Aspergiloza to heterogenna grupa chorób wywołanych przez grzyby z rodzaju Aspergillus, powszechnie występujące w środowisku – zwłaszcza w glebie, rozkładającej się materii organicznej i kurzu. U osób zdrowych kontakt z zarodnikami tego grzyba zazwyczaj nie powoduje powikłań, jednak u pacjentów z obniżoną odpornością, chorych na mukowiscydozę, astmę czy inne choroby płuc, może prowadzić do ciężkich, a nawet śmiertelnych infekcji. W artykule przedstawiono najważniejsze informacje dotyczące mechanizmów choroby, jej najczęstszych postaci, objawów klinicznych, metod diagnostycznych oraz aktualnych możliwości terapeutycznych.
Spis treści:
- Co to jest aspergiloza?
- Objawy aspergilozy
- Aspergiloza u dzieci
- Jak wygląda leczenie aspergilozy?
- FAQ. Aspergiloza – często zadawane pytania
- Aspergiloza – podsumowanie
Co to jest aspergiloza?
Aspergiloza to choroba (według klasyfikacji ICD-10: B44) spowodowana przez zakażenie lub reakcję immunologiczną na grzyby z rodzaju Aspergillus, z których najczęściej patogenem chorobotwórczym jest A. fumigatus. Grzyby te są obecne powszechnie w środowisku, w glebie, kurzu, materiałach organicznych.
U osób zdrowych kontakt z zarodnikami Aspergillus zwykle nie wywołuje żadnych objawów. Jednak u pacjentów z predyspozycjami takimi jak obniżona odporność, przewlekłe choroby płuc, atopie może dochodzić do jednej z trzech form odpowiedzi organizmu:
- kolonizacji dróg oddechowych,
- reakcji alergicznej na obecność grzyba (np. w postaci alergicznej aspergilozy oskrzelowo-płucnej (AAOP)),
- a w najcięższych przypadkach – do inwazyjnego zajęcia tkanek przez grzybnię, co stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia.
To właśnie te mechanizmy różnicują spektrum objawów oraz konieczne postępowanie terapeutyczne.
Czy aspergiloza jest zakaźna?
Aspergiloza nie jest chorobą zakaźną w sensie klasycznym, nie przenosi się z człowieka na człowieka. Źródłem zakażenia są unoszące się w powietrzu zarodniki grzyba, które wdychamy wraz z powietrzem. U osób z prawidłową odpornością są one usuwane z dróg oddechowych przez mechanizmy obronne, natomiast u osób z upośledzeniem odporności lub z chorobami płuc mogą prowadzić do infekcji czy także reakcji alergicznych.
Objawy aspergilozy
Spektrum objawów aspergilozy jest szerokie i zależy od postaci klinicznej choroby oraz stanu immunologicznego pacjenta. W praktyce lekarskiej szczególnie istotne jest różnicowanie pomiędzy postacią inwazyjną a nieinwazyjną, gdyż od tego zależy zarówno pilność interwencji, jak i strategia leczenia.
Aspergiloza płucna
U pacjentów z ciężką immunosupresją – np. po przeszczepieniu szpiku, w przebiegu ostrej białaczki czy po terapii biologicznej – zakażenie może przyjąć postać inwazyjnej aspergilozy płucnej. Ta forma choroby może występować w dwóch odmianach:
Ostra inwazyjna aspergiloza
Choroba rozwija się nagle i gwałtownie, a do jej typowych objawów należą gorączka, która nie ustępuje pomimo stosowania antybiotyków, oraz duszność, spadek saturacji i suchy kaszel. Czasami może pojawić się krwioplucie oraz ból opłucnowy nasilający się przy oddychaniu. W badaniach obrazowych, zwłaszcza tomografii komputerowej, ujawniają się charakterystyczne zmiany, takie jak objaw „halo” (obszar matowej szyby wokół guzka/masy) lub późniejszy objaw „półksiężyca powietrznego” (air crescent sign), wskazujący na gaz pomiędzy masą wewnątrzjamową miąższu płuc.
Podostra inwazyjna aspergiloza
Ta forma rozwija się wolniej, przez kilka tygodni lub miesięcy, i dotyczy pacjentów z umiarkowaną immunosupresją lub przewlekłymi chorobami płuc. Objawy są mniej nasilone i obejmują przewlekły kaszel, zmęczenie oraz spadek masy ciała. Zmiany w badaniach obrazowych są często mniej charakterystyczne i mogą występować w postaci pojedynczych nacieków lub guzków, które z czasem mogą ulegać jamistości.
