Szmer w sercu u dziecka to temat, który wzbudza niepokój u wielu rodziców. Taka informacja niejednokrotnie sprawia, że wyobrażają sobie najgorsze scenariusze. Niniejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie, czym tak naprawdę są szmery serca, jakie mogą mieć podłoże i czy zawsze oznaczają poważną chorobę. Dowiesz się, jak przebiega diagnostyka różnicowa, jakie są możliwości leczenia oraz kiedy szmery wymagają jedynie obserwacji. Głodny wiedzy? Przeczytaj i nasyć się cennymi dla każdego rodzica informacjami.
Spis treści:
- Czym są szmery nad sercem?
- Szmery a wiek: charakterystyczne objawy
- Czy szmery w sercu u dziecka zawsze oznaczają wadę serca?
- Czy szmery serca u dziecka są groźne — ścieżka diagnostyczna
- Jak przebiega leczenie szmerów serca u dziecka?
- Rola diety w profilaktyce szmerów serca u dziecka
- Szmery w sercu u dziecka: podsumowanie
- Szmery w sercu dziecka — zakończenie
- Szmery w sercu u dziecka – sekcja FAQ
Czym są szmery nad sercem?
Szmery serca to dźwięki, które lekarz słyszy podczas osłuchiwania klatki piersiowej przy pomocy stetoskopu. Są efektem burzliwego przepływu krwi przez struktury serca i naczynia krwionośne. Można je porównać do dźwięku, jaki wydaje woda płynąca przez wąż ogrodowy – gdy strumień jest swobodny, przepływ jest cichy, ale jeśli napotka na zwężenie lub ostry zakręt, staje się głośny i słyszalny. Szmery klasyfikuje się na podstawie ich głośności (w 6-stopniowej skali Levine’a), lokalizacji, promieniowania, czasu występowania w cyklu pracy serca (skurczowe, rozkurczowe, ciągłe) oraz tonu. Kluczowe jest rozróżnienie między szmerami niewinnymi (fizjologicznymi, czynnościowymi) a organicznymi, które są spowodowane wadą serca.
Szmery a wiek: charakterystyczne objawy
Charakter i prawdopodobieństwo występowania różnych typów szmerów zmieniają się wraz z wiekiem dziecka. Szmery niewinne są często związane z okresami szybkiego wzrostu i są słyszalne u nawet 90% dzieci na danym etapie życia.
Szmery serca u noworodka
U noworodków szmery serca zawsze wymagają szczególnej uwagi. W tym wieku często ujawniają się wrodzone wady serca, które mogły nie być widoczne w życiu płodowym. Szmer może być pierwszym objawem poważnych schorzeń, takich jak ubytek przegrody międzykomorowej (VSD), przetrwały przewód tętniczy (PDA) czy zwężenie zastawki płucnej. Jednakże, u noworodków występują również szmery przejściowe, związane z adaptacją układu krążenia do życia pozamacicznego.
Szmery serca u niemowlaka
W okresie niemowlęcym nadal mogą ujawniać się wrodzone wady serca. Jednocześnie jest to wiek, w którym bardzo często pojawiają się szmery niewinne, np. szmer Still’a. Charakteryzuje się on dźwiękiem „wibrującym” lub „nutą strunową”, najlepiej słyszalnym w okolicy lewego mostka i nie towarzyszą mu żadne inne niepokojące objawy. Jeśli niemowlę rozwija się prawidłowo, dobrze przybiera na masie, jest aktywne i nie występują u niego sinica czy duszność, szmer najprawdopodobniej ma charakter łagodny.
Szmery serca u nastolatków
W wieku nastoletnim szmery niewinne są również powszechne, często związane z szybkim skokiem wzrostu i zmianami w budowie klatki piersiowej. Mogą się nasilać podczas wysiłku fizycznego, gorączki lub w stanach pobudzenia. W tej grupie wiekowej należy również wziąć pod uwagę nabyte wady zastawkowe, chociaż są one znacznie rzadsze.
