Metformina jest jednym z najczęściej przepisywanych leków w leczeniu cukrzycy typu 2. Jej popularność wynika z głównie z wysokiej skuteczności i dobrego profilu bezpieczeństwa. Chociaż ma wiele zalet, jej stosowanie wymaga odpowiedzialnego podejścia – znajomości przeciwwskazań, skutków ubocznych oraz zasad monitorowania terapii. Dowiedz się, jak działa metformina, czy jest bezpieczna, jakie ma skutki uboczne i z czym jej nie łączyć.
Spis treści:
- Metformina – co to za lek?
- Jak działa metformina?
- Z czym nie łączyć metforminy?
- Przeciwwskazania do stosowania metforminy
- Jakie skutki uboczne ma metformina?
- Jakie badania wykonywać podczas stosowania metforminy?
- Metformina – często zadawane pytania
- Metformina – podsumowanie
Metformina – co to za lek?
Metformina jest organicznym związkiem chemicznym należącym do grupy biguanidów. Stosuje się ją jako doustny lek przeciwcukrzycowy już od 1957 roku. Powoduje obniżenie stężenia glukozy we krwi, ale bez wpływu na wydzielanie insuliny przez trzustkę. Metformina działa przede wszystkim przez hamowanie glukoneogenezy w wątrobie oraz zwiększanie wrażliwości tkanek na insulinę.
Wskazaniem do stosowania metforminy jest cukrzyca typu 2 – szczególnie ze współistniejącą otyłością. Może być jedynym lekiem lub stanowić element leczenia skojarzonego. Podaje się ją również przy stanie przedcukrzycowym, insulinooporności, zespole metabolicznym, PCOS i lipodystrofii. Przyjmowanie metforminy musi być zawsze połączone ze zmianą stylu życia – zdrową i dobrze zbilansowaną dietą oraz regularną aktywnością fizyczną dopasowaną do możliwości organizmu.
| Aby uniknąć działań niepożądanych metforminy, leczenie rozpoczyna się od małej dawki 2-3 razy dziennie. Następnie jest ona stopniowo zwiększana w porozumieniu z lekarzem. Maksymalna dawka leku na dobę to 3 g. |
Jak działa metformina?
Mechanizm działania metforminy jest złożony i wielokierunkowy. Główną funkcją jest hamowanie glukoneogenezy, czyli procesu wytwarzania glukozy w wątrobie. Efektem jest zmniejszenie glikemii na czczo i glikemii poposiłkowej (kilka godzin po przyjęciu leku).
Działanie metforminy polega również na zwiększeniu wychwytu glukozy przez mięśnie szkieletowe, poprawie wrażliwości tkanek na działanie insuliny oraz hamowaniu wchłaniania glukozy w jelicie cienkim. Oprócz tego lek wykazuje zdolność do:
- nieznacznego obniżania ciśnienia tętniczego,
- obniżenia stężenia wolnych kwasów tłuszczowych,
- zmniejszenia skłonności do powstawania zakrzepów,
- poprawy lipidogramu,
- wspierania procesu zmniejszania masy ciała,
- redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego.
| Leczenie metforminą prowadzi do przywrócenia równowagi gospodarki węglowodanowej, na co wskazuje obniżenie wartości hemoglobiny glikowanej o 1–1,5%. |
Na poziomie komórkowym metformina aktywuje enzym AMPK. Odpowiada on za regulację metabolizmu – m.in. stymuluje wychwyt glukozy i kwasów tłuszczowych.
Z czym nie łączyć metforminy?
Osoby stosujące metforminę powinny znać możliwe reakcje z innymi lekami oraz substancjami. Mogą one osłabiać jej skuteczność lub zwiększać ryzyko działań niepożądanych.
Metformina nie powinna być łączona z:
- dożylnymi środkami kontrastowymi zawierającymi jod (48-godzinna przerwa przed i po badaniu),
- alkoholem.
Szczególną ostrożność należy zachować przy jednoczesnym stosowaniu metforminy i glikokortykosteroidów (o działaniu ogólnym i miejscowym), leków moczopędnych, leków pobudzających receptory beta-2-adrenergiczne, inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE).
Metformina i alkohol
Spożywanie alkoholu podczas leczenia metforminą stwarza ryzyko kwasicy mleczanowej. Jest to poważny stan, w którym dochodzi do nadmiernej produkcji mleczanów w organizmie. Niepokojące objawy to m.in. osłabienie, bóle brzucha, nudności i wymioty, zaburzenia świadomości, odwodnienie, zaburzenia oddychania, zmniejszenie ilości wydalanego moczu, tachykardia, spadek ciśnienia tętniczego.
