Przegrzanie organizmu (hipertermia): objawy, skutki, postępowanie

Przegrzanie organizmu powstaje w wyniku zaburzeń mechanizmów termoregulacji. Ciało traci wtedy zdolność schłodzenia się. To stan, który może być niebezpieczny dla ludzi, w szczególności dzieci, seniorów i kobiet w ciąży. Jak go rozpoznać i co zrobić, kiedy dojdzie do hipertermii?

Spis treści:

1. Hipertermia – czym jest przegrzanie organizmu?
   • Kto jest szczególnie narażony na hipertermię?
2. Co może doprowadzić do hipertermii?
3. Objawy przegrzania organizmu
4. Pierwsza pomoc przy hipertermii
   • Leczenie szpitalne przegrzania organizmu
5. Skutki przegrzania organizmu: efekty hipertermii
6. Jak zapobiegać przegrzaniu organizmu?
7. Hipertermia: podsumowanie informacji

Hipertermia – czym jest przegrzanie organizmu?

Organizm człowieka ma umiejętność regulowania temperatury ciała poprzez wytwarzanie ciepła i zapobieganie jego utracie. Do hipertermii dochodzi w wyniku długotrwałej ekspozycji na wysokie temperatury, np. promieniowanie słoneczne. Fizjologiczna temperatura ciała wynosi 36-37°C. O przegrzaniu organizmu mówimy, gdy temperatura ciała wzrasta powyżej 38,5-39°C, a za stan bezpośrednio zagrażający życiu uznaje się przekroczenie 40-41°C. Mogą pojawić się nieodwracalne zmiany w strukturze białek ciała.

>> Sprawdź: Udar słoneczny – objawy, rozpoznanie i pierwsza pomoc

Kto jest szczególnie narażony na hipertermię?

Na hipertermię narażony jest niemal każdy, kto długo przebywa na zewnątrz podczas intensywnej ekspozycji słonecznej. Jednak u niektórych grup ludzi, ryzyko przegrzania organizmu jest wysokie. Są to:

• niemowlęta i małe dzieci,
• seniorzy,
• osoby wykonujące ciężką pracę fizyczną,
• sportowcy, którzy uprawiają sport podczas upałów,
• osoby z zaburzeniami wydzielania potu,
• osoby pod wpływem alkoholu,
• kobiety w ciąży,
• osoby przyjmujące niektóre leki.

Hipertermii sprzyjają również wysokie temperatury powietrza – powyżej 35°C oraz duża wilgotność powietrza.

>> Przeczytaj: Gorączka u dziecka – kiedy budzi niepokój?

Co może doprowadzić do hipertermii?

Przegrzanie organizmu jest wynikiem upośledzenia mechanizmów termoregulacji. Utrudnione jest pozbycie się nadmiaru ciepła z organizmu. Najczęściej do hipertermii prowadzi przebywanie w temperaturze przekraczającej 35°C, czyli jest ono możliwe głównie w wakacje podczas fali upałów. Ryzyko przegrzania organizmu wzrasta również u osób, które przy takich temperaturach uprawiają sport i zapominają o odpowiednim nawodnieniu.

Objawy przegrzania organizmu

Objawy przegrzania organizmu mogą być różne. Najbardziej niebezpieczne są omdlenia, a także udar cieplny, który może doprowadzić nawet do śmierci. Wczesne rozpoznanie hipertermii i szybkie schłodzenie organizmu są bardzo ważne dla zdrowia. Na jakie objawy zwrócić uwagę?

Objawy hipertermii (według nasilenia):

• łagodne: zmęczenie, osłabienie, wzmożone pocenie się, pragnienie,
• umiarkowane: zawroty i ból głowy, nudności, zaburzenia koncentracji, drażliwość,
• ciężkie (udar cieplny): wysoka temperatura ciała (>40°C), zaburzenia świadomości, wymioty, tachykardia, drgawki, omdlenie, utrata przytomności.

U niektórych osób podczas przegrzania organizmu pojawia się biegunka, nudności i wymioty. Pojawia się również zwiększone pragnienie. Brak reakcji na lekkie objawy hipertermii mogą doprowadzić do udaru cieplnego.

>> Zobacz: Przewlekła biegunka u dorosłych i dzieci. Możliwe przyczyny i diagnostyka

Pierwsza pomoc przy hipertermii

Pierwsza pomoc przy hipertermii jest bardzo ważna:

1. Należy przenieść przegrzaną osobę w zacienione miejsce.
2. Warto zdjąć ubranie, aby umożliwić przepływ powietrza.
3. Ciało należy schłodzić zimną, ale nie lodowatą wodą, ponieważ może dojść do szoku termicznego. Można zastosować letnie okłady, najlepiej w okolicy szyi, czoła i pach. Dodatkowo warto użyć wachlarza lub wiatraka, który przyspieszy schładzanie ciała.
4. W przegrzaniu organizmu bardzo ważne jest nawodnienie organizmu. Można podać wodę, ewentualnie elektrolity.
5. Jeśli przegrzana osoba jest nieprzytomna, konieczne jest ułożenie jej w pozycji bocznej bezpiecznej i sprawdzenie drożności dróg oddechowych.
6. W przypadku braku oddechu należy wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową.

