingera-Ellisona – podsumowanie
Najważniejsze informacje w skrócie:
- Zespół Zollingera-Ellisona to rzadki zespół spowodowany nadmiarem gastryny produkowanej przez gastrinoma.
- Powoduje nawracające, trudne do leczenia wrzody, bóle brzucha i biegunki.
- Kluczowe w diagnostyce jest oznaczenie gastryny i chromograniny A oraz wykonanie badań obrazowych.
- Leczenie obejmuje leki hamujące wydzielanie kwasu, chirurgię i terapię onkologiczną.
- Dieta wspomaga leczenie objawowe, ale nie zastępuje terapii medycznej.
Jeśli podejrzewasz u siebie zespół Zollingera-Ellisona, skonsultuj się z gastroenterologiem lub onkologiem, aby jak najszybciej rozpocząć odpowiednie leczenie.
Bibliografia
- Ito T, Cadiot G, Jensen RT. Diagnosis of Zollinger-Ellison syndrome: increasingly difficult. World J Gastroenterol. 2012
- Zimmer V, Glanemann M, Lammert F. Zollinger-Ellison syndrome. CMAJ. 2019
- Myśliwiec P, Gryko M, Kedra B, Zalewski B, Kowalska I, Myśliwiec J. Guzy neuroendokrynne przewodu pokarmowego w materiale klinicznym [Neuroendocrine tumors of gastrointestinal tract in own material]. Endokrynol Pol. 2006