>> Warto przeczytać: Przedłużający się kaszel: jakie badania laboratoryjne wykonać, by rozpocząć skuteczne leczenie
Aspergiloza oskrzelowo-płucna
W przebiegu AAOP objawy są mniej dramatyczne, ale przewlekłe i uciążliwe – dotykają głównie osoby z astmą oskrzelową lub mukowiscydozą. Pacjenci skarżą się na uporczywy kaszel, który może wiązać się zodkrztuszaniem gęstych, galaretowatych czopów śluzowych o zielonkawym zabarwieniu. Typowe są także nawracające infekcje dolnych dróg oddechowych, świszczący oddech oraz progresywna duszność. Często towarzyszy im eozynofilia w morfologii oraz znacznie podwyższone stężenie IgE. Zmiany oskrzelowe mogą prowadzić do rozstrzeni i trwałego pogorszenia funkcji płuc.
Aspergiloza skórna
Ta forma aspergilozy jest stosunkowo rzadka i może mieć charakter pierwotny (np. po skaleczeniu, oparzeniu lub zastosowaniu cewników) lub wtórny – w wyniku rozsiewu grzyba z zakażenia ogólnoustrojowego. Skórne zmiany mają najczęściej postać owrzodzeń z martwicą tkanek, otoczonych rumieniem. U pacjentów w stanie ogólnym ciężkim są one objawem pogarszającego się zakażenia rozsianego i wymagają pilnej interwencji.
Aspergiloza zatok
Postać zatokowa najczęściej występuje w postaci nieinwazyjnego grzybniaka, ale u osób z niedoborami odporności może przyjąć postać inwazyjną. Chorzy skarżą się na przewlekły katar, uczucie rozpierania i ból w okolicy zatok, czasem z jednostronnym wyciekiem z nosa lub obecnością krwistej wydzieliny. W przypadkach zaawansowanych obserwuje się obrzęk powiek, a nawet objawy neurologiczne przy zajęciu sąsiednich struktur. Diagnozę potwierdza obraz TK z obecnością hiperdensyjnej masy w świetle zatoki, czasem z destrukcją kostną.
>> Przeczytaj także: Przewlekły (chroniczny) katar – objawy, przyczyny, leczenie
Aspergiloza u dzieci
Chociaż rzadziej niż u dorosłych, aspergiloza występuje również u dzieci, głównie towarzysząc ciężkim zaburzeniom odporności. U dzieci po przeszczepach szpiku, z przewlekłą neutropenią lub leczonych immunosupresyjnie może dojść do rozwoju inwazyjnej postaci choroby. Objawy u dzieci są podobne do dorosłych, ale często mniej specyficzne, co utrudnia rozpoznanie. Szczególna czujność diagnostyczna powinna towarzyszyć każdemu przypadkowi opornej na leczenie infekcji dróg oddechowych u dziecka z czynnikami ryzyka.
Jak wygląda leczenie aspergilozy?
Leczenie aspergilozy zależy od postaci choroby i stanu klinicznego pacjenta.
W przypadku inwazyjnej aspergilozy płucnej leczeniem z wyboru jest worykonazol – podawany dożylnie lub doustnie, w zależności od stanu chorego. Alternatywnie stosuje się izawukonazol lub liposomalnąamfoterycynę B. Niezwykle istotne jest równoczesne ograniczenie immunosupresji, gdy to możliwe, oraz wdrożenie leczenia wspomagającego – tlenoterapii, leczenia przeciwgorączkowego i wsparcia żywieniowego. W niektórych przypadkach konieczna może być chirurgiczna resekcja zakażonej tkanki.
AAOP wymaga głównie leczenia immunosupresyjnego – standardem jest podawanie doustnych glikokortykosteroidów (np. prednizonu), a w przypadkach nawrotowych lub opornych – dołączenie leków przeciwgrzybiczych (itrakonazol, worykonazol) w celu redukcji kolonizacji dróg oddechowych.
Aspergilloma, czyli grzybniak, często wymaga leczenia operacyjnego, zwłaszcza w przypadku objawów takich jak masywne krwioplucie. W bezobjawowych przypadkach możliwa jest obserwacja. Leki przeciwgrzybicze rzadko są skuteczne w leczeniu tej postaci.
