Rzeżączka: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Artykuł został zaktualizowany 04.11.2025 r.

Rzeżączka jest chorobą zakaźną przenoszoną drogą płciową. Nieleczona choroba może prowadzić do niepłodności i innych powikłań zdrowotnych oraz zwiększa ryzyko zakażenia wirusem HIV. Szacuje się, że na świecie liczba nowych przypadków rzeżączki w ciągu roku przekracza 80 mln. W Polsce zachorowalność na rzeżączkę w pierwszym półroczu 2025 roku wzrosła w stosunku do analogicznego okresu roku 2024 o blisko 30%.

Spis treści:

1. Co to jest rzeżączka?
   • Okres wylęgania i zakaźności rzeżączki
2. Przyczyny rzeżączki
3. Objawy rzeżączki
   • Objawy rzeżączki u kobiet
   • Objawy rzeżączki u mężczyzn
4. Rzeżączka poza narządami płciowymi – przyczyny i objawy
5. Co zrobić w razie wystąpienia objawów rzeżączki?
6. Rzeżączka – niezbędne badania laboratoryjne
   • Jakie badania pozwalają zdiagnozować rzeżączkę?
   • Co zrobić w razie uzyskania pozytywnego wyniku badań na rzeżączkę?
7. Przebieg leczenia rzeżączki
8. Powikłania nieleczonej rzeżączki
9. Rzeżączka – zasady profilaktyki
10. Rzeżączka: podsumowanie najważniejszych informacji
11. Rzeżączka – sekcja FAQ

Co to jest rzeżączka?

Rzeżączka jest jedną z trzech najbardziej powszechnych, obok kiły i chlamydiozy, bakteryjnych chorób przenoszonych drogą płciową. Czynnikiem etiologicznym wywołującym rzeżączkę są bakterie z gatunku Neisseria gonorrhoeae (dwoinki rzeżączki, gonokoki). Jedynym naturalnym rezerwuarem gonokoków są ludzie. Drobnoustroje są bardzo wrażliwe na czynniki środowiskowe i szybko giną poza organizmem człowieka. Dwoinki rzeżączki posiadają na powierzchni nitkowate struktury (fimbrie), które wiążąc drobnoustroje z komórkami nabłonka, zapobiegają niszczeniu bakterii przez neutrofile.

Okres wylęgania i zakaźności rzeżączki

Okres wylęgania rzeżączki trwa od kilku dni do dwóch tygodni. U mężczyzn objawy pojawiają się zazwyczaj po 2-5 dniach, u kobiet po 7-14 dniach. Na zakażenie rzeżączką bardziej narażone są kobiety. Ryzyko zakażenia u kobiet w trakcie pojedynczego stosunku wynosi 60-90%, u mężczyzn 20-40%.

Przyczyny rzeżączki

Choroba przenosi się głównie poprzez kontakty seksualne (waginalne, analne i oralne). Ze względu na wrażliwość bakterii na czynniki zewnętrzne, pozapłciowa droga zakażenia jest niezwykle rzadka. Nie wykluczone jest jednak zakażenie na skutek wspólnego używania ręczników, gąbek czy korzystania z publicznych toalet, ponieważ bakterie mogą przetrwać na powierzchniach do kilku godzin. Do zakażenia może dojść również drogą wertykalną, w trakcie porodu, od zakażonej matki na dziecko.

Czynnikami ryzyka zakażenia są:

• seks bez zabezpieczenia barierowego (prezerwatywy),
• duża liczba partnerów/partnerek seksualnych,
• współistniejące inne zakażenia przenoszone drogą płciową,
• obecność napletka u mężczyzn.

Objawy rzeżączki

Przebieg rzeżączki u kobiet i mężczyzn jest różny. Infekcja u kobiet jest z reguły bezobjawowa lub skąpoobjawowa i z tego względu do rozpoznania u nich rzeżączki dochodzi najczęściej „przypadkiem” np. z powodu objawów u partnera seksualnego lub podczas wykonywania badań diagnostycznych z innych przyczyn. U mężczyzn objawy kliniczne zakażenia zazwyczaj występują.

Objawy rzeżączki u kobiet

Zakażenie objawowe u kobiet manifestuje się głównie zapaleniem kanału szyjki macicy, rzadziej występuje zapalenie cewki moczowej. Kobieta może odczuwać bóle podbrzusza, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, nasilone parcie na mocz. Pojawiają się śluzowo-ropne upławy, zaburzeniu ulega cykl miesiączkowy – dochodzi do krwawień międzymiesiączkowych oraz wzmożonego i wydłużonego krwawienia miesiączkowego.