Przegrzanie organizmu stanowi zagrożenie dla zdrowia, dlatego należy wezwać pomoc medyczną.

Leczenie szpitalne przegrzania organizmu

Lekkie przegrzanie organizmu nie wymaga leczenia szpitalnego, ale osoby w poważniejszym stanie przewożone są do szpitala. Na miejscu schładzany jest organizm poprzez dożylne podawanie chłodnych płynów. Dodatkowo mogą zostać włączone leki wazopresyjne lub przeciwdrgawkowe. Stosowanie leków przeciwgorączkowych (np. paracetamolu, NLPZ) nie jest skuteczne w leczeniu hipertermii, ponieważ nie obniżają one temperatury wynikającej z upośledzenia termoregulacji – nie mają zastosowania w udarze cieplnym.

>> Przeczytaj: Zatrucie paracetamolem. Czym grozi przedawkowanie paracetamolu?

Skutki przegrzania organizmu: efekty hipertermii

Znaczący wzrost temperatury ciała niesie za sobą szereg konsekwencji. Krytyczna temperatura dla organizmu wynosi 41,6°C, dlatego należy zrobić wszystko, aby uniknąć przegrzania organizmu.

Efekty hipertermii obejmują wiele układów, m.in. układu nerwowego, krążenia, oddechowego. Mogą pojawić się również zaburzenia pracy nerek i odwodnienie. Nadmierna ekspozycja słoneczna wpływa również na skórę. Mogą na niej pojawić się poparzenia, silne zaczerwienienie, wysypka, świąd i bąble.

Jak zapobiegać przegrzaniu organizmu?

Hipertermii można zapobiec, umiejętnie korzystając ze słońca. Staraj się nie spędzać długich godzin na zewnątrz, głównie w godzinach 11:00-15:00. W upalne dni szukaj schronienia w zacienionych miejscach. Kremy z wysokim SPF są bardzo ważne. Nakładaj je przed wyjściem z domu, na wszystkie odsłonięte części ciała. Po 2-3 godzinach ponownie aplikuj na skórę, dzięki temu ochronisz ją przed skutkami ekspozycji słonecznej. Zabezpiecz również głowę i oczy. Przydadzą się okulary przeciwsłoneczne i czapka lub kapelusz.

Przegrzanie organizmu u dzieci jest niebezpieczne, więc zadbaj również o ich bezpieczeństwo. Ważne jest noszenie ubrań wykonanych z przewiewnych materiałów, np. bawełny i lnu. Dzieci powinny również unikać aktywności fizycznej na zewnątrz w czasie, kiedy temperatura powietrza przekracza 30°C.

Podczas upałów zwiększ również ilość spożywanych płynów, ponieważ Twoje ciało traci sporo wody, więc konieczne będzie jej uzupełnienie. Możesz sięgnąć po elektrolity. To jeden z domowych sposobów na przegrzanie organizmu. Wystarczy do wody dodać łyżkę miodu i niewielką ilość soli, a następnie pić małymi łykami przez cały dzień.

Hipertermia: podsumowanie informacji

Skutki przegrzania organizmu mogą być poważne, dlatego bardzo ważna jest szybka reakcja. Szybkie schłodzenie ciała i nawodnienie powinny być pierwszą reakcją. Poważne przegrzanie organizmu z zaburzeniami neurologicznymi, utratą przytomności i innymi zaburzeniami neurologicznymi często jest leczone w szpitalu, dlatego nie lekceważ żadnych niepokojących objawów.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

1. Udar słoneczny, udar cieplny, przegrzanie cieplne. Ministerstwo Zdrowia. link: https://www.gov.pl/web/zdrowie/udar-sloneczny-udar-cieplny-przegrzanie-cieplne, dostęp: 15.05.2025 r.
2. Hemmelgarn C, Gannon K. Heatstroke: clinical signs, diagnosis, treatment, and prognosis. Compend Contin Educ Vet. 2013 Jul;35(7).
3. Gajewski P, red. Interna Szczeklika 2017. Medycyna Praktyczna; 2017: 2238-2239
4. Jardine, D.S. Choroba z przegrzania i udar cieplny, „Pediatria po Dyplomie”, 2009, vol. 13, nr 1: 44-53.
5. Klukowski M., Udar cieplny i inne stany wywołane przegrzaniem, Zdrowie Pacjenta, 2016, nr 2(45), s. 6.