FAQ. Aspergiloza – często zadawane pytania
Ze względu na złożony charakter aspergilozy oraz zróżnicowanie jej postaci klinicznych, rozpoznanie i leczenie mogą budzić wiele wątpliwości zarówno wśród pacjentów. Poniżej przedstawiamy odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania, które pomagają uporządkować wiedzę i lepiej zrozumieć przebieg tej grzybiczej infekcji.
Rozpoznanie wymaga integracji danych klinicznych z wynikami badań mikrobiologicznych, serologicznych i obrazowych. Tomografia komputerowa płuc może ujawnić typowe nacieki, a badania takie jak test na galaktomannan lub beta-D-glukan pomagają wykryć obecność grzyba we krwi lub w popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych. Ostateczne rozpoznanie wymaga często potwierdzenia histopatologicznego obecności grzybni w tkankach.
Objawy mogą być różnorodne – od przewlekłego kaszlu, przez świsty i duszność, aż po krwioplucie i ból w klatce piersiowej. U osób z astmą możliwe jest zaostrzenie choroby, natomiast u pacjentów z immunosupresją – gwałtowne pogorszenie stanu ogólnego.
Do podstawowych należą: galaktomannan (w surowicy i popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych), beta-D-glukan, posiewy plwociny i popłuczyn, PCR w kierunku Aspergillus, tomografia komputerowa płuc oraz – w razie potrzeby – biopsja i badanie histopatologiczne.
Aspergiloza – podsumowanie
Aspergiloza to poważna i wielopostaciowa choroba, która w zależności od postaci klinicznej może mieć charakter alergiczny, kolonizacyjny lub inwazyjny. U osób z prawidłową odpornością zwykle nie powoduje istotnych objawów, jednak w grupach ryzyka może prowadzić do ciężkich infekcji zagrażających życiu. Objawy bywają niespecyficzne, dlatego tak ważne jest odpowiednio wczesne wdrożenie diagnostyki – obejmującej zarówno obrazowanie, jak i badania mikrobiologiczne oraz serologiczne.
Skuteczne leczenie aspergilozy wymaga indywidualnego podejścia, a wybór terapii zależy od typu choroby, stanu klinicznego pacjenta oraz jego odporności. Wiedza na temat tej infekcji, choć rośnie, wciąż wymaga upowszechnienia, zwłaszcza wśród lekarzy POZ, pulmonologów, onkologów i specjalistów chorób zakaźnych.
- Najczęstszym czynnikiem etiologicznym jest Aspergillus fumigatus – grzyb szeroko rozpowszechniony w środowisku.
- Zakażenie następuje drogą wziewną, a rozwój choroby zależy od stanu immunologicznego pacjenta.
- W leczeniu stosuje się leki przeciwgrzybicze pierwszego wyboru (worykonazol, izawukonazol), a w niektórych przypadkach leczenie chirurgiczne.
- Postaci alergiczne wymagają glikokortykosteroidów i – w nawrotach – leków przeciwgrzybiczych.
- Nie jest chorobą zakaźną – nie przenosi się między ludźmi.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.11.20.
- B16.II.3.12.5.2.
- Cadena J, Thompson GR, Patterson TF. Aspergillosis. Infectious Disease Clinics, Volume 35, Issue 2, 415 – 434
- Chabi ML, Goracci A, Roche N, Paugam A, Lupo A, Revel MP. Pulmonary aspergillosis. DiagnInterv Imaging. 2015 May;96(5):435-42.
- Greenberger PA, Bush RK, Demain JG, Luong A, Slavin RG, Knutsen AP. Allergic bronchopulmonary aspergillosis. J Allergy Clin Immunol Pract. 2014 Nov-Dec;2(6):703-8.
- Merad Y, Derrar H, Belmokhtar Z, Belkacemi M. Aspergillus Genus and Its Various Human Superficial and Cutaneous Features.Pathogens. 2021; 10(6):643
- Maroof AK, Abid R, Muhammad RA, Azhar H. Aspergillus Infection of Paranasal Sinuses. Journal of Taibah University Medical Sciences. Volume 5, Issue 2, 2010, Pages 60-65, ISSN 1658-3612.