Czy szmery w sercu u dziecka zawsze oznaczają wadę serca?
Absolutnie nie. Szacuje się, że nawet 90% szmerów wykrywanych u dzieci to szmery niewinne. Oznacza to, że serce jest budowane prawidłowo i funkcjonuje bez zarzutu, a szmer jest jedynie „dźwiękiem towarzyszącym” zdrowemu, dynamicznemu krążeniu krwi.
Szmery u dziecka w czasie infekcji
Jednym z kluczowych czynników, które mogą uwidocznić lub nasilić szmer niewinny, jest gorączka. Podwyższona temperatura ciała przyspiesza akcję serca i zmniejsza lepkość krwi, co prowadzi do zwiększonej turbulencji i głośniejszego szmeru. Podobny efekt może wywołać niedokrwistość u dziecka. Dlatego szmer wykryty podczas choroby nie musi oznaczać patologii serca, ale jeśli nie zanika po ustąpieniu infekcji, wymaga kontroli.
Czy szmery serca u dziecka są groźne — ścieżka diagnostyczna
Groźność szmeru w sercu dziecka zależy od jego przyczyny. Szmery niewinne są niegroźne. Szmery organiczne, wynikające z wad strukturalnych serca, mogą być groźne i wymagać interwencji. Ścieżka diagnostyczna zawsze zaczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Lekarz ocenia nie tylko charakter szmeru, ale także ogólny stan dziecka: obecność sinicy, duszności, słaby przyrost masy ciała, męczliwość podczas karmienia czy opóźnienia rozwojowe.
Jakie badania pozwalają stwierdzić przyczyny szmerów serca u dziecka?
Podstawowym i całkowicie nieinwazyjnym badaniem, które pozwala odróżnić szmer niewinny od organicznego, jest echokardiogram. Badanie to w czasie rzeczywistym pokazuje budowę wszystkich struktur serca (zastawki, przegrody, mięsień), ocenia kierunek przepływu krwi i pozwala zmierzyć jego prędkość. Inne pomocnicze badania to:
- EKG : ocenia rytm i częstość pracy serca, może wykryć pośrednie oznaki przerostu jam serca;
- RTG klatki piersiowej: ocenia wielkość i kształt sylwetki serca;
- pulsoksymetria: bezbolesny pomiar wysycenia krwi tlenem, ważny w diagnostyce wad siniczych.
Szmery w sercu u dziecka a anemia: niezbędne badania laboratoryjne
Niedokrwistość jest częstą, pozasercową przyczyną szmerów, stąd lekarz może zlecić morfologię krwi, stężenie ferrytyny i CRP (to ostatnie pomaga w interpretacji drugiego parametru). W anemii zmniejsza się liczba czerwonych krwinek lub stężenie hemoglobiny, co upośledza zdolność krwi do przenoszenia tlenu. Aby dostarczyć odpowiednią ilość tlenu do tkanek, serce musi przepompowywać krew szybciej, co prowadzi do zwiększonego, turbulentnego przepływu i powstawania szmeru.
Jak interpretować wyniki badań i kiedy skonsultować się z lekarzem?
Interpretacją wyników zawsze powinien zająć się lekarz – pediatra lub kardiolog dziecięcy. Konsultacja jest pilnie konieczna, jeśli u dziecka, oprócz szmeru, zaobserwujesz którykolwiek z następujących objawów:
- sinica (sine zabarwienie skóry, zwłaszcza warg i okolic ust),
- duszność, szybkie męczenie się podczas karmienia lub zabawy,
- słaby przyrost masy ciała,
- nadmierna potliwość,
- ograniczona tolerancja wysiłku.
Brak tych objawów przy prawidłowym wyniku echokardiogramu z dużym prawdopodobieństwem pozwala stwierdzić, że szmer jest niewinny.
Jak przebiega leczenie szmerów serca u dziecka?