Objawy rzeżączki u mężczyzn

U mężczyzn w większości przypadków rzeżączka przebiega pod postacią zapalenia cewki moczowej, rzadziej infekcja przybiera postać bezobjawową lub skąpoobjawową. W przebiegu choroby pojawia się obfita gęsta śluzowo-ropna wydzielina z cewki moczowej, mężczyzna może odczuwać ból i pieczenie przy oddawaniu moczu, częste bolesne parcie na mocz, bolesne wzwody. Niepodjęcie właściwego leczenia może spowodować rozszerzenie infekcji z przedniego na tylny odcinek cewki moczowej i na dalsze odcinki układu moczowo-płciowego. Przy oddawaniu moczu może pojawić się krew, chory może mieć niewysoką gorączkę, złe samopoczucie, odczuwać nagły ból promieniujący do odbytnicy.

Rzeżączka poza narządami płciowymi – przyczyny i objawy

Objawy rzeżączki mogą być u obu płci zlokalizowane poza narządami płciowymi. Skutkiem infekcji gonokokami może być:

• rzeżączkowe zapalenie odbytu – u kobiet jest najczęściej następstwem zapalenia szyjki macicy, u mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z innymi mężczyznami (MSM) ta postać rzeżączki stanowią połowę przypadków. Przebieg zakażenia może być bezobjawowy lub może pojawić się świąd, bolesne parcie na stolec, zaczerwienienie i obrzęk okolicy odbytu, śluzowo-ropna wydzielina z odbytu.
• rzeżączkowe zapalenie gardła – do zakażenia dochodzi głównie na skutek kontaktów oralno-genitalnych. W 90% przypadków infekcja przebiega bezobjawowo, a pojawiające się objawy (ból i zaczerwienienie gardła, powiększenie węzłów chłonnych) nie są charakterystyczne.
• rzeżączkowe zapalenie spojówek – występuje głównie u noworodków na skutek zakażenia w trakcie porodu. U dorosłych występuje rzadko, obejmuje zazwyczaj jedno oko i jest najczęściej następstwem przeniesienia drobnoustrojów z miejsca pierwotnej infekcji za pomocą dłoni. Zakażenie może powodować lekkie podrażnienia spojówek lub nasiloną postać zapalenia z ropną wydzieliną.
• rzeżączkowe zakażenie rozsiane – występuje bardzo rzadko, może przebiegać pod postacią zmian skórnych, stawowych, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Co zrobić w razie wystąpienia objawów rzeżączki?

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów klinicznych wskazujących na możliwość zakażenia dwoinkami rzeżączki należy skonsultować się z lekarzem ginekologiem lub dermatologiem. Lekarz przeprowadza wywiad i zleca wykonanie badań laboratoryjnych potwierdzających wstępne rozpoznanie.

Rzeżączka – niezbędne badania laboratoryjne

Według definicji zgodnej z decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady, pewnym potwierdzeniem rzeżączki u pacjenta są dodatnie testy laboratoryjne. Wystąpienie objawów klinicznych i dodatni wywiad epidemiologiczny, bez wyników diagnostyki laboratoryjnej, kwalifikuje się jako przypadek prawdopodobny.

Jakie badania pozwalają zdiagnozować rzeżączkę?

Potwierdzenie rzeżączki opiera się na stwierdzeniu obecności charakterystycznych komórek w preparatach mikroskopowych, izolacji bakterii lub wykryciu materiału genetycznego Neisseria gonorrhoeae w próbkach pobranych od pacjenta. Materiałem do badania jest wymaz lub wydzielina z miejsc zmienionych chorobowo: z cewki moczowej, szyjki macicy, odbytnicy lub gardła.

W diagnostyce laboratoryjnej wykorzystuje się:

• metodę posiewu na pożywki mikrobiologiczne,
• badania genetyczne,
• badania mikroskopowe.

Co zrobić w razie uzyskania pozytywnego wyniku badań na rzeżączkę?

Pozytywny wynik badania laboratoryjnego w kierunku rzeżączki jest przesłanką do szybkiego kontaktu z lekarzem, który zaleci terapię i poinformuje o konieczności wykonania testów u partnerów seksualnych pacjenta. Ze względu na częste współistnienie różnych infekcji, zarówno osoby zakażone, jak i ich partnerzy, powinni zostać przebadani również w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, w tym kiły, wirusowego zapalenia wątroby (WZW B, WZW C) oraz zakażenia HIV.