Przeciwwskazania do stosowania metforminy
Przeciwwskazania do stosowania metforminy to:
● nadwrażliwość na metforminę lub składniki pomocnicze,
● ostra kwasica metaboliczna (kwasica mleczanowa, cukrzycowa kwasica ketonowa) lub stan przedśpiączkowy w cukrzycy,
● ciężka niewydolność nerek (eGFR < 30 ml/min/1,73 m²),
● ostre stany mogące pogorszyć czynność nerek (odwodnienie, ciężkie zakażenie, wstrząs),
● choroby przebiegające z niedotlenieniem tkanek (niewyrównana niewydolność serca, niewydolność oddechowa, świeży zawał serca, wstrząs),
● niewydolność wątroby,
● ostre zatrucie alkoholem lub przewlekły alkoholizm.
Decyzję o włączeniu metforminy do terapii zawsze podejmuje lekarz po uprzednim zapoznaniu się ze stanem zdrowia pacjenta.
Jakie skutki uboczne ma metformina?
Najczęstsze skutki uboczne metforminy to dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Pacjenci zgłaszają nudności, biegunkę, bóle brzucha, wzdęcia, utratę apetytu oraz metaliczny posmak w ustach. Objawy zwykle mają charakter przejściowy i ustępują po kilku dniach lub tygodniach leczenia. W celu zminimalizowania ryzyka ich wystąpienia zalecane jest rozpoczęcie terapii od niskiej dawki i stopniowe jej zwiększanie oraz przyjmowanie metforminy podczas posiłku. Inne możliwe działania niepożądane metforminy to zmniejszenie wchłaniania witaminy B12, świąd i pokrzywka.
Jakie badania wykonywać podczas stosowania metforminy?
Podczas stosowania metforminy zaleca się regularne monitorowanie określonych parametrów zdrowotnych, aby zapewnić bezpieczeństwo terapii i uniknąć powikłań:
- badania funkcji nerek (kreatynina, eGFR),
- morfologia krwi,
- poziom witaminy B12,
- parametry wątrobowe (ALT, AST).
>> Zobacz także: Metformina a niedobór witaminy B12
Metformina – często zadawane pytania
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące działania i skutków ubocznych metforminy.
Na co pomaga lek metformina?
Metformina jest stosowana głównie w leczeniu cukrzycy typu 2, ale również w stanie przedcukrzycowym, insulinooporności, PCOS, zespole metabolicznym.
Czy po metforminie się chudnie?
U niektórych pacjentów stosowanie metforminy może prowadzić do umiarkowanej utraty masy ciała. Działanie to wynika z poprawy metabolizmu glukozy i redukcji insulinooporności. Należy jednak pamiętać, że metformina nie jest lekiem na odchudzanie.
Czy metformina jest bezpieczna dla zdrowia?
Metformina stosowana zgodnie z zaleceniami lekarza wykazuje duży profil bezpieczeństwa. Jednak, jak każdy lek, może powodować skutki uboczne. Są to głównie dolegliwości ze strony układu pokarmowego, niedobór witaminy B12 oraz reakcje alergiczne u osób z nadwrażliwością na składniki preparatu.
Czy metformina wyniszcza organizm?
Metformina nie wyniszcza organizmu. Może jednak prowadzić do zaburzeń wchłaniania witaminy B12.
Jak długo można brać metforminę?
Metforminę można przyjmować przez wiele lat, a nawet całe życie, jeśli jest dobrze tolerowana i skuteczna.
Czy metformina niszczy trzustkę?
Nie ma dowodów na to, że metformina uszkadza trzustkę. Lek nie pobudza komórek trzustki do produkcji insuliny.
Czy metformina uszkadza jelita?
Skutkiem ubocznym metforminy mogą być objawy ze strony przewodu pokarmowego, ale lek ten nie prowadzi do uszkodzenia jelit. W większości przypadków działania niepożądane mają charakter łagodny i ustępują po adaptacji organizmu lub zmianie dawkowania.
Metformina – podsumowanie
- Metformina to podstawowy lek w leczeniu cukrzycy typu 2.
- Substancja hamuje produkcję glukozy w wątrobie i poprawia wrażliwość tkanek na insulinę.
- Najczęstsze skutki uboczne metforminy dotyczą przewodu pokarmowego. Są to m.in. bóle brzucha, wzdęcia, utrata apetytu i nieprzyjemny posmak w ustach.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- G. Dzida i in., Metformina w codziennej praktyce lekarskiej, Lekarz POZ 2/2017, s. 113-115
- A. Bauer, Metformina – cudowny lek?, Eliksir 1(5)/2017, s. 6–10
- https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=550 (dostęp 05.06.2025)
- M. Potempa i in., Metformina – panaceum dzisiejszych czasów?, Diabetologia Praktyczna 2016, t. 2, nr 4, s. 134–140
- M. Kujawska-Łuczak, D. Pupek-Musialik, Metformina — efektywny lek przeciwcukrzycowy. Czy potrafimy wykorzystać jej potencjał?, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 2, s. 73–82
- Charakterystyka produktu leczniczego (ChPL) https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/39702/characteristic