Leczenie szmerów serca u dziecka dotyczy nie szmeru samego w sobie, ale jego przyczyny. Szmery niewinne nie wymagają żadnego leczenia, ograniczenia aktywności ani specjalistycznej diety. Dziecko może normalnie żyć, uprawiać sport i rozwijać się. W przypadku szmerów organicznych, leczenie zależy od rodzaju i ciężkości wady serca. Może ono obejmować:
- obserwację: małe ubytki przegród często zamykają się samoistnie;
- leczenie farmakologiczne: leki wspomagające pracę serca, kontrolujące niewydolność lub obniżające ciśnienie płucne;
- zabiegi przezskórne lub operacje kardiochirurgiczne.
Rola diety w profilaktyce szmerów serca u dziecka
Dieta nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub zanikanie szmerów niewinnych ani na powstawanie wrodzonych wad serca. Jednakże, prawidłowe odżywianie odgrywa kluczową rolę w ogólnym zdrowiu układu krążenia i może zapobiegać anemii, która jest jedną z przyczyn szmerów. Dieta w anemii powinna być bogata w żelazo (czerwone mięso, żółtko jaj, zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe), witaminy z grupy B oraz inne mikroelementy.
Szmery w sercu u dziecka: podsumowanie
Większość szmerów u dzieci to szmery niewinne, które są niegroźne i nie wymagają leczenia. Kluczowe badanie to echokardiogram, które różnicuje rodzaj szmeru. Objawy alarmowe to sinica, duszność, słaby przyrost masy ciała i męczliwość. Leczenie dotyczy wyłącznie wad serca, a nie szmerów niewinnych.
Szmery w sercu dziecka — zakończenie
Szmery w sercu u dziecka to powszechne zjawisko, które w ogromnej większości przypadków nie powinno być powodem do niepokoju. Kluczowe jest podejście oparte na rzetelnej diagnostyce, głównie za pomocą badania echokardiograficznego, które daje ostateczną odpowiedź co do charakteru szmeru. Pamiętaj, że rolą rodzica jest obserwacja ogólnego stanu dziecka, a rolą lekarza – postawienie trafnej diagnozy.
Szmery w sercu u dziecka – sekcja FAQ
Należy się martwić, jeśli szmerowi towarzyszą niepokojące objawy, takie jak: sine zabarwienie skóry (sinica), duszność, problemy z przybieraniem na wadze, nadmierna potliwość, znaczna męczliwość podczas karmienia lub zabawy oraz ograniczona tolerancja wysiłku w porównaniu do rówieśników.
Jeśli noworodek rodzi się ze szmerem, jest on zawsze traktowany z należytą uwagą. Część szmerów u noworodków ma charakter przejściowy i wynika z adaptacji krążenia do życia pozamacicznego.
Szacuje się, że nawet 1-2% wszystkich noworodków może mieć słyszalny szmer serca w pierwszych dniach życia. Jednak zdecydowana większość z nich (około 90%) to szmery niewinne lub przejściowe, nie związane z poważną wadą strukturalną.
Tak, u wcześniaków szmery serca są statystycznie częstsze.
Źródła
- Mejia E, Dhuper S. Innocent Murmur. [Updated 2023 Sep 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507849/ - Yoon SA, Hong WH, Cho HJ. Congenital heart disease diagnosed with echocardiogram in newborns with asymptomatic cardiac murmurs: a systematic review. BMC Pediatr. 2020 Jun 30;20(1):322. doi: 10.1186/s12887-020-02212-8. PMID: 32605548; PMCID: PMC7325562.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7325562 - Ford B, Lara S, Park J. Heart Murmurs in Children: Evaluation and Management. Am Fam Physician. 2022 Mar 1;105(3):250-261. PMID: 35289571.
https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2022/0300/p250.html - Begic E, Begic Z. Accidental Heart Murmurs. Med Arch. 2017 Aug;71(4):284-287. doi: 10.5455/medarh.2017.71.284-287. PMID: 28974851; PMCID: PMC5585808.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5585808