>> Sprawdź także: Choroby przenoszone drogą płciową (choroby weneryczne) – jakie badania wykonać i jak często się badać?

Przebieg leczenia rzeżączki

Rzeżączka, zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, podlega obowiązkowemu leczeniu, a osoby, które miały styczność z chorymi na rzeżączkę podlegają nadzorowi epidemiologicznemu, badaniu lekarskiemu, badaniom diagnostycznym,a także w razie potrzeby, profilaktycznemu stosowaniu leków.

W terapii rzeżączki stosowane są antybiotyki, które dobiera i przepisuje lekarz. Niestety w ostatnim czasie zaobserwowano wzrost oporności dwoinek rzeżączki na antybiotyki. Z tego względu zalecanym schematem leczenia jest podawanie dwóch różnych antybiotyków równocześnie. Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza, nie przerywać kuracji i po leczeniu wykonać badanie kontrolne. Kontrola ma na celu potwierdzenie wyleczenia. Rokowanie przy wczesnym wykryciu choroby i szybkim rozpoczęciu leczenia jest dobre.

Powikłania nieleczonej rzeżączki

Nieleczona rzeżączka, nietrzymanie się zaleceń lekarza, samodzielne przerywanie kuracji, może prowadzić do groźnych powikłań zdrowotnych, takich jak:

• u mężczyzn: zapalenie gruczołu krokowego, zapalenie najądrza, bezpłodność
• u kobiet: zapalenie narządów miednicy mniejszej, niepłodność, ciąża pozamaciczna, przeniesienie zakażenia na dziecko w trakcie porodu
• u obu płci: zespół stawowo-skórny (zapalenie stawów ze zmianami skórnymi), zespół Fitz-Hugha i Curtisa (ograniczone zapalenie otrzewnej)

Rzeżączka – zasady profilaktyki

Ważną rolę w zapobieganiu rzeżączce odgrywają:

• unikanie ryzykownych zachowań seksualnych (stosowanie prezerwatyw),
• edukacja seksualna,
• stały partner,
• wykonanie testów laboratoryjnych w kierunku rzeżączki w przypadku zdiagnozowania innych zakażeń przenoszonych drogą płciową,
• badania epidemiologiczne osób ze styczności z osobą zakażoną,
• powstrzymanie się osób z rzeżączką i ich partnerów od kontaktów seksualnych przez 14 dni po zakończeniu leczenia i ustąpieniu objawów.

Rzeżączka: podsumowanie najważniejszych informacji

• Rzeżączka jest powszechnie występującą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie
• Naturalnym rezerwuarem dwoinek rzeżączki są ludzie
• Rzeżączka przenosi się głównie poprzez kontakty seksualne
• Na zakażenie rzeżączką bardziej narażone są kobiety
• Przebieg rzeżączki u kobiet jest najczęściej bezobjawowy lub skąpoobjawowy,
• Rzeżączka u mężczyzn w większości przypadków daje objawy kliniczne
• Rzeżączka może dawać objawy poza układem płciowym
• Pewnym potwierdzeniem rzeżączki są dodatnie testy laboratoryjne
• Badania laboratoryjne w kierunku rzeżączki oraz leczenie obejmują również partnerów seksualnych zakażonego
• Leczenie rzeżączki wymaga podania antybiotyków, zalecane jest jednoczesne podawanie dwóch różnych leków
• Nieleczona rzeżączka może prowadzić do groźnych powikłań zdrowotnych

Rzeżączka – sekcja FAQ

Bibliografia

1. lek. Magdalena Wiercińska „Rzeżączka – przyczyny, objawy i leczenie” https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/wenerologia/73414,rzezaczka (dostęp 24.10.2025)
2. NIZP PZH – PIB Rzeżączka – informacje ogólne https://epibaza.pzh.gov.pl/story/rzeżączka-informacje-ogólne (dostęp 25.10.2025)
3. Dzienniki UE: Decyzja Komisji z dnia 19 marca 2002 r. ustanawiająca definicje przypadku w celu zgłaszania chorób zakaźnych do sieci wspólnotowej na podstawie decyzji 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
4. USTAWA z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
5. Aleksandra Batycka-Baran „Rzeżączka” https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.3.4.1.1.2. (dostęp 24.10.2025